یەكێتی لە نێوان گوتاری سیاسی و سیاسەتی گوتاردا

PUKMEDIA

پ.ی.د.دڵشاد مستەفا

پ.ی.د.دڵشاد مستەفا

 
روانینێكی جیاواز

لەسەرەتای دروستبوونی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانەوە تا گەیشتن بە قۆناغی ڕاپەڕین و بە گوێرەی گوتەی زۆرینەی سەركردەكانیان و لەسەرو هەمووشیانەوە رەوان شاد مام جەلال جەخت لەسەر ئەوە كراوەتەوە كە بنەمای سەرەكی دامەزراندنی یەكێتی كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستان بووە و لەنێو هەناوی كۆمەڵەدا شكۆفەی شۆڕشی نوێ دەپشكوێ و یەكێتی وەك چەتری كۆكەرەوە لەگەڵ بزوتنەوی سۆسیالیست و هێڵی گشتیدا دەیانكاتە خاوەن ئامانجی هاوبەش . كەواتە هەوێنی دروستبوون و بنەمای هزری دروستبوون لەئارادایە و لەرۆژگاری خۆیدا كە خەباتی گەلانی دژە ئیمپریالیزمی جیهانی پانتایی خەباتی دنیای داگیركردبوو ئیدی وابەستەبوون بەو هێزانەوە و كۆكبوون لەگەل گوتاری سیاسی ئەواندا جۆرێك بوو لەتێكەڵاو بوون و گرێ دانی پەیوەندی لەگەڵ ئەوی دی ، یان دەربازێكی گرنگ بوو بۆ خۆناساندن بەوی دی بەدوور لەهەژموونی نەتەوەی سەدەست و داگیركەر .

هەڵبەتە زانیارییەكی نوێ نییە كاتێك لە كاریگەرییەكانی بیری ماوتسی تۆنگ لەڕێی هاوڕێ چەپەكانی سەردەمی جیابوونەوەی باڵی مەكتەبی سیاسییەوە هاتۆتە نێو سەرەتاكانی خەباتی چەپ لە باشووری كوردستان و ئەو سەركردە لاوانەشی لەسەرەتای دامەزراندنی كۆمەڵەدا هەڵگری بیری ماوتسی تۆنگی بوون هەر لەڕێی ئەو خولانەوە لەنێو ئەندێشەی ماودا قاڵ بوون . واتە هەر لەسەرەتای سەرەتاوە ، جۆرە ئەندێشەیەك هەیە و دەبێت هۆی دروستبوونی هێلێكی هزری و پاشان گەشەدەكات و لە ئەڵقەی رۆشنبیریدا خۆی دەبینێتەوە و هێدی هێدی دەبێتە  ئایدۆلۆجیای دروستبوونی رێكخراوێكی سیاسی و پاشان دەبێتە سەرتۆپی خەباتی چەكداری .

سانا روانینێك لەو قۆناغە مێژوویانە دەمانگەێنێتە ئەوەی چ جۆرە گەشەیەكی فیكری هەیەو چۆن هەنگاوەكانی سەرەتا دەبنە هەنجەت و بنەمای هەنگاوی ئایندەی ورد داڕێژراو و ئەژمار كراو . هەڵبەتە جۆرێك لە خۆش باوەڕییە گەر وابزانین بوونی هێڵێكی فیكری پتەو دەبێتە رێگر لە بوونی هەندێك هەڵەی تاكتیكی سیاسی ، چونكە ، لەنێو خەباتی نهێنی و ئاشكراشدا تاكتیكی سیاسی بەپێی روداوەكانی رۆژ دەگۆڕێت ، بەتەنها ستراتیجە كە ڕوانینی دوورنما دەستنیشان دەكات و گۆڕانكاری تێیدا پێویستی بەكار و هزراندن و دۆزینەوەی كۆدی مەزنتر هەیە .

ئەو كاتەی كۆمەڵە  لەوەتێ دەگات كە لەنێو خەباتی چەكداریدا ڕاستەخۆ بەر خەڵكی گوندەكان دەكەوێت ، دروستدرك بەوە دەكات كە  بەو ناوە زەق و زۆپەوە مامەڵەكردنی لەگەڵ بونیادی كۆمەڵایەتی گوندنیشینان سانا نابێت ، چونكە پێشتر ڕێچكەی تەقلیدی و كۆنسەرڤاتیڤانەی نێو ڕاچەنینە چەكدارییەكانی كورد لەلایەك و بیری ناسیونالیستیش لەلایەكی ترەوە ماركسیزمیان وەك مۆتەكەیەكی دزێو لەبەر چاوی خەڵكی سادەدا وێنا كردوە ، كۆمەڵە و یەكێتی بەباشی دەزانن لەو قۆناغەدا مامەڵە لەگەڵ دۆخەكە بكەن و لە كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستانە و ناوەكەی دەگۆرڕێت بۆ كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان و ئیدی وەك پارتی رەنجدەرانی بیر و بازو خۆی نمایش دەكات . ئەو گۆرانكارییە لە ناودا تاكتیكێكی سیاسییەو هێلێ هزری و بونیادییەكانی كۆمەڵە گۆڕانكاریان بەسەردا نایەت . بەواتایەكی تر كۆمەڵە و یەكێتی لەسەر دوو هێڵی گوتاری جیاواز كاردەكەن ، هێڵێك كە بۆ گشتە و خەباتی سیاسی و چەكداری وێنە دیارەكەتی و دەبێتە هاندەر بۆ بەشداریكردنی سەدان گەنجی شار و شارۆچكە و گوندەكان لە خەباتی چەكداریدا و هێڵێكی دی جۆرێك لە گوتاری دەستبژێر بەرهەم دەهێنێت بۆ هێشتنەوەی پەیوەندی لەگەڵ دەستبژێری خوێندەواری شارەكاندا و هێشتا كۆمەڵە و یەكێتی خۆیان بە خاوەنی ئەو هێڵە هزریە دەزانن كە لەهەفتاكانی سەدەی رابردوودا لەهەناوی كوردەواریدا زۆر بەخێرایی گەشەی كرد .

یەكێتی و گوتاری سیاسی هەنووكەیی:

 
لە سادەترین پێناسەیدا  گوتاری سیاسی گوتارێكە بەمەبەستێكی دیاریكراو ئاراستەی وەرگرێكی دیاریكراو دەكرێت بە مەبەستی قایلكردنی بە ناوەڕۆك و پەیامێكی دیاریكراو . لاسیوێل كردەی پەیوەندی سیاسی وا دەناسێنێت (كێ قسە دەكات ؟ چی دەلێت ؟ لەكام كەناڵەوە ؟ بۆ كێ قسە دەكات ؟ كاریگەری چییە ؟) ( محمود عكاشە ،٢٠٠٥ : ٢٠ ) واتە كاراكتەری قسەكەر و فۆرمی قسەكردنەكە و ناسینی وەرگر و دواتریش كاریگەرییەكانی ئەو گوتارە لەسەر وەرگر چۆن دەبێت و بەكوێ دەگات . هەندێك لەزانایانی سۆسیۆلۆژیای سیاسی پێیان وایە كە هیچ شتێك لەدەرەوەی گوتاری سیاسی نییە ئەمە لە كاتێكدا كە گوتار وەك جۆرێك لە پراكتیكی كۆمەڵایەتی تەماشا بكەین كە دەتوانێت جەبری بەدیهێنانی سستمێكی سیاسی هەبێت بۆ حوكمداری دەوڵەتی . هەڵبەتە هەر سیستەمێكی سیاسی بۆپارێزگاری لە قەوارەی خۆی  و بەردەوامی پێویستی بە كولتوورێكی سیاسی تایبەت هەیە تا لەرێیەوە لەپەیوەندی بەردەوامدا بێت لەگەڵ كۆمەڵگا و بەپێی زانستی سیاسەتیش  ئەم كلتوورە سیاسییە بەرهەمی گوتاری سیاسیە.


ئەم گریمانە بۆ قۆناغی حوكمداری دروست و بێ گرێیە ، بۆیە هەركاتێك حیزبێكی سیاسی لەدەوەی گوتاری سیاسی لە جوڵەدابوو ، كێشە دەخاتە نێو كەلتوورە سیاسیەكەیەوە كە دەرباز و فاكتەری بەستنەوەیەتی بەو ژینگە كۆمەڵایەتیەی كاری تێدا دەكات . كێشەی گەورەی گوتاری سیاسی ئەو كاتە دەست پێدەكات كە لەشوناسە كۆمەڵایەتییەكەی دوور دەكەوێتەوە ، هاوكات كێشەی شوناسی كۆمەڵایەتیش لەگەڵ گوتاری سیاسی كوردیدا كێشەی مامەڵەكردنە لەسەر بنەمای ئەو دوالیزمانەی خۆیان لە جوغزی مۆراڵی كۆمەڵایەتییەوە سەردەردێنن كە ئەویش پێیەیەكی لەنێو ئایندایە . بۆیە هیچ گوتارێكی سیاسی كاتی بەركەوتنی بە بەرامبەر  لەژێر هەژموونی  سیستمێكی مۆراڵی تایبەت بەو  كۆمەڵگا مرۆییەدا دەبێت كە ئینتمای بۆی هەیە .بە واتایەكی تر   ئەو گوتارە بەپێی شوێن  و باوەڕ و ئەو بەهایانەی لەنێویدا هەن هێزی خۆی وەردەگرێت و رێگەی بۆ گەیشتن بە فەزای گشتی بۆ دەكرێتەوە . لە نێو ئەو فەزایەشدا و بەتایبەتی لەوجۆرە كۆمەڵگایانەی هاوشێوەی كوردەوارین شوناسی هەرگوتارێك لەململانێی لەگەڵ گوتارەكانی تردا شێوەدەگرێت و فۆرمی تایبەت بەخۆی بۆ دروست دەبێت . بە واتایەكی تر هەركاتێك گوتارێك بۆشاییەكی بەهایی بەجێ دەهێڵێت و كاری لەسەر ناكات ئیدی بوار بۆ گوتاری دژ دەكاتەوە كە بەسانایی خۆی بكات بەنێو ئەو چۆڵەوانییەدا و لەوێوە كاری خۆی بۆ قایلكردنی خەڵك دەست پێ بكات . بە دەربڕینێكی سادەتر هەر گوتارێكی سیاسی ئاریشەكانی خەڵك بە گشتی پرس و پێداویستییە گشتییەكان  بكاتە چەقی بایاخ و بەهاكانی ئەوا قوڵ بەنێو جەماوەردا ڕۆدەچێت و دەتوانێت لەجۆرێك لە تەبایی و ئاشتەواییدا بێت لەگەڵ كۆمەڵگا ، هەر وتارێكی پێچەوانەش بەئاسانی دەكەوێتە نێو فەرامۆشی خەڵكەوە .
ئەمە دەقاو دەق  وێنەی ئەو دۆخەیە كە باشووری كوردستانی پێدا تێپەڕ دەبێت . فرە گوتاری سیاسی لەلایەك و سەرهەڵدانی چەلەحانێی پۆپۆلیستیش لە لایەكی دییەوە كە بەهۆی گەشەی میدیایی بەتایبەتی میدیای نوێ و سۆشیاڵ میدیا ، فەزای سیاسی كوردستانی بەشێوەیەك شێواندووە سەردەركردن لێی پێویستی بە توانایەكی هەڵسەنگاندنی مەزنە و سەنتەری توێژینەوەی سیاسی و هزری گەورەی دەوێت تا بزانێت لەنێو ئەو بشێوییە گەورەیەدا كامە گوتار زاڵ و سەركەوتوو دەبێت .

ئەوەی بۆ ئەم دۆخەی یەكێتی گرنگە دۆزینەوەی فۆرمێكە بۆ ئاراستەكردنی گوتارێكی (كۆنی -نوێ) كە لەبنەڕەتدا خودی حیزبەكەی لەپێناودا دامەزراوە و هەر دووركەوتنەوەیەك لەو گوتارە سیاسییە بە مانای دووركەوتنەوە لە بایەخی جەماوەری ، و بەشێوەیەك  لەشێوەكان تەسلیمكردنی گۆڕەپانی سیاسی بەوانی تر كە هەمان گوتارەكەی ئەویان لە فۆرمێكی تردا داڕشتۆتەوەو جۆرێك لە شوناسی جیاوازیان بەناوی خۆیانەوە پێ بەخشیوە ، بەئاسان هەستپێكراوە كە ئەم گریمانە  گەر بۆ هیچ پارتێكی سیاسی راست نەبێت بۆیەكێتی تەواو راستە و ئەزموونی ئەم چەند ساڵەی دوایی ئەوەی سەلماند .

 ئیدی شارراوە نییە ، كە كاتێك كە گۆرانكاری مەزنەكانی مێژووی مرۆڤایەتی  دەرگا لەسەر  دنیایەكی كراوە دەكاتەوە وادەكات وردە وردە و زۆر لەسەرخۆ هیچ مێژوویەك نەتوانێت بە داخراوی بمێنێتەوە، ئیدی قۆناغی كەشف بوونی هەموو شتەكان دەست پێ دەكات و بێگومان  خۆ شاردنەوە لەپاڵ هەرجۆرێك لە گوتاری سیاسی دیماگۆجی و خڵەتێنەردا تەمەن كورت و كاتی دەبێت.  لە ئێستادا كە كوردەواری و بەتایبەتیش لە باشوور لە نێو جۆرێك لە بشێوی شوناسی كۆمەڵایەتی و سیاسیدا دەژی و گوتاری سیاسی لەنێویدا ناڕوون و ناشەفاف و تا رادەیەكیش گومڕا كەرە ، ئەركێكی گەورە لە ئەستۆی یەكێتییە كە فۆرمێكی دروست بۆ بونیاد نان و گەیاندنی گوتارە سیاسییەكەی بدۆزێتەوە  كە بتوانێت جۆرێك لە هاوسەنگی لەنێوان دوو جۆر لە روانین دەستەبەر بكات .  ڕوانینێك كە لەنێو فەزای گشتیدا گشتی بۆ قایل دەكات و ڕوانینێكی دیش كە مامەڵەكردنە لەگەڵ دەستبژێر. كێشەی یەكێتی كێشەی دوور كەوتنەوەیە لەو فۆرمەی دەیتوانی ئەو دوو جۆرە لەمامەڵە مسۆگەر بكات . كاراكتەری سیاسی كە لەوێنەی ( مام جەلال ) دا بەرجەستەبوو ، خۆی ورد هەردوو فۆرمەكەی پراكتیزەدەكرد و دەیتوانی  هەردوو بەرەكە قایل بكات ، بەلام لە غیابی ئەودا چ جۆرە فۆرمێكی تر دەتوانێت ئەو گوتارە سیاسییە رەنگاو رەنگ بكات ، لە كۆمەڵگایەكی فرە رەنگ و فرە باوەڕ و فرە هەڵوێستی وەك باشووری كوردستاندا.

رەنگە بە بێ هیچ ئیستێك كەسێكم لێ ڕاست بێتەوەو بڵێت یەكێتی چی بكات  كوردەواری خۆی بە رێگەیەكی خوارو خێچدا دەروات و بەكەس راست نابێتەوە . ئەم وەڵامە بەشێكی راستە كەكێشەی ئەم كۆمەڵگایەی ئێمە بەجۆرێكە  دەبێت بەوردی لەسەری بوەستین ؛ ئەم ژینگەیە وێنەكانی تێكەڵاو بوون ، ئاستەكانی گۆڕڕاون ، نە لە ئاستی مەدەنی بوونێكی تەندروستدا دەژین و نە ئەوەتا تەواو بچینەوە جوغزی خێل نە ئەوەتا تەواو دەست بە بنەما گشتییەكانی مەدەنیەتەوە بگرین . تاكی ئێمە لە تاكێكی داهێنەر و بەرهەمهێنەوە بۆتە بەرخۆرێكی تا ڕادەیەك تەمبەڵ و خۆشباوەڕ .

Kak Ata PUK, [8/18/2023 2:01 PM]
سیاسەت لەم جۆرە كەلتوورەدا لەكایەی گشتیدا كارێكی ئەوتۆی پێناكرێت و نەوەیەكی تر لە مەیدانەكەن كە زۆربەی جار بەوە تاوانبار دەكرێن حینكەی سیاسییان نییە و لە فێڵی دەرو جیران و نەیاران تێناگەن . ئاین لایەكی بە گوناه سواغ داوین و لایەكەی ترمان پڕ بووە لەوێنەی شەیتانی. هەر ڕوانینێك بۆ ئەو وێنە گەورەیە پێمان دەڵێت لە چ سەردەم و شوێنێكین . ئەوە راستە كە ئێستا لەسەردەمێكدا دەژین كە دەشێت كولتوور و رۆشنبیریی گشتی لەنێو یەك شوناسدا فرە بن، هاوكات دەكرێت شوناسەكان لەنێو یەك كولتووردا فرە بن، بەڵام ونبوونی روخساری كۆمەڵگایەك بەگشتی بەرپرسیارێتییەكی مێژووییە دەبێت لایەك لەئەستۆی بگرێت و لەنێو گوتاری سیاسیدا رەنگ بداتەوە .

ئەوەی لێرەدا وەك ئەرك دەكەوێتە ئەستۆی یەكێتی ڕوون بووونەوەی گوتارە سیاسییەكەیتی كە هەموو ئەو دۆخانە بگرێتەوە . ناكرێت بەتەنها لەیەك گۆشەوە سەرقاڵی مامەڵەكردن بێت لەگەڵ فەزای گشتی ، ناشێت پەلكێش بكرێتە نێو یارییەكانی عەوامی پۆپۆلیست ، دەبێت دووتر بڕوانێت ، ئەو فۆرمەی دەبێت گوتاری سیاسی لەنێودا چێ بكرێت فۆرمێكی جیاوازبێت ، ئەو كایە گشتییە تێر بكات ، وەلێ فەرامۆشی دەستبژێریش نەكات . لێرەدا مەبەستم دەستبژێر ئەو جۆرە لە رۆشنبیر نییە كە  كە گوایە ئەچنە  نێو بورجێكی عاجی و نایەنەوە  سەر زەوی  ناو واقیعی كۆمەڵایەیی . لەڕاستیدا  شوێنگەی رۆشبنیر ئەو مەسافەیەی تێدایە بەو مانایەی كە ڕۆشنبیر ئەبێ پرسیاری گرنگ دەربارەی واقع بوروژێنێت و لەو وێنە خەیاڵیانە دایبماڵێت كە لەدەرەوەی خۆی بۆی دروست دەكرێت ، بۆیە ناكرێت بێتە نێو هەندێك ئارگومێنتی نەزۆكی  ڕۆژانەوە كە هیچ بەرهەم ناهێنێت .

پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە ئاخۆ لەنێو گوتاری سیاسی یەكێتیدا كامە بوار ، سێكتەر ، گۆشە هەیە بتوانێت لەیەك كاتدا مامەڵە لەگەڵ هەردوو كایەی گشتی و دەستبژێردا بكات ؟. ئاخۆ نوخبەی رۆشنبیری ناو یەكێتی چ جۆرە هێزێكی مەعریفی گەورەن كە بتوانن لانی كەم سەركردایەتی حیزبەكە بەوە قایل بكەن كە فەرامۆش كردنی دەستبژێر فەرامۆشكردنی  رەگەزێكی گرنگی سەرخانێكە كە قورسایی گەورەی هێز لەوێوە سەرچاوە دەگرێت ؟ ئاخۆ نوخبەی رۆشنبیری ناو یەكێتی چ جۆرە بەرنامە و ستراتیژێكیان بۆ سەركردایەتی حیزبەكەیان بەیانكردوە و هۆشداری ئەوەی تێدا بێت كە دووركەوتنەوەی یەكێتی لەجەوهەر ڕادیكەڵەكەی خۆی ، كە پنتی كێشكردنی گشت و دەستبژێریشە ، بەتاڵی دەكاتەوە لەو پەیوەندییە پتەوەی لەسەرەتای دامەزراندنیەوە هەوڵی بۆ دەدات و بەبەردەوام وا خۆی نمایش كردوە كە حیزبی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستانە ، بە هەموو چین و توێژەكانییەوە ؟ دەیان پرسیاری تر هەن كە ئیدی كاتی ئەوەیە لەدەوری ئەو گوتارە سیاسییە بوروژێنرێت كە یەكێتی لانی كەم لەم دوو هەڵبژاردنەی نزیكن ڕوبەڕوی كۆمەڵگای باشووری دەكاتەوە . هەڵبەتە ترسی گەورە لەشكستی ئەو گوتارە ترسی پوكانەوەی تروسكەی دیمۆكراسییە لەم نیشتمانە ، چونكە بمانەوەێت یان نا پێمان خۆش بێت یان نا  تا هەنووكەش مانەوەی یەكێتیەكی بەهێز تارادەیەك زامنی ئەگەری تێپەڕاندنی قۆناغی گوزەری دیمۆكراسییە بەرەو جۆرێك لە فۆرمی دیموكراسی كە لەگەڵ جەوهەری كوردەواریدا بگونجێت .

دواجار ئەو زمانەی گوتاری سیاسی پێ ئاراستە دەكرێت لەنێو ئەو فۆرمە خوازراوەدا هەڵوێستەیەكی جددی دەوێت ، چونكە لەهەموو پێناسەكانی گوتاردا زمان وەك پێكهاتەیەكی گرنگی گوزارشت ئاماژەی پێ دەكرێت كە رەنگە ئەوە هەوێنی نوسینێكی تر بێت لە ئایندەدا.

سەرچاوەكان :

عکاشە ، محمود (٢٠٠٥)  لغە الخطاب  السیاسی.. دراسە لغویە تطبيقية فی ضوء نظرية  الاتصال .دار النشر للجامعات .

PUKMEDIA