کۆمپاسەکەی مام بەردەوامە

PUKMEDIA

ئەرسەلان مەحمود

کاتێک لە ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ هەواڵی ماڵئاوایی یەکجارەکی سەرۆک مام جەلال بڵاوبۆوە، زۆربەی میدیاکان وەک کۆتایی سەردەمێک باسیان کرد. بەڵام ئەوەی کەمتر هەڵوەستەیان لەسەر کرد، گواستنەوەی کۆمپاسە فیکری و فەلسەفییەکەی بوو بۆ نەوەی داهاتوو - کۆمپاسێک کە بۆ ماوەی حەفتا ساڵ ڕێنمایی و ڕابەرایەتی بزووتنەوەی کوردی کرد بەرەو ئاراستەیەکی نوێگەر و تایبەت، کە ئێستاش درێژەی هەیە.

 سەرۆک مام جەلال، تەمەنی سێزدە ساڵبوو کاتێک کۆمەڵەی پەرەپێدانی خوێندنەوەی دامەزراند. ئەمە تەنها چالاکییەکی ئاسایی پەرەپێدەری کەلتووری نەبوو، بەڵکوو دەرکەوتەی یەکەم نیشانەی بیرمەندێک بوو کە دەیزانی گۆڕانی کۆمەڵگە لە مێشک و هزردا دەست پێدەکات، نەک تەنها بە چەک و لە شۆڕشدا. کۆمەڵەکە دەروازەیەک بوو بەرەو جیهانێکی فراوانتر لە کتێب و بیرۆکە، جیهانێک کە کوڕە گەنجەکەی ئەوڕۆژێی کۆیە بەردی بناغەی گۆڕانکارییەکانی بۆ دانا.

ئەم زەمینە بەپیتە بوو کە گەشەیەکی فیکری هێنایە ئاراوە، نەک هەر فێربوونی فرە زمانی بەدوای خۆیدا هێنا، بەڵکوو گەیاندیە ئاستێکی باڵا و جیهانی. کاتێک لە زانکۆ بیری مارکسیستی وەرگێڕایە سەر زمانی کوردی، پردی پەڕینەوەی ئایدیا جیاوازەکانی لە نێوان بیری شۆڕشگێڕی جیهانی و ویژدانی سیاسی کوردیدا دروستکرد.

دکتۆر موەفەق ڕوبەیعی، ڕاوێژکاری پێشووی ئاسایشی نیشتمانی عیراق، وەک سەدان کەسایەتی سیاسی ناوخۆی، هەرێمی و جیهانی سەرسام بوو بە دونیابینی و زانیارییە فراوانەکانی سەرۆک مام جەلال. وەک  لە دیدارێکدا دەڵێت: ئەگەر ئیسلامی بیت، ئایەتی قورئانت بۆ دەهێنێتەوە، ئەگەر مارکسیست بیت، باسی تیۆری مارکسی-لینینی و دیالێکتیک و دیکارتت بۆ دەکات. ئەمە گونجاندنی سیاسی نەبوو، بەڵکوو خولیایەکی ڕاستەقینەی فیکری بوو کە مام توانای دۆزینەوەی زمانی هاوبەشی لە هەموو جەمسەرێکدا پێدەبەخشی.

فەلسەفەی پەروەردەیی مام جەلال خوێندکارانی وەک پێشەنگی بزووتنەوەی خەڵک دەبینی، بەردەوام بیری پێشکەوتووخوازی لەناو گەنجانی کورددا بەرەوپێش دەبرد. ئەمە باوەڕێکی ڕاستەقینە بوو بە پەروەردەی ڕۆشنگەری وەک بنەمای کۆمەڵگەی دیموکراتیک.

بەڵگەنامە دیپلۆماسییەکان نیشانی دەدەن سەرۆک تاڵەبانی یەکێک لە پسپۆرترین دامەزرێنەرانی تۆڕە نێودەوڵەتییەکانی پەیوەندی بووە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. دەستکەوتە دیپلۆماسییە هەرە گەورەکەی گۆڕینی پەیوەندی تورک-کورد بوو لە ڕێگەی هەوڵە دیبلۆماسییە نایابەکانی لەگەڵ تورگوت ئۆزال.

بەڵگەنامەکانی ویکیلیکس ئاشکرای دەکەن کاتێک ئۆزال بە نیاز بوو پەلاماری باشوری کوردستان بدا لە ١٩٩١، سەرۆک تاڵەبانی لە ١٩٩٢ دا هاوکێشەکەی قەڵبکردوەتەوە و توانی یەکەم ئاگربەستی پەکەکە لە ١٩٩٣ بە ئاڕاستەی چارەسەر بهێنێتە ئاراوە.

ڕۆژنامەنووسی تورک بارچین یینانچ دەڵێت سەرۆک مام جەلال توانای هەڵکردنی لە یەککاتدا لەگەڵ ئێران، ئەمریکا، سعودیا، تورکیا و لایەنە جیاوازەکانی تردا هەبوو، ئەمەش بەبێ سازشکردن لەسەر ئامانجە ستراتیژییە کوردییەکەی. بەڵگەنامە دیپلۆماسییەکان نیشانی دەدەن چۆن بەسەرکەوتوویی پەیوەندییەکانی لەگەڵ دژبەرەکان بەڕێوە دەبرد.

شیکارییە ئەکادیمییەکانی ناوەندە بیرکەرەوە گەورەکانی دونیا ئاشکرای دەکەن گرنگترین بەشداری سەرۆک تاڵەبانی، پەرەپێدانی فەلسەفەیەکی یەکگرتووی پێکەوەژیانی دیموکراتیک بوو - فەلسەفەیەک نەتەوەخوازی تەنگەبەرانەی کوردی تێپەڕاند و لە ڕێگەیەوە، بەرژەوەندییە کوردییەکانی پێشخست.

بە پێچەوانەی سەرکردە ئیتنۆ-نەتەوەییە ئاساییەکان کە ستراتیژی سفر-کۆکردنەوەیان دەگرتەبەر، تاڵەبانی ئەوەی دروستکرد کە زانایان پێیدەڵێن مۆدێلی دیموکراسی کۆنسۆسیاسیۆنی-هاوپەیمانی گەورە، مافی ڤیتۆی دوولایەنە و خۆجێیی کۆمەڵگە جیاوازەکان کە لە ڕێگەیەوە بتوانن دەسەڵات هاوبەش بکەن بە شێوەیەکی بەردەوام.

فیدراڵیزمییەکەی سەرۆک مام جەلال تاکتیکی نەبوو، بەڵکوو بیروباوەڕێکی فەلسەفی قووڵ بوو بۆ بەڕێوەبردنی جیاوازییەکان. ناوەندی کارنیگی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک ئایدیالیستی پراگماتیک وەسفی مام جەلال دەکات، جەختکردنەوە لەسەر تێکەڵکردنی بیروباوەڕی شۆڕشگێڕانەی نایاب لەگەڵ واقیعبینی دیپلۆماسی.

خەڵک دەتوانن هاوڕێکانیان هەڵبژێرن بەڵام دراوسێکانیان نا، ئەم وڵامە بەناوبانگەی سەرۆک مام جەلال بۆ بەرپرسە ئەمریکییەکان نموونەی ڕوانگە فەلسەفییە قووڵە واقیعبینییەکەی بوو بۆ سیاسەتی ناوچەیی وەک پەیوەندی بەڕێوەبراو نەک ڕکابەری هاوپەیمانی. ئەم تێگەیشتنە قووڵە بوو بە بناغەی ستراتیژییەکی دیپلۆماسی کە توانی لە کاتێکدا بەرژەوەندییە کوردییەکان پێشبخات و سەقامگیری ناوچەییش بپارێزێت.

سەرچاوە نێودەوڵەتییەکان ڕۆڵی کەمتر باسکراوی تاڵەبانی وەک بیناسازی کەلتووری دیموکراتیک لە ناوچەکەدا ئاشکرا دەکەن. کاریگەری گەورەی لەسەر پەرەسەندنی بزوتنەوەی ڕۆشنبیری کوردی دروستکرد، ڕەنگدانەوەی قووڵی لەسەر ژینگەی سیاسی هەرێمی و جیهانی تێڕوانینی عەرەبیش هەبوو.

دیاریکردنی سلێمانی وەک پایتەختی کەلتووری باشوری کوردستان، پەرەگرتنی دیالۆگی کوردی - تورکی، عەرەبی و ئەوانی تر، چەسپاندنی فیدڕالی و نووسینەوەی دەستوری نوێی عیراق و پرۆسەی ئاشتی لە باکور، هەموو ئەمانە لێکەوتە و میراتی ئەم توراسە دەوڵەمەندەی سەرۆک مام جەلال تاڵەبانین.

گەشەی فیکری تاڵەبانی لە شۆڕشگێڕی مارکسیست-ماویست بۆ دیموکراتخوازی پراگماتیک، تێگەیشتنێکی نایاب دەربارەی گۆڕانی ئایدیۆلۆژی سەرکەوتوو پێشکەش دەکات. قۆناغی شۆڕشگێڕی سەرەتایی بە پابەندبوونێکی ڕاستەقینە بە نێودەوڵەتیخوازی سۆسیالیستی تایبەتمەند بوو - دامەزراندنی یەکێتی وەک حزبێکی نیشتمانی نێودەوڵەتیخواز بۆ گەیشتن بە دەرەوەی سنوورە ئیتنییەکان.

لە سەردەمی سەرۆکایەتی دەوڵەتی عیراقدا، گەشەیکرد بۆ ئەوەی زانایانی زانستی سیاسی وەک فیدراڵیستی دیموکرات پۆلێنی بکەن. مشتومڕی دەکرد کە ئەم سەدەیە سەردەمی وڵاتە بچووکەکان نییە - سەردەمی یەکێتییە گەورەکانە. ئەمە وازهێنان یان سازش نەبوو لەسەر ستراتیژە کوردییەکەی، نا نەخێر هەرگیز، بەڵکوو واقیعبینی ستراتیژیک بوو کە مەرجە جیهانییە گۆڕاوەکانی دەناسی.

ماڵئاوایی تاڵەبانی سەردەمێکی کۆتایی پێهێنا و سەردەمێکی نوێی دەستپێکرد. شکستی ڕیفراندۆمەکە ڕاستی مشتومڕە دێرینەکەی مامی سەلماند کە بەرژەوەندییەکانی کورد باشتر لەناو عیراقێکی دیموکراتی فیدراڵیدا دەپارێزرێن تا لە ڕێگەی بزووتنەوەی سەربەخۆیی ڕۆمانسی.

کۆمپاسەکەی مام ماوە و بەردەوامە. میراتە فەلسەفییەکەی - پرد دروستکردن لە نێوان سیاسەتی ناسنامە و حوکمڕانی دیموکراتیک - بە شێوەیەکی گەرم و هەمیشەیی پەیوەست دەمێنێتەوە بۆ ئاستەنگە هاوچەرخەکان. ئەمە نەک هەر لەسەر ئاستی هەرێم و عیراق و ناوچەکە، بەڵکوو لە سەرانسەری کۆمەڵگە دابەشبووەکانی جیهان گرنگییەکی هەیە.

دامەزراندنی کۆرسی جەلال تاڵەبانی بۆ توێژینەوەی سیاسی کوردی لە زانکۆی فلۆریدای ناوەندی و کۆنفرانسە نێودەوڵەتییە بەردەوامەکان، کاریگەری میراتە فیکرییەکەی مام جەلال وەک پرۆسەیەکی بەردەوام لەسەر تیۆری و پراکتیکی زانستی سیاسی دەنرخێنن.

کۆمپاسی نەمری سەرۆک تاڵەبانی لە دەستی نەوەکانی ئەمڕۆدا، هەمان ئاراستە نیشاندەدات. نەخشەیەک بۆ پێکەوە ژیان، بۆ دیموکراسی فرەڕەنگ، بۆ جیهانێک کە کەمینەکان دەتوانن بەرژەوەندییەکانیان پێشبخەن لە ڕێگەی بەشداری دیموکراتیک نەک لە ڕێگەی بیری موتەعەسیب و تەنگەبەر. ئەمە گەورەترین میراتی مام جەلالە - نەک تەنها ئەوەی بە دەستی هێنا، بەڵکوو ئەو کۆمپاسە نەمرەی جێیهێشت کە هێشتا ڕێگە نیشاندەرە.

 PUKMEDIA