مام له‌ شام

PUKMEDIA

عەلی شەمدین

رۆیشت، بەڵام دواتر وەكو سەركردەیەك گەڕایەوە

عه‌لی شه‌مدین

 مام جەلال توانی لە ماوەی مانەوەیدا لە شام، لەناوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوودا پەیوەندییەكی فراوان لەگەڵ نێوەندی عەرەبیدا دروست بكات، لە شامەوە بۆ بەیروت و بۆ قاهیرە كە ببوو بە گۆڕەپانی سەرەكی چالاكی مام،  لەپاڵ لیبیا و جەزائیردا كە لەوێش چالاكی هەبوو، لەو گۆڕەپانەدا مام جەلال بوو بە كەسایەتییەكی كاریزمایی كاریگەر و یاریزانێكی سیاسیی زیرەك لە تەرحكردنی دۆزی گەلەكەیدا، هەروەها توانی پاڵپشتی و هاوسۆزی چەندین لایەنی ناو ئەو گۆڕەپانە بەدەستبهێنێت بە لای دۆزی كورددا، بەوجۆرەش مامەڵەی دەكرد و سەردانی ئەو گۆڕەپانەی دەكرد، هەر كاتێك  بارودۆخی لە عیراق و كوردستاندا خراپ بوایە.

 رێكەوتننامەی 11ی ئادار 
 دوای ئیمزاكردنی رێكەوتنامەی 11ی ئاداری 1970، لە نێوان حكومەتی عیراقی ئەوكات و پارتی دیموكراتی كوردستاندا، بەسەركردایەتی مەلا مستەفا بارزانی، باڵی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستانیش پاڵپشتی خۆی بۆ رێكەوتننامەكە راگەیاند و ئیبراهیم ئەحمەد و هاوڕێیانی (مام جەلال و عەلی عەسكەری و عومەر دەبابە) بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی باڵی مەكتەبی سیاسیی و هاتنەوە نێو پارتیان راگەیاند، دوای یەكگرتنەوەی هەردوو باڵی حزبیش، مام جەلال هەستی بە پەراوێزخستن كرد، بۆیە بڕیاری دووركەوتنەوەی دا لە گۆڕەپانی سیاسیی كوردستان و چوونە دەرەوە، لەبەر ئەوە داوای لە بارزانی كرد رێگەی پێ بدات لەگەڵ هێرۆخان بچێت بۆ دەرەوە بەمەبەستی وەرگرتنی چارەسەر بۆ هێرۆخان كە نەخۆش بوو.  ئەوەبوو مام جەلال دوای ئەوەی لە ئاداری ساڵی 1972 گەیشتە فەرەنسا، بڕیاری مانەوەی لە شاری لیۆن دا، بۆ ئەوەی خەرێكی خوێندن و ژیانی ئاسایی خۆی بێت، لەو رووەشەوە لەكتێبی دیداری تەمەندا دەڵێت: «نامەیەكم بۆ مەلا مستەفا نارد تێیدا ئاگادارم كردەوە، كە دەمەوێت لە دەرەوەی وڵات بمێنمەوە و دژایەتیشیان نەكەم، بەڵكو خەریكی خوێندن و ژیانی خۆم بم، تكاشم لێكرد بڕوا بەو قسانە نەكات كە لەبارەیەوە دەكرێن، وەكو لە قورئاندا هاتووە «اذا جاءكم فاسق بنبأ فتبينوا أن تصيبوا قوما بجهالة فتصبحوا على ما فعلتم نادمين»، هەروەها لەنامەكەدا بۆ بارزانی دەڵێت: «بەڕاستی پێم خۆش نییە، ناكۆكیم لەگەڵتاندا هەبێ، بەتایبەت كە بڕیاربوو لە ماوەی شەش مانگ بۆ ساڵێك هەندێك چاكسازی بكرێت لەحزبدا، بەڵام وا ئەوەتا دوو ساڵیش بەسەر ئەو بڕیارەدا تێپەڕیوەو هیچ شتێك لەو بارەیەوە نەكراوە، بۆیە بڕیارمداوە لە دەرەوە بمێنمەوە، بەڵام هەر شتێكیش تۆ و سەركردایەتی شۆرش داوای بكەن لێم دەیكەم و هیچ قسوریەك ناكەم لەو رووەوە».

 لە فەرەنساوە بۆ شام و بەیروت 
دوای كەمتر لە دوو مانگ مام جەلال لە فەرەنساوە گەڕایەوە بۆ شام و لەوێشەوە بۆ بەیروت، بۆ ئەوەی لای هاوڕێ فەلەستینییەكانی «جۆرج حەبەش، نایف حەواتمە، ئەحمەد جبریل» بمێنێتەوە، كە پەیوەندی دۆستایەتی بەهێزی لەگەڵیاندا هەبوو لە ساڵی 1967ەوە، لەچەندین بواریشدا كاری لەگەڵدا كردبوون بەتایبەت راگەیاندن و دوای بەئامانج گرتنی لەلایەن رژێمی عیراق و چەند لایەنێكی ترەوە، ئەمە چ جای هەوڵی تیرۆركردنی، لەبەر ئەوە فەلەستینییەكان رێنماییان كرد لوبنان بەجێ بهێڵێت، ئەویش سەفەری كرد بۆ قاهیرە كە ئەمینتر بوو لەوكاتەدا و ساڵی 1973 لەوێ نیشتەجێ بوو، جاروباریش هاتوچۆی شام و بەیروتی دەكرد.  مام جەلال لە هاوینی ساڵی 1974دا  لە قاهیرەوە چوو بۆ لوبنان بەمەبەستی كاركردن لە نووسینگەی كاروباری عەرەبی حزبی دیموكراتی كوردستان و لەوێ مایەوە تا هەرەسی شۆڕشی كورد لە ساڵی 1975 دا، دوای ئەوەش چوو بۆ شام ، سەبارەت بەو قۆناغە مام جەلال لە كتێبی دیداری تەمەندا دەڵێت: لە میسر بووم، رۆژێكیان عەزیز شێخ رەزا هات بۆلام و نامەیەكی لە مەسعود و ئیدریس بارزانییەوە پێ بوو، تێیدا داوایان دەكرد لەگەڵیاندا كار بكەم،  منیش لە وەڵامدا وتم، بەخێر بێی، بەڵام چ كارێك دەكەم؟ وتی نووسینگەیەكیان بۆ كاروباری عەرەبی لە دەرەوە دامەزراندووە، كە دەبێت من و دكتۆر فوئاد كاری تیا بكەین و عەزیزی شێخ رەزاش بەرپرسمان بێت، من رەزامەندیم دەربڕی و  پێكەوە دەستمان بەكاركرد، بەڕاستیش كاری باشمان كرد و پەیوەندی فراوانمان بەناوی شۆڕشی كوردەوە لەگەڵ میسرییەكان دروستكرد، ئەوەبوو لە لوبنان مامەوە لەنووسینگەی كاروباری عەرەبی تا وادەی هەرەسی شۆڕش لە كوردستان». 

 پەیوەندی لەگەڵ سادات لە رێگەی هەیكەلەوە 
مام جەلال لە رێگەی نووسەری بەناوبانگی میسری محەمەد حەسەنین هەیكەلەوە كە پێشتر سەرنووسەری رۆژنامەی ئەلئەهرام بوو، پەیوەندی لەگەڵ سەرۆكی میسر ئەنوەر سادات دەكرد، دواتر هەیكەل شوێنەكەی لە رۆژنامەكە بۆ ئەحمەد بەهادینی نزیك لە سادات بەجێهێشت كە مام جەلال لەگەڵ ئەویشدا پەیوەندی هاوڕێیەتی هەبوو، ئەمەشی لە كتێبی دیداری تەمەندا بەمجۆرە باس كردووە، «پەیوەندیم بەئەحمەد بەهادینەوە كرد، بەڵام ئەو پێی وتم كە ئەو بەدوامدا دەگەڕێت، ئینجا

داوای كرد سەردانی بكەم بۆ مەسەلەیەكی گرنگ، بۆیە سەردانم كرد و ئەویش پێی وتم: « لای سەرۆك سادات بووم و ئەو هەواڵی تۆی لێ پرسیم و وتی جەلال لێرە ماوە؟ منیش پیم وت: بەڵێ‌ لێرەیە، بۆیە پێی وتم، باشە پێی رابگەینە كە پەیوەندییەكانمان بەردەوام دەبێت و  تۆش» واتە بەهادین» لە شوێنی هەیكەل دەبیت بە خاڵی پەیوەندی نیوان من و تاڵەبانی، هەروەها پێی بڵێ كە عیراق بە نیازە لەگەڵ ئێراندا ئاشتەوایی رابگەیەنێت، ئەوەش لە لووتكەی عەرەبیدا ئاشكرادەكات،  بەهادین وتیشی، پێشنیازم بۆ سادات كرد كە وەفدێكی كوردی پێك بهێنرێت و بێن بۆ میسر، كە یەكێك لە كوڕانی بارزانی تێدابێت، بۆیە سەرۆك سادات وتی: با جەلال و هەردوو كوڕەكەی بارزانی بێن، من هەرسێكیان لەگەڵ خۆم دەبەم بۆ لووتكەی عەرەبی، ئەگەر عیراق مەسەلەی ئاشتەوایی لەگەڵ شای ئێراندا باس كرد، ئەوكات پێیان دەڵێم، ئەی ئێمەی عەرەب بۆ لەگەڵ برا كوردەكانمان ئاشتەوایی نەكەین؟ هەر ئەوكاتیش من پێیان دەڵێم وەفدێكی كوردیم لەگەڵ خۆم هێناوە، با لەگەڵیاندا دابنیشین»، مام جەلال ئاماژە بەوەدەكات كە لەوڵامدا پێی وتووە ئەوە كارێكی باشە، دواتریش كە گەڕاوەتەوە بۆ نووسینگەكە و مەسەلەكەی بۆ عەزیز شێخ رەزا و دكتۆر فوئاد باس كردووە، زۆریان پێ خۆش بووە، بۆیە مام جەلال نامەیەكی بۆ مەسعود و ئیدریس بارزانی نووسیوە و ئەوەی بۆ باسكردوون، بەڵام هیچ وەڵامێكی لە كوڕانی بارزانی وەرنەگرتۆتەوە».

 مام جەلال و قەزافی 
مام جەلال هەر لەو رووەوە لەكتێبی دیداری تەمەندا دەڵێت: «لە مانگی كانوونی دووەمی ساڵی 1975دا لە لیبیا بووم بەمەبەستی ئامادەبوون لە كۆنگرەی گەنجانی ناسری، لەوێ قەزافی پێی وتم، «جەلال هەواڵێكی خراپم پێیە بۆت، ئەویش ئەوەیە سەعدون حەمادی وەزیری دەرەوەی عیراق چاوی بە خەلعەت پەری وەزیری دەرەوەی ئێران دەكەوێـت لەئەستەنبوڵ و رێكەوتنیان زۆر نزیكە». دوای هەڕەسهێنانی شۆڕشی كوردستانی عیراقیش، مام جەلال لەبەیروتەوە دەگەڕێتەوە بۆ شام، بۆ ئەوەی لەوێ قۆناغێكی تر دەست پێ بكات، كە ئەویش دامەزراندنی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە لە 1/6/1975، دوای ساڵێكیش لەوە واتە  1976 شۆڕشێكی نوێ لە چیاكانی كوردستان بەرپادەكات، مام جەلال ئینجا دەگەڕێتەوە بۆ كوردستانی عیراق لە سالی 1977دا بۆ ئەوەی سەركردایەتی شۆڕش لە چیاكانەوە بكات، تا روخانی رژێمی سەدام حسێن، كە ئەوكات گاڵتەی بەبڕیاری هەڵگیرسانەوەی شۆڕشێكی نوێ لە كوردستان دەهات و دەیوت: «گەر دار خورما لەسەری جەلال تاڵەبانی بڕوێت، ناتوانێت شەش چەكدار لە چیاكانی كوردستان كۆبكاتەوە».