مام له‌ شام

PUKMEDIA

عەلی شەمدین

نووسینی... عەلی شەمدین

كوردستان ماڵێكی چوار ژوورییە

مام جەلال لە ماوەی مانەوەی لە شام لە ناوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوودا، بە هاوڕێیەتی عەبدولڕەحمان زەبیحی و كەمال فوئاد (كە ئەوكات نوێنەرایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان و بارزانی سەرۆكی ئەو حزبەیان دەكرد)، چاویان بەچەندین كەسایەتی عەرەبی حكومی و نا حكومی دیاری سەر گۆڕەپانی سوریا كەوت، بۆ وتووێژ لەگەڵیاندا سەبارەت بە دۆزی كورد و هەروەها وەكو هەوڵێكیش بۆ قەناعەتپێكردنیان بە رەوایی دۆزەكە و راكێشانیان بەلای دۆزی كورد و داوای چارەسەركردنی بەشێوەیەكی دیموكراسی و دادپەروەرانە، عەبدولحەمید سەراجیش لەو كاتەدا یەكێك لە گرنگترین ئەو كەسایەتیانە بوو كە مام جەلال چاوی پێیكەوت.

حكومەتی یەكگرتووی (سوریا- میسر)
عەبدولحەمید سەراج ئەوكات بەرپرسی هەواڵگری سوریا بوو، هەروەها یەكێك لە ئەفسەرە دەستڕۆیشتووەكان بوو لەو وڵاتە و پەیوەندیی خزمایەتیشی لەگەڵ كوردی شامدا هەبوو، چونكە خێزانەكەی لە بنەماڵەی «زەلفۆ» بوو، لەوكاتەشدا رۆڵێكی زۆر گەورە و كاریگەری هەبوو لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا لەسەردەمی یەكگرتنی «سوریا- میسر»، بەڵام رۆڵیشی هەبوو لە سەركوتكردنی گەلی كورد لە سوریا و راوەدونانی بزووتنەوە سیاسییەكەی بە زیندانیكردن و دەستگیركردن.
مام جەلال لەبیرەوەرییەكانیدا دەڵێت: «سەراج ئەوكات (1957) و لەكاتی دیدارمان لەگەڵیدا ئامادەیی دەربڕی بێ هیچ خۆبواردنێک بۆ پاڵپشتیكردنی خەباتی كورد لە «عیراق و ئێران و توركیا»،  هەروەها مام جەلال دەڵێت: سەراج پلانێكی لە مێشكدا بوو، بۆ جۆرێك لە هەماهەنگی كورد و عەرەب، دووپاتیشی دەكاتەوە و دەڵێت: «سەبارەت بە كوردی سوریا، سەراج پێشنیازێكی هەبوو، بەوەی كورد لە سوریا خاوەنی جوگرافیایەكی یەكگرتوو و لێكدراو نییە و لەچەند شوێنی جیاجیا دەژین و ژمارەشیان كەمە، بۆیە پێیوابوو پێویستە حزبێكی كوردستانی توركیا هەبێت و ئەمانیش رێگر نابن لەوەی بارەگاكانی لەناو سوریادا بێت و كوردیش پەیوەندیی پێوە بكەن، ئەم حزبەش بەو جۆرە دەتوانێت یارمەتی سوریا بدات و پاڵپشتی لە سیاسەتەكانی دیمەشق بكات».

رێگری لەخەباتی كوردی سوریا
لایەنە شۆفێنی و توندڕەوەكانی سوریا بەشێوەیەكی پلان بۆداڕێژراو كاریان بۆ رێگری لە كوردی سوریا دەكرد لە داواكردنی مافەكانیدا، ئیتر بە ترساندن بێت یان بە تەرغیب، هەموو هەوڵی خۆشیان دەدا بۆئەوەی كورد لە سوریا تەنها چاوی لەسەر دەرەوەی سنوورەكان بێت، وەكو چۆن سەراج دەیویست، لەم كاتەدا و لەگەڵ هاتنی مام جەلال بۆ شام لە 1955 و دیداری رێكەوتی لەگەڵ عوسمان سەبری و عەبدولحەمید دەروێش، كەوتە هاندانی گەلی كورد لە سوریا بۆ دەرخستنی تایبەتمەندیی نەتەوەیی سەربەخۆیانەی كورد لەسوریا و یارمەتیدانیان لە دامەزراندنی یەكەم حزبیاندا كە بە رەسمی و لە 14/6/1957دا راگەیەنرا، بە پێچەوانەی پلانەكانی سەراج و هاوئاوازەكانی، مام جەلال لەو چوارچێوەیەدا و لە چاوپێكەوتنێكی عەلی كەریمی لەگەڵیدا كە لە كتێبی «ژیاننامەی عەبدولڕەحمان زەبیحی» بڵاوكراوەتەوە دەڵێت: «لەو كاتەدا واتا لە ناوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوو، تەنها یەك كەس هەبوو كاری بۆ كوردایەتی دەكرد لە دیمەشق ئەویش عوسمان سەبری بوو، لەپاڵ گەنجێكی تری چالاكی قامیشلۆ كە عەبدولحەمید دەروێش بوو، كە ئەویش چالاكانە كاری دەكرد».

هاندان بۆ دامەزراندنی حزبێكی كوردی
مام جەلال و هەڤاڵەکانی، بەتایبەتی «عەبدولڕەحمان زەبیحی»، هەموو هەوڵێكیاندا بۆ هاندانی دامەزرێنەرانی یەكەم بۆ بیركردنەوە لە دامەزراندنی حزبێكی سیاسیی كە نوێنەرایەتی گەلی كوردی سوریا بكات، هەروەها خەبات بكات بۆ لابردنی زوڵم و ستەمی نەتەوەیی لەسەریان، ئەمە چ جای گەیشتن بە هیواو ئاواتەكانیان بۆ بنیاتنانی سستمێكی دیموكرات لەو وڵاتەدا، كە ئازادی و دادپەروەری و یەكسانی تێیدا بێت، دوور لە زوڵم وستەم، چونكە كورد لە سوریا تا ئەوكاتیش میكانیزمی خەباتی لەو جۆرەیان نەبوو كە بتوانن لەرێگەیەوە گوزارشت لە هیواو ئاواتی نەتەوەیی و نیشتمانی خۆیان بكەن، لەبەرئەوەی بەدەست پەراوێزخستن و نکۆڵی لێکردنەوە دەیانناڵاند و كەوتبوونە نێو دوو بەرداشەوە كە یەكێكیان رەوتی كۆسمۆپۆلیتی حزبی شیوعی سوریا و ئەوی تریان رەوتی شۆفێنی عەرەبی بوو لەناو دەسەڵات و دەرەوەی دەسەڵات، كە كوردی سوریایان تەنها بە ئاوارەی دەرەوەی سنوورەكانی سوریا و بەتایبەتی توركیا دەبینی، تۆمەتباریان دەكردن بە هەوڵی دامەزراندنی «ئیسرائیلێكی نوێ».
 مام جەلال لەبیرەوەرییەكانیدا لەو رووەوە دەڵێت: «لەو كاتەدا هیچ بزووتنەوەیەكی سیاسیی لەناو كوردی سوریادا لەئارادا نەبوو، زۆربەی كوردەكان هەواداری حزبی شیوعی بوون، كە هیچ رێگەی نەدەدا بە دامەزراندنی حزبێكی كوردی، بۆیە ئێمە لەرێگەی مام عوسمان سەبری-یەوە، توانیمان سەركەوین لە كاریگەری خستنەسەر هەندێك گەنج و لەوانەی بیرم بێت، عەبدولحەمید دەروێش و نورەدین زازا و هەندێكی ترن».

مام جەلال هەر لەسەرەتاوە دیدگایەکی كوردستانی روونی هەبوو، كە خۆی لە پاڵپشتی و یارمەتیدانی خەباتی گەلی كورد دەبینیەوە لە هەموو پارچەكانی كوردستان، بەبێ دەستوەردان لە كاروباریان و پاڵپشتی بزووتنەوە سیاسییەكەیان و سەرخستنیان لە دروستكردنی كەسێتی ئیعتباری خۆیان و گەیشتن بە ئامانجەكانیان.

تێڕوانینی ستراتیژیی مام جەلال
دەتوانین تێڕوانینی ستراتیژی مام جەلال لەو رووداوە مێژووییەدا ببینین كە سامی ئەحمەد نامی لە كتێبەكەیدا بەناوی «چەند لاپەڕەیەک لە مێژووییەكی ونبوو» باسی دەكات: كاتێك مام جەلال لە ساڵی 1958ەوە لەشامەوە چوو بۆ قامیشلۆ و  نورەدین زازاشی لەگەڵدا بوو، بەمەبەستی راكێشانی رێكخراو و كەسایەتییە كوردەكانی ئەوكاتی سەر گۆڕەپانی سیاسیی سوریا و قەناعەتپێكردنیان بۆ چوونە ناوی حزبی نوێ «پارتی دیموكراتی كوردی سوریا»، لە18/11/1958 لە ماڵی ئەحمەد نامی شاعیری كوردی ناودار، چاویان بە ژمارەیەكی زۆری كەسایەتی رۆشنبیری و كۆمەڵایەتیی كورد كەوت، ئامادەبووان بەخێرهاتنی مام جەلالیان كرد وەكو میوانێكی خۆشەویستی كوردستانی عیراق، مام جەلالیش وتەیەكی كورتی پێشكەشكرد،  تێیدا سوپاسی ئامادەبووان و ئاستی پێشوازیكردنیانی كرد و تی: «من لێرە میوان نیم، بەڵكو لەماڵی خۆمدام، لەنێو كەس و دۆستی خۆم، چونكە كاتێك كوردێك لەهەر بەشێكی كوردستانەوە دەچێت بۆ بەشێكی تر ئەوا وەكو ئەوە وایە، لەناو ماڵی خۆیدا لە ژوورێكەوە بچێت بۆ ژوورێكی تر».

مام جەلال لە پەیوەندییە كوردستانییەكانیشی هەردەم پابەندبوو بەو دیدگا ستراتیژییەی خۆیەوە و تا ساتی كۆچی دوایی، لەهەمان كاتیشدا خۆی بە نامۆ نەدەبینی لەنێو كەسوكاری خۆی لە شام، پێداگریش بوو لەسەر رێزگرتنی تایبەمەندی هەر یەكێك لەو «ژوور»انەی كوردستان و حورمەتی دانیشتوانی و كەسایەتییان.