د.سەلام سمێسم: لەگەڵ مافی مرۆڤم، بەڵام لەگەڵ لە سێدارەدانی گەندەڵکارانم

PUKMEDIA

د.سەلام سمێسم

د.سەلام سمێسم پسپۆڕی ئابووریی و خانمە چالاکوانی بواری مەدەنی سەبارەت بە پڕۆژەیاسای بودجەی 2023 تا 2025 رایگەیاند، "بودجەیەكە شێوازی كرێی تێدا جێگیركراوە و خەرجیی زۆری تێدایە بەجۆرێک 63 ٪ کورتهێنانی تێیدایە".
    
د.سەلام سمێسم پسپۆڕی ئابووریی و خانمە چالاکوانی بواری مەدەنی لەبارەی دۆخی دارایی عیراق بەگشتی و سەرنج و تێبینییەکانی لەبارەی ناسەقامگیریی بەهای دینار بەرامبەر دۆلار و رەخنەکانی لە پڕۆژەیاسای بودجەی 2023 تا 2025دا روونکردنەوە و رایگەیاند: ئەو پڕۆژە یاسایە بۆ سێ ساڵە، ئەوە ئەگەر دۆخێكی لەناكاو نەیەتە پێشەوە کە پێویستی بە گۆڕانكاری بێت و وتی: «بەڵام ئەگەر پەنا بۆ بودجەیەكی سیانی ببەین، واتە یاسای ئیدارەی دەوڵەتمان هەڵوەشاندۆتەوە، چونكە ئاشکرایە یاسای ئیدارەی دەوڵەت لە بارودۆخێكدا هاتە ئاراوە کە بودجە پەكخرابوو، بۆیە رێژەی 1\12 مان بەكاردەهێنا، واتە ئیدی ئەو یاسایەمان هەڵوەشاندۆتەوە.
کورتهێنان لە 30 ٪ بۆ 60 ٪ کارەساتە.

هەروەها دەڵێت: ئێمە کە ئەم بڕگە یاساییەمان رەتكردەوە، دەبێت بزانین پڕۆژە یاسای بودجەی 2023 چی تێدایە و ئەرکی چییە، چونكە بودجەیەكە شێوازی كرێی تێدا جێگیركراوە و خەرجیی زۆری تێدایە بەجۆرێک 63 ٪ کورتهێنانی تێیدایە و دەستبڵاوییەكی زۆری تێدایە ئەوەش بۆخۆی پێشێلكردنی یاسایە، چونكە نابێت كورتهێنان لە 30 ٪ زیاتر بێت. 
روونیشیکردەوە کە ئەو زیادەڕەوییە باری شانی هاووڵاتیان قورس دەکات. چونكە هەر بەردەوامبین لەسەر خەرجكردن، مانای وایە لە ساڵانی داهاتوودا قۆناغێکی نەخوازراو بێتە پێشەوە، پێویستمان بە قەرز دەبێت، بۆیە وەک ئابووریناسێک پێموایە هیچ لایەنێكی ئەرێنی تێدا نییە، چونكە تائێستا هەر بودجەی خەرجكردنە و هیچی تێدا نییە بۆ گەشەپێدان و خزمەتگوزاریی، ئەوەی هەیە هەر لەسەر تەوەری مووچەیە.

لەبارەی ئەو دەنگۆیانەشەوە کە گوایە وەزارەتە خزمەتگوزارییەکان ستایشی پڕۆژە یاساکە دەکەن، خاتوو سمێسم دەڵێت: منیش و كەسانێكی تریش باوەڕمان بەوەیە بۆ ئەو پڕۆژانە با حكومەت بوار بۆ وەبەرهێنەرانی عیراقی و بیانی بڕەخسێنێت، بەڵام ئایا ئەو دەرفەتەمان رەخساندووە؟
راشیگەیاند: هێشتا پڕۆژە پەكخراوەكان وەک خۆیانن و هیچ رێوشوێنێك نەگیراوەتەبەر بۆ بوژاندنەوەیان و وتی: پێموایە بیمەی تەندروستی خەرجییەكی زۆر لەسەر حكومەت دروستدەكات و پێویستی بە هەوڵێكی چڕوپڕە، بۆیە پێموانییە ئەو تۆڕانەی كار لەسەر ئاودیوكردنی دەرمان و پێداویستی پزیشكی دەكەن، رێگە بەوە بدەن.

چاوەڕوانی هەمەجۆرکردنی داهات بووین

لەبارەی رەشبینی و نائومێدییەوە ئەو خانمە ئابووریناسە دەڵێت: ئێمە چاوەڕێی ئەوەبووین داهاتەكان هەمەجۆر بكرێن، بەڵام ئەوەی لە پڕۆژەکەدا دەیبینین وانییە، چونکە وەک جاران هەر پشت بە نەوت بەستراوە، کە ئەوەش بەهۆی بەرزی و نزمیی نرخەکەیەوە زیانمان لێدەدات. وتیشی: هەر بارودۆخێکی نەخوازراو بێتەئاراوە لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی ئێمە ئەو داهاتە لەکوێ بێنین، دیارە دەبێت قەرز بکەین و دواتریش ئەو هەموو کورتهێنانەمان هەبێت، کەواتە بۆ ساڵی سێیەم مایەپووچ دەبین.
لەبارەی ئەو لێشاوی دامەزراندنەی ئەم دواییەشەوە دەڵێت: دەمانەوێت گەنجەكانمان دابمەزرێنرێن و كاریان هەبێت، بەڵام بە رەخساندنی دەرفەتی كار، چونکە دامەزراندن بەو لێشاوە کە بڕی پارەی تەرخانکراو بۆ مووچە لە   42 ملیارەوە   بۆ   64 ملیار بەرزبکاتەوە كارەساتە.

دەمانەوێت هەلی کاری بۆ گەنجەکانمان بڕەخسێنرێت، بەڵام دامەزراندن بەو لێشاوە کە بڕی تەرخانکراو بۆ مووچە لە 42 ملیار دینارەوە بۆ 64 ملیار زیاد بکات كارەساتە

دابەزینی بەهای دینار پەیوەندیی بە حکومەتەوە نییە

سمێسم لەبارەی رێوشوێنەکانی حکومەتیشەوە بۆ چارەسەری کورتهێنان دەڵێت: زۆرێک لە خەڵکی شەقام دەڵێن ئەو دابەزاندانەی دینار بەرامبەر دۆلار بەمەبەستە بۆ دابینكردنی نەختینەی دراوی ناوخۆ تا حکومەت بتوانێت مووچە دابینبكات. بەڵام وتی: بۆخۆم پێموانییە وابێت، چونكە هێشتا بارودۆخی ئابووریمان نا سەقامگیرە.
لەبارەی چارەسەرکردنی گرفتەکانی بەردەم کەرتی تایبەتیش وتی: ئەو عەقڵییەتەی ئابووریی عیراق دروست دەكات، تائێستا باوەڕیان بە كەرتی تایبەت نییە و هەر بیر لە پەیڕەوکردنی سیاسەتی ئابووریی مەركەزیی دەكاتەوە، بیر لە كەرتێكی تایبەت دەكاتەوە كە سەربە حكومەت بێت نەك پەیوەندییەكی هاوبەش، ئەوە پرسێكی گرنگە، ئەگەر تۆ ئابوورییەكی بازاڕی ئازادت هەبێت، دەبێت وا بیربكەیتەوە كە هەموان مافی ئەوەیان هەیە بێنە ناو بواری بەرهەمهێنان و وەبەرهێنانەوە. بەڵام ئەگەر وا بیربكەیتەوە کە خۆت باشتریت لە كەرتی تایبەت، ئەوا مەترسییەكە لێرەدا دروست دەبێت.

قسەوباسی خانەنشینی بندیوار

هەروەها دەڵێت: یاسایەكی بیمەی كۆمەڵایەتیمان هەیە، بەڵام كارا نییە. تەنانەت مووچەی خانەنشینان نە لە حكومەتەوە دەدرێت و نە لە بودجەی گشتیی وڵاتەوە، ئەو مووچەیە لە سندوقی تایبەت بە پارەی خانەنشینان دەدرێت كە سەربە دەزگای خانەنشینییە و دەبوو دەزگای خانەنشینی بەدرێژایی ئەو هەموو ساڵانە ئەو پارانەی بخستایەتە وەبەرهێنانەوە، یاخود پارێزگاریی لێ بكردایە بەوپێیەی هیچ بڕە پارەیەکی لێوە دەرناچێت، بۆ نموونە كاتێك كەسایەتییەكی پەرلەمان دەردەكەوێت و دەڵێت: خانەنشینی بندیوارمان دۆزیوەتەوە و مووچەیان بۆ خەرج دەكەین، باشە بۆ کەسانێک لە دەرەوەی عیراقن، مووچەی خانەنشینیان لەسەر حسابی من و تۆ پێدەدرێت؟! یان كەسانێك هەن مووچەیەك زیاتر وەردەگرن؟ بگرە هەندێك هەن زیاتر لە پێنج مووچە وەردەگرن! جاران یاسایەک هەبوو کە هەركەسێك دوو كاری هەبوایە، سەرپشكیان دەكرد لەوەی مووچە بەرزەكەیان هەڵبژێرێت. جگە لەوەش فەرمانبەری پلە تایبەتیان لە هەموو مەرج و یاسا و رێسایەک تێپەڕاندووە. فەرمانبەرێکی خانەنشین کە دەبێتە پەرلەمانتار، دواتر کە خانەنشین دەبێت، مووچەی خانەنشینیی فەرمانبەرییەکەی و ئەوەی پەرلەمانیش وەردەگرێت، ئەوەش پرسێکی مەترسیدارە، چارەسەرکردنەکەی قورس نییە، بەڵام ئیرادەی دەوێت.

خستنەوەگەڕی کارگەکان

لەبارەی داخرانی دەرگای سەدان کارگەشەوە وتی: ئەوەی سەری منی سوڕماندووە، ئەوەیە لە ساڵی 2014 وە چەندین كەس لە پسپۆڕانی بواری پیشەسازی و خودی ئەوانەش لەناو ئەو كارگانەدا كاردەكەن و ئابووریناسان داوامان کردووە لانیكەم بیانخەنەوە كار. هەزاران کەس دەخرانەوە سەر کار و لە هەژاری و بێ دەرامەتی رزگاریان دەبوو.
لانیکەم نەیدەهێشت بەو شێوە فراوانە تیرۆر دزە بكاتە وڵاتەكەمانەوە، کە سەرچاوەکەی بێكاری و بێئومێدی و رەنگدانەوەی دۆخی نەرێنییە لە هەموو بوارەکاندا. 

ئاماژەی بەوەشدا کە گرفتێکی تر لە نەبوونی رکابەریی بەرهەمە هاوردەکانەوە سەرچاوە دەگرێت و ئەوەی لە دەرەوە هاوردە دەكرێت نرخەكەی لەوەی ناوخۆ هەرزانترە و وتی: پێموایە ئەوەش بۆخۆی پیلانێكی رێكخراوە لە چەندین لایەنەوە بۆ كوشتنی كەرتی پیشەسازیی عیراق دانراوە بۆ ساغکردنەوەی کاڵای خۆیان و وەک ئاماژەم پێکرد گیانی کێبڕکێش لەلای عیراقییەکان نییە.
سەبارەت بە بەهای واقعیی دیناری بەرامبەر دۆلار ئەو خانمە ئابووریناسە دەڵێت: 150 و 155 هەزار نرخی راستەقینەیە و ئێستاش وا زیاتر دادەبەزێت، ئەوە دەبێتە نرخی راستی، نەك 130 هەزار دینار، چونکە ئەو بەهایە پەیوەستەوە بە واقیعی کاڵاوە و بە بڕیاری حکومی دیاری ناکرێت. ئەوە پەیوەستە بە خواست و خستنەڕووەوە.
دەنا ئەگەر بە سەپاندن بووایە، ئەوا دەمکردە 70 هەزار بۆچی 130 هەزار.

هەمووشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو راستییەی کە حکومەت ناتوانێت كۆنتڕۆڵی بازاڕ بكات، چونکە کەرتی تایبەت کاڵا هاوردە دەکات، نەک وەزارەتی بازرگانی.
لەبارەی دیاردەی هەڵئاوسانیشەوە روونیکردەوە کە ئێستا ئەوە کارەساتە، چونكە هەڵاوسان چەند هێزێكی تێدایە، وەک ئەوەی لە هەموو جیهاندا هەیە، ئێمەش زۆربەی هەرەزۆری كاڵاكانمان لەدەرەوە هاوردە دەكەین، بۆیە بەشێوەیەكی ئاسایی ئەو هەڵاوسانە دێتە وڵاتەكەمانەوە، جگە لەوەش كاتێك نرخی دیناری عیراقی دادەبەزێت، واتە هەڵاوسان دروست دەبێت، بۆنموونە با گریمانەی ئەوە بكەین مووچەكەی تۆ یەك ملیۆن دینارە، ئەگەر بیكەیتە دۆلار، بەهای دۆلار 120 هەزار بوو، خۆ ئەگەر بوو بە 130 هەزار دینار و بیگۆڕیتەوە، دەكاتە چەند؟ یان ئەگەر بە 150 هەزار بێت دەكاتە چەند؟ 
ئەوە مانای ئەوەیە بڕێك پارە لە مووچەكەت بڕدراوە، گرانی كەوتۆتە بازاڕەوە و کاڵاکان زۆر لەوە گرانتربوون. بەڵام وتی: تێبینی دەکەم بەڕێز محەمەد شیاع سودانی هەوڵی خۆی دەدات بۆ چارەسەری ئەو گرفتە، ئێمە ئێمە گەشەی ئابوریمان نەبووە، بەڵام زیادەمان لە داهات و یەدەگ هەبوو، وتیشی: رەخنەم لە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی گرت كاتێك وتی عیراق گەشەیەكی ئابووریی بەدیهێناوە، ئەوە بەدیهێنانی گەشەی ئابووری نییە، بەڵکو بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتەوەیە.

ئومێدێک لە سودانیدا بەدی دەکات

جەختیشی لەسەر ئەوە کردەوە کە كاتێك گەشەمان دەبێت، ئەگەر كەرتی پیشەسازیمان پێش بكەوێت و خۆمان شتێك بكەین و بەرهەمی هەبێت و بیفرۆشین و داهاتێكمان دەستبكەوێت، ئەمە گەشەیە، بەڵام ئێمە هیچ شتێكی لەو جۆرەمان نییە.
لەبارەی کابینەکانی پێشووی دوای 2003 و بەراوردیان بە کابینەکەی سودانی رایگەیاند: ئەوەی دەیبینێت سەرۆک وەزیرانی نوێ ئومێد و هیوای هەیە لە كاركردنداو هیوای خواست ئەو هیوایانە بەدیبهێنێت و وتی: لانیكەم شتێك هەیە كە من بە كارێكی سەرەكیم داناوە، ئەویش   بەشە خۆراكی مانگانەیە، چونكە لە زیاتر كەناڵێك و میدیایەك و چەندین پەیج و ئەكاونتەكانی خۆمەوە بانگەوازێكم دەركرد و وتم: نرخی دینار لەبەرامبەر دۆلاردا زۆر دادەبەزێت و نرخەكانیش لە بازاڕ زۆر بەرزدەبنەوە. ئەگەر دەتانەوێت بەهانای هاووڵاتیانەوە بچن، بەتایبەتیش ئەو چین و توێژەی پەراوێزخراون، لانیكەم بەشە خۆراكی مانگانەیان پێبدەن، هاووڵاتییەكی ئاسایی عیراق رەنگە نان و چایەكی بەس بێت، بۆیە بەردەوامبوونی دابەشكردنی بەشە خۆراكی مانگانە، بەكارێكی باش و سەركەوتووی دەزانم و جگە لەوەش چەند جۆرێكی تری بۆ زیادكردووە، جگە لەوەش بەدەنگەوە چوونی ئەوانەی فۆرمیان پڕکردبۆوە بۆ مووچەی بیمەی کۆمەڵایەتی کە ئێستا دەبینم مووچەی دوو مانگیان بۆ خەرجکراوە زۆر دڵخۆشم بەوە، هەرچەندە بڕی مووچەکە کەمە و مەمرەو مەژییە، بەڵام هەنگاوێکی باشە.

راگرتنی بانکە حکومییەکانی عیراق 

وتیشی بە پێشنیازی من بکەن هەموو بانکە حکومییەکانی عیراق رادەگرم، بە رەشید و رافیدەینیشەوە هەموویان دواكەوتوون و ئەدایەكی باشیان نییە و هەر ئەوانیش هۆكاری کێشەکانن. وتیشی: بانكە ئەهلییەكانیش دەبێت لەژێر راسپاردە و چاودێریی حکومەتدا بن، بانكی ناوەندیش وەك میسرییەكان دەڵێن: دەبێت بە هێمنی كاری خۆی بكات.

سەبارەت بە دیاردە و پەتای گەندەڵیش وتی: ئەگەر سزایەكی توند و یەكلاكەرەوە بسەپێنرێت بەسەر چەندین كەسایەتی گەورەدا كە لە گەندەڵییەوە گلاون، ئەوا هەموان خۆیان بەدووردەگرن، ئەگەر سزای كەسایەتییەك یان دووان بدرێت، ئەوانیتر هەموو دەترسن و دۆخەکە باش دەبێتەوە و وتیشی: هەمیشە دژی توندوتیژی و دڵڕەقی بووم و لەگەڵ چەمکەکانی مافی مرۆڤدا بووم، بەڵام ئەگەر سزای لە سێدارەدان هەبوایە، لەسێدارە بدرانایە.
یان بابڕۆن بۆ ئەو وڵاتانەی پشتیوانییان دەکەن. با ئەوان پێشوازییان لێ بكەن، سەرنج بدە رژێمی پێشوو بەو هەموو تاوانەوە كە كردی خۆی و پیاوەكانی رۆیشتن و چەند وڵاتێك لەخۆیان گرتن، بەڵام دەبینین لە كوێ كۆتاییان پێهات؟ یەك لەدوای یەكیان بەرەو نەمان دەچن.

پرۆفایلی د.سەلام عەبدولکەریم سمێسم:
*ساڵی 1959 لەدایكبووە.
*ساڵی 1988 کۆلێجی ئابووریی و کارگێڕیی تەواوکردووە و ماستەر و دوو دکتۆراشی لە هەمان بواردا هەیەو بە یەکێک لە پسپۆڕە دیارەکانی ئابووری هەژماردەکرێت.
*جگە لەبواری ئابووری، چالاکوانێکی هەڵسوڕاوی بواری جێندەر و مافی مرۆڤە.
*لە چەند کابینەیەکدا لەناو کابینەکانی دوای 2003 راوێژکار بووە 
* لە ساڵانی 2008 - 2010  لە ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق راوێژکار بووە.

PUKMEDIA / المسری