ئەمریکا: دۆخی هەرێم بۆ پێکهاتەکان گونجاو ترە لە عیراق

PUKMEDIA

ئەمریکا: دۆخی هەرێم بۆ پێکهاتەکان گونجاو ترە لە عیراق

وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا راپۆرتی ساڵانەی لەسەر دۆخی "ئازادیی ئایینی" بڵاوكردەوە و تێیدا ئاماژە بە لایەنە باش و خراپییەكانی ئازادیی ئایینی لە هەرێمی كوردستان دەكات، كە بەراورد بە عیراق "دۆخە كە باشترە"، چونكە رەخنە لەهێزە ئەمنییەكانی عیراق و حەشدی شەعبی دەگرێت مامەڵەی خراپ لەگەڵ پێكهاتەكان دەكرێت، بەجۆرێك نمونەنی ئەوە دەهێنێتەوە كە گرتووخانەكان پڕ‌كراون لەوانەی لەسەر مەزهەب دەستگیركراون، بە وتەی كاردیناڵ لویس ر‌افایل ساكۆ پاتریاكی كلدانەكان كە لە راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا وتەی لێوەرگیراوە دەڵێت: "هێشتا هەندێك لایەنی سیاسی دەست بەسەر موڵك و ماڵی مەسیحییەكاندا دەگرن لەچەند ناوچەیەكی پارێزگای نەینەواو ناوچەكانی دیكەی ئیكۆڕ‌ وەك عەنكاوە، گوندی هەزار جۆت (قەزای ئاكرێ) و قەزای بەردە رەش لە ئامێدی"، گلەیی پێكهاتەكانیش لەسەر هەرێم ئەوەیە كە نوێنەرانیان لە پەرلەمان "دڵخوازی ئەوان نین".

هەرێم لەعیراق باشترە

وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رۆژی 15-05-2023راپۆرتی ساڵانەی خۆی لەبارەی رەوشی ئازادیی ئایینی جیهانی بۆ ساڵی 2022 بڵاوكردەوە و هەرچی تایبەتە بە هەرێمی كوردستان بە بەراورد بەعیراق بە ئەرێنی باسی دەكات  رایدەگەیەنێت: "ئازادی ئایین لە عیراق بە شێوەیەكی كە سنوورداركردنی بەرچاو سنورداركراوە، بەڵام لە هەرێمی كوردستان باشترە، چونكە لە ناوچەكانی تری عیراق هێزە ئەمنییەكان توندوتیژییان بەرامبەر بە ئەندامانی گروپە كەمینەكان ئەنجامداوە و هەراسانیان كردوون، ئەمەش بە وتەی سەركردە ئاینییەكان و نوێنەرانی ڕ‌ێكخراوە ناحكومییەكان (NGO).".

"ئەو چالاكییانەی كە پەرە بە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیسرائیل دەدەن، لە مێژە نایاسایی بوون، سزاكانیان وەك زیندانی هەتاهەتایی قورسە و لەمانگی ئایاردا یاسایەك دەرچوو كە سزای لەسێدارەدانی وەك سزایەكی ئەگەری گەڕ‌اندەوە، هەروەها یاسای جولەكەكان چوونە ناو سەربازی و هەڵگرتنی كار لە كەرتی گشتیدا قەدەغە دەكات"، راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا وا دەڵێت.

كوردو شیعە بەهێزترن

راپۆرتەكەی ئەمریكا دەڵێت: "تائێستا رێكارە پێویستەكان بۆ گەڕ‌اندنەوەی ئەو موڵكە دەستبەسەرداگیراوانە جێبەجێنەكراوە سەرەڕ‌ای بەدواداچوونەكانمان".

گلەییەكی دیكەی پێكهاتەكان ئەوەیە كە لە حكومەت و دامەزراوەكاندا فەرامۆشكراون بۆیە كاردیناڵ ساكۆش لە راپۆرتەكەدا هیوایخواستووە: "كە لە پێكهێنانی حكومەت دەتوانرێت مەسیحی و ئێزدی و مەندەئییەكان بە ر‌ۆحێكی نیشتمانی بەكۆمەڵیش بگرێتەوە و بەشدارییان پێ بكرێت."


سەبارەت بە مافی پێكهاتەكان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئۆكتۆبەری 2021 گلەیی و گازندە لە لە سەر هەرێم و عیراقیش هەیە و وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لەسەر زاری سەركردەی پێكهاتەكان دەڵێت: "پارتە گەورە و بەهێزەكان – كە زۆرینەیان حزبە شیعی و كوردستانییەكانن – سەركەوتوو بوون لە بەهێزكردنی كاندیدە پەسەندكراوەكانیان بۆ كورسییەكانی پشكی پەرلەمانی كە تایبەتە بە پێكهاتە كەمینەكان، بەجۆرێك كە لایەنە ناكەمینەكان كاریگەرییەكی بەرچاویان هەبوو لە هەڵبژاردنی نوێنەران بۆ كۆمەڵگا كەمینەكان، كە(دڵخوازی پێكهاتەكان نین)"


لە 6ی ئابدا، كاردیناڵ لویس ڕافایل ساكۆ، پاتریاكی كلدانەكان داوای كرد كە مەسیحییەكان وەك هاووڵاتی مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت و مافی یەكسان بەهرەمەند بن وەك "دووەم ئایینی یەكتاپەرستی لە عیراقدا". هۆشداریشیدا لەوەی “هێشتا هەندێك لایەنی سیاسی دەست بەسەر موڵك و ماڵی مەسیحییەكاندا دەگرن لە چەند ناوچەیەكی پارێزگای نەینەوا و ناوچەكانی دیكەی ئیكۆڕ‌ وەك شارۆچكەی عەنكاوە، گوندی هەزار جۆت (ناحیەی ئاكرێ)، و گوندی بەردە  رەش (ناحیەی ئامێدی). ر‌ێكارە پێویستەكان بۆ گەڕ‌اندنەوەی ئەم موڵكە دەستبەسەرداگیراوانە تا ئەمڕ‌ۆ ئەنجام نەدراوە، سەرەڕ‌ای بەدواداچوونەكانمان:. كاردیناڵ ساكۆ هیوای خواست كە دانووستانەكانی پێكهێنانی حكومەت "دەتوانێت مەسیحییەكان و ئێزدییەكان و مەندەییەكان بە ر‌ۆحێكی نیشتمانی بەكۆمەڵیش بگرێتەوە و هەروەها دەرفەتی ئابووری و بازرگانی لە هەرێم و عیراقیش بەپێكهاتەكان نادرێت و لە پۆستە حكومییەكانیش دەستیان پێی ناگات".

لە ساڵی 2020 ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم لیژنەیەكی باڵای بۆ چارەسەركردنی كێشەی زەوییە هەڵپەسێردراوەكان كە كاریگەرییان لەسەر پێكهاتە مەسیحییەكان هەیە، دامەزراند تا مانگی تشرینی دووەم، لیژنەكە 55 موڵكی مەسیحییەكانی گەڕ‌اندەوە كە لەلایەن ڕ‌ژێمی پێشووی بەعسەوە دەستی بەسەردا گیرابوو، لەو ژمارەیەش دادگا بڕ‌یاری لەسەر 38 دۆسیە داو ئەویكە خاوەنە ئەسڵییەكان دەعواكانیان هەڵوەشاندبووەوە. لیژنەكە بریتی بوو لە نوێنەرانی پەرلەمانی كوردستانی عیراق، سەرۆكایەتی هەرێم، ئەنجومەنی دادوەری هەرێم، وەزارەتەكانی داد، كشتوكاڵ، شارەوانییەكان، و دارایی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی كۆمیسیۆنی سەربەخۆی مافی مرۆڤی هەرێم.

لەیەك رۆژدا زیاتر لە 1000 خێزانی ئاوارە داوای پاسپۆرتیان كردووە

ئیزدییە ئاوارەكانی نێو كامپەكانی دهۆك گرفتاری بێ رەگەزنامەیی و بیرۆكراسییەتی مامەڵەكردنی بەڵگەنامەن و ئەمەش لە راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكادا ئاماژەی پێكراوە وەك خاڵێكی سلبی لە هەرێم.

هەر بەپێی راپۆرتەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رۆژی 30ی حوزەیران عوسمان غانمی وەزیری ناوخۆی عێراق داوای بەردەوامی پێدانی بەڵگەنامەی رەسمی و پاسپۆرتی ئاوارەكانی پارێزگای نەینەوا لە كەمپەكانی ئاوارەكان لە پارێزگای دۆهوك كرد. غانمی ئاماژەی بەوەشكرد، لە ماوەی یەك ر‌ۆژدا زیاتر لە هەزار خێزانی ئاوارەكان لە كەمپەكانی دهۆك داوای بەڵگەنامەی رەسمیان كردووە. 

نەبوونی بەڵگەنامەی رەسمی كاریگەری لەسەر زۆرێك لە ئاوارەكان هەیە كە زۆرینەیان ئێزدیین. هەردوو سەركردەی ئێزدی و مەسیحی باسیان لە ر‌ێكارە بیرۆكراتییە زیادەڕ‌ۆییەكان كردووە كە بەدەستهێنانی بەڵگەنامە فەرمییەكانیان دواخستووە.

مەسیحییەكان كەمیان كردووە

بەپێی ر‌اپۆرتەكانی سەركردە مەسیحییەكان و هەروەها ر‌اپۆرتەكانی ر‌ێكخراوە ناحكومییەكان و میدیاكان، كەمتر لە 150 هەزار مەسیحی لە وڵاتەكەدا ماونەتەوە، ئەمەش لە چاو خەمڵاندنێك پێش ساڵی 2003 كەمتر لە یەك ملیۆن و نیو مەسیحی بووە. نزیكەی لەسەدا 67ی مەسیحییەكان كاسۆلیكی كلدانن (ڕ‌ێوڕ‌ەسمێكی ڕ‌ۆژهەڵاتی كەنیسەی ڕ‌ۆمانی كاسۆلیكی)، نزیكەی لەسەدا 20ی مەسیحییەكان ئەندامی كەنیسەی ئاشووری ڕۆژهەڵاتن. ئەوانەی كە ماونەتەوە بریتین لە ئۆرتۆدۆكسی سریانی، كاسۆلیكی سریانی، كاسۆلیكی ئەرمەنی، ئەپۆستۆلیكی ئەرمەنی، ئەنجلیكان و مەسیحییە پرۆتستانت و ئینجیلیەكانی دیكە.

ئێزدییەكان لە نەینەوا-ن

سەركردە ئێزدییەكان باس لەوە دەكەن كە زۆربەی ئەو 400 بۆ 500 هەزار ئێزدییە لە وڵاتەكەدا دەكەونە پارێزگای نەینەوا و هەرێم (كوردستانی عیراق) . نزیكەی 170 بۆ 200 هەزار ئێزدی تا مانگی ئاب لە ناوخۆی وڵاتدا ئاوارە بوون، لە كاتێكدا تا مانگی ئۆكتۆبەری 2020، 200 هەزار بۆ 230 هەزار ئێزدی بووە، ژمارەی شەبەك لە نێوان 350 بۆ 400 هەزار كەسە، كە سێ لەسەر چواریان شیعەن. 

زۆربەی شەبەكی سوننە و بەشێكی شەبەكی شیعە لە نەینەوا نیشتەجێن، بە گوتەی چالاكوانانی كاكەیی (بەیارسانی ناسراوە)، كۆمەڵگاكەیان نزیكەی 120 بۆ 150 هەزار ئەندامی هەیە كە دەكەونە دەشتی نەینەوا و لە گوندەكانی باشووری ڕ‌ۆژهەڵاتی كەركوك و هەروەها لە دیالە و هەولێر؛ حكومەتی هەرێم مەزەندە دەكات كە 110 بۆ 200 هەزار كاكەیی هەبێت.

خەمڵاندنەكان بۆ قەبارەی كۆمەڵگەی سابیئەی  – مەندائیەكان جیاوازن، بەڵام بەگوێرەی سەركردەكانی سابیئەی  – مەندائیەكان ، 10 هەزار بۆ 15 هەزار ئەندام لە وڵاتەكەدا ماونەتەوە، بە شێوەیەكی سەرەكی لە باشوور، لە نێوان 450 بۆ 1000 كەس لە ئیكۆڕ‌ و بەغدا دەژین. سەركردەكانی ئەرمەنستان ر‌اپۆرت دەكەن كە ژمارەی دانیشتووانی نزیكەی 12 هەزار مەسیحی ئەرمەنییە، هەردوو كەنیسەی نێردراوی ئەرمەنی (ئۆرتۆدۆكسی ئەرمەنی) و كاسۆلیكی ئەرمەنی لە وڵاتەكەدا، لەنێویاندا لە كوردستانی عیراق.

سەركردەكانی خەمڵاندن دەكەن كە كەمتر لە 2000 ئەندامیان هەیە، كە بە گروپی بچووك لە سەرانسەری وڵاتدا بڵاوبوونەتەوە، لەنێویاندا نزیكەی 100 خێزان لە كوردستانی عیراق. سەركردەكانی كۆمەڵگەی كاڤكاز (ناوی یەكگرتوو بۆ گروپە چەركەسییەكان، چیچانییەكان و داغستانییەكان)  بەپێی راپۆرتیان كە ژمارەی دانیشتووانی نزیكەی 50 هەزار ئەندامە، كە دەكەوێتە پارێزگاكانی بەغدا، نەینەوا، سلێمانی، هەولێر، كەركوك، و دیالە، زۆربەیان خۆیان وەك موسڵمانانی سوننە دەناسێنن كە لە كاتی شەڕ‌ەكانی نێوان ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و ڕ‌ووسیا دوای ئاوارەبوونی زۆرەملێ لە قەفقازەوە كۆچیان كردووە بۆ عیراق.

زیاتر لەیەك ملیۆن عیراقی ئاوارە بوون

بەپێی ئامارەكانی نووسینگەی كۆمیساریای باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەكگرتووەكان (UNHCR) لە وڵاتەكەدا، نزیكەی یەك ملیۆن و 200 هەزار كەس لە ناوخۆی وڵاتدا ئاوارە ماون، كە زۆرینەیان لە پارێزگاكانی نەینەوا، دۆهوك، هەولێر، سلێمانی، و كەركوكن، تا 30ی ئەیلول، بە بەراورد بە نزیكەی نزیكەیی هەمان ژمارە لە كۆتایی ساڵی 2021 و یەك ملیۆن و نیو لە كۆتایی ساڵی 2020. بەپێی ئاماری ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، تا مانگی تشرینی دووەم، نزیكەی 664 هەزار و 996 ئاوارە لە كۆڕ‌بەندی كۆچبەران هەن، لە كاتێكدا لە ساڵی 2021 دا 664 هەزار و 909 ئاوارە بوون. 253 هەزار و 960 پەنابەری سووری، 8 هەزار و 890 تورك، 9 هەزار و 982 ئێرانی و 787 پەنابەری فەلەستینی و 628 كەس لە نەتەوەكانی دیكە لە كۆڕ‌بەندی ئیماراتدا هەن. لە كۆی ئاوارەكانی سەرتاسەری ئیكۆڕ‌، لە سەدا 40 عەرەبی سوننە، لە سەدا 30 ئێزدی، لە سەدا 13 كوردن (لە چەند لایەنێكی ئایینی) و لە سەدا 7 مەسیحین. گروپە ئایینییە كەمینەییەكانی دیكە لەسەدا 10ی دیكە پێكدەهێنن.

بەپێی ئامارەكانی نووسینگەی كۆمیساریای باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەكگرتووەكان (UNHCR) لە وڵاتەكەدا، نزیكەی یەك ملیۆن و 200 هەزار كەس لە ناوخۆی وڵاتدا ئاوارە ماون، كە زۆرینەیان لە پارێزگاكانی نەینەوا، دهۆك، هەولێر، سلێمانی، و كەركوكن، تا 30ی ئەیلول، بە بەراورد بە نزیكەی نزیكەیی هەمان ژمارە لە كۆتایی ساڵی 2021 و یەك ملیۆن و نیو لە كۆتایی ساڵی 2020. بەپێی ئاماری ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، تا مانگی تشرینی دووەم، نزیكەی 664 هەزار و 996 ئاوارە لە كۆڕ‌بەندی كۆچبەران هەن، لە كاتێكدا لە ساڵی 2021دا 664 هەزار و 909 ئاوارە بوون. 253 هەزار و 960 پەنابەری سووری، هەشت هەزار و 890 تورك، نۆ هەزار و 982 ئێرانی و 787 پەنابەری فەلەستینی و 628 كەس لە نەتەوەكانی دیكە لە كۆڕ‌بەندی ئیماراتدا هەن. لە كۆی ئاوارەكانی سەرتاسەری ئیكۆڕ‌، لە سەدا 40 عەرەبی سوننە، لە سەدا 30 ئێزدی، لە سەدا 13 كوردن (لە چەند لایەنێكی ئایینی) و لە سەدا حەوت مەسیحین. گروپە ئایینییە كەمینەییەكانی دیكە لەسەدا 10ی دیكە پێكدەهێنن.

PUKMEDIA  پێگەی رەسمی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا