سەرۆك كۆمار: پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە بەدوور دەزانم

.

لە چاوپێكەوتنێكی تایبەتدا لەگەڵ كەناڵی (العالم الاخباریە) كە رۆژی یەكشەممە 19-8-2018 پەخشكرا، سەرۆك كۆمار د.فوئاد مەعسوم دووپاتیكردەوە ئەزموونی حكومەتی بنكە فراوان لە عیراقدا سەركەوتوو نەبوو. روونیشیكردەوە، داخوازی عیراقییەكان لە هەموو پارێزگاكاندا رەوان، ئەوەشی بەبیر هێنایەوە كە موحاسەسەی سیاسی هۆكاری خراپی خزمەتگوزارییەكانە. دەربارەی كاندیدكردنەوەی بۆ خولێكی تری سەرۆكایەتی عیراقیش وتی: «ئەگەر داوای خۆكاندیدكردنم لێبكرێت پەسەندی دەكەم».

سەرۆك كۆمار ئاماژەی بەوە كرد، لە بەرژەوەندی عیراقدا نییە روبەڕووی ئەمریكا ببێتەوە، هاوكات نابێت عیراق ببێتە دەسكەلای ئەمریكا دژی هیچ لایەنێك. دووپاتیشیكردەوە، هەرگیز عیراق نابێتە سەكۆو گوزەرگایەك بۆ هەر هێرشێكی سەربازی بۆ سەر ئێران.

ئەمەش دەقی چاوپێكەوتنەكەی سەرۆك كۆمارە:

بینەرانی بەڕێز سڵاوتان لێبێت، فەرموون لەگەڵ ئەم دیدارە تایبەتە لەگەڵ فەخامەتی سەرۆكی عیراق د.فوئاد مەعسوم.

سەرەتا د.فوئاد مەعسوم درودو نەمری بۆ سەرۆك مام جەلال كە بەڕاستی گیانی پێكەوە ژیانی بە ئاشتی لە عیراقدا بەرجەستە كرد، وەك دەڵێن خەیرو خەلەف لیخەیرو سەلەف.

* بەڕێز سەرۆك ماوەی سەرۆكایەتیتان بەرەو كۆتاییە، بەبڕوای تۆ گرنگترین ئەو دەستكەوتانەی چوار ساڵی رابردوو چین، كامەن سەركەوتنەكان‌ و شكستەكان؟

– ئەو چوار ساڵە، چوار ساڵی سەخت بوون بەتایبەتی لە بەگژاچوونەوەی داعشدا. داعش بەهێز بوو هەموو شێوازێكی بەكارهێنا كە لە عیراقدا ناسراو نەبوون‌و ناوچەیەكی زۆری خستە ژێر چنگیەوە، بۆیە رزگاركردنەوەی هەموو ئەم ناوچانە لەبن دەستی داعش‌و رەهەندەكانی لەنێو سنوری عیراقدا لە ئەركە سەختەكان بوو، لەگەڵ ئەوەشدا سەركەوتن بەدەستهات، دووەم بە بارودۆخێكدا تێپەڕین كە دژوارییەكەی لەوەی یەكەم كەمتر نەبوو، ئەوەیش دابەزینی نرخی نەوت بوو. لەگەڵ ئەوانەشدا گەلی عیراق خۆی راگرت. بەڕاستی لەسایەی یەزدانەوە سەركەوتوو بوین‌و رزگارمان بوو لەدەست داعش كە وەك هێزێكی سەربازی چەند ناوچەیەكی داگیركردبوو. هاوكات وردەوردە نرخی نەوتیش بەرزبوەوە، هیوادارین سوودمان لەو بارودۆخە وەرگرتبێت دوای كۆتایی هاتنی داعش وەك هێزێكی سەربازی، ئومێدەوارین بەمنزیكانەش نرخی نەوت بگەڕێتەوە ئەوكاتەی ساڵی 2014.

* ئەی شكستەكان لە چیدا بوون؟

– ئەگەر بچینە وردەكارییەوە هەمیشە سەركەوتن‌و شكستیش بەدیدەكەین، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی لەكۆڵبوونەوەی ئەو تاقمە تێرۆریستانەو مانەوەی تەونی كۆمەڵایەتی عیراق شتێكی باش بوو. شكستی زۆریش هەبوو بەتایبەتی لەڕووی ئابووری‌و خزمەتگوزارییەوە، بۆیە ئەو خۆپیشاندانانەش روویاندا.

* سەبارەت بە پەیوەندییەكانی نێوان ئێران‌و عیراق، لەم رۆژانەی دواییدا واشنتن بڕیارێكی دەركرد بۆ سەپاندنی سزاكان بەسەر ئێراندا، هەڵوێستی سەرۆكایەتی كۆمار چییە دەربارەی ئەم سزایانە؟

– دەربارەی ئەو بڕیارانە كە لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە دەرچووە رەنگە بەشێكی كاردانەوە بێت بەرامبەر ئیدارەی پێشوی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی ئۆباما. سەرۆك ئۆباما رۆڵی هەبوو لە چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان كۆماری ئیسلامی ئێران‌و ویلایەتە یەكگرتووەكاندا، رێككەوتنەكەش بەڕاستی شتێكی نایاب بوو. بەڵگەی شارەزایی زیرەكی دیپلۆماتی ئێران بوو، بەڵام ئێستا هەلومەرجەكە جیاوازە. ئەو گشتگیرەی سزاكان نەك هەر زیان لە عیراق دەدات، بەڵكو لەو دەوڵەتانەیشی كە لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكاندا رێككەوتنەكەیان ئیمزا كردووە، بۆ نموونە پێنج دەوڵەتەكەش زیانیان لێدەكەوێت بەو بڕیارانە ئێمەش زەرەرمەند دەبین. لایەنی سەرەكی پەیوەندیدار بەو بابەتەوە كۆماری ئیسلامییە، بۆیە پێویستە ئێران دوای چوونە دەرەوەی ئەمریكا لەگەڵ ئەوە لایەنانەدا كراوە بێت (پێنج دەوڵەتەكە) وەك وتم چونكە ئەوان پەیوەندیدارن بەو سزایانەوە هاوكات دەوڵەتانی ئاسیایی تریش. بڕیارەكە لە ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە دراوە بڕیارێكی تاك لایەنەو لایەنی زۆر هەن زیانیان لێدەكەوێت، كە پێموایە لێرەدا بەرژەوەندییەكانیان لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێراندا یەكدەگرێتەوە.

* لەگەڵ راگەیاندنی بڕیارەكەدا، بەڕێز حەیدەر عەبادی سەرۆكی حكومەتی عیراق لێدوانێكی راگەیاند وەك موجامەلەكردنی كۆماری ئیسلامی، بەڵام لە كۆتاییدا پابەندبوونی عیراقی بە گەمارۆكەی ئەمریكاوە دژی ئێران راگەیاند، لانیكەم بە گەمارۆی دۆلار. وەك فەرموتان سەرۆكی بەڕێز بڕیاری ویلایەتە یەكگرتووەكان بڕیارێكی یەك لایەنە بوو، هەندێكیش وای لێكدەدەنەوە كە كۆك نییە لەگەڵ بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، چونكە پشتیوانی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی نێوان ئێران‌و گروپی 5+1ی كرد ئایا حكومەتی عیراق بە سەرۆكایەتی بەڕێز عەبادی دەیتوانی خۆی لەم بڕیارە لابدات؟

– من نامەوێت لەجیاتی بەڕێز عەبادیی قسە بكەم، رەنگە ئەگەر لە كەشوهەوای كۆنگرەی رۆژنامەیی گشتی نەبوایە لەوانەبوو بە شێوەیەكی تر قسەی بكردایە، دەڵێم لەوانەیە، بەڵام بمانەوێت‌و نەمانەوێت هەندێك لەو سزایانە پابەندبوونە.. بۆ نموونە ئاڵوگۆڕە بانكییەكان چونكە دراوی سەرەكی بیانی هەمووی دۆلارە، جێگۆڕكێكردنی دراویش هەمووی لەژێر چاودێری ئەمریكادایەو ئەو كۆنترۆڵیان دەكات. مەسەلەكانی تر وانییە، ئێمە لەفاوەوە تا زاخۆ سنوورمان پێكەوەیە ناتوانین لەم سنورە پان‌و بەرینەدا جموجۆڵی بازرگانی قەدەغە بكەین، مەسەلەكانی تریش رەنگە بەڕێز سەرۆك وەزیران مەبەستی هێنان‌و بردن‌و ئاڵوگۆڕكردنی بانكی بووبێت كە ئەوە بەدەست ئێمەو دەوڵەتانی تریش نییە، چونكە ئێستا دۆلارو ئاڵوگۆڕەكان تا ڕادەیەك بە دۆلارە.

* بەڵام تەنانەت هاوپەیمانانی ئەمریكا، یەكێتی ئەوروپا، روسیا، چین‌ و تەنانەت توركیاش بڕیارەكەیان پەسەند نەكردووە وەك سەید عەبادی، دەیتوانی بەتایبەتی حكومەتی عیراق لەدوا رۆژەكانیدایەو دەیتوانی خۆی لێ لابدایە.

– وەك وتم بەڕێز عەبادی لەو بابەتەدا راوێژی بە ئێمە نەكردووەو لەگەڵماندا كۆنەبۆتەوە تا هەڵوێستێكی یەكگرتوومان هەبێت، باوەڕ ناكەم ببێتە پاشكۆی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو هەموو بڕیارەكانی جێبەجێبكات. وەك وتم هەندێك لە بڕیارەكان لە دەرەوەی دەسەڵاتی ئێمەدایە، بەڵام لە مەسەلەكانی تردا دەستكراوەین‌ و دەبێت تایبەتمەندی پەیوەندییەكانی نێوان كۆماری ئیسلامی و عیراق رەچاوبكرێت. ئێمە لەگەڵ ئەو لایەنانەدا نابین كە دڵخۆشن بە بڕیارەكەی بەڕێز ترامپ، نەخێر ئێمە دڵخۆش نین بەپێچەوانەوە ئەو بڕیارانە زیان لە پەیوەندییەكانیش دەدات.

* بەبڕوای ئێوە ئەو بڕیارە چۆن كار دەكاتەسەر پەیوەندییەكانی نێوان ئێران‌و عیراق لەڕووی بازرگانییەوە تەنانەت لەئاستی سیاسیشدا بەتایبەتی ئێمە بەمدواییە جۆرە كاردانەوەیەكمان بینی لە ناوخۆی هەردوو وڵاتدا؟ ئایا لەڕووی بازرگانییەوە كار دەكاتەسەر پەیوەندییەكانی نێوان ئێران‌و عیراق؟

– نەخێر، نەخێر باوەڕ ناكەم، تەنانەت لەكاتی جەنگی عیراق – ئێرانیشدا جموجۆڵی بازرگانی لەئارادا بووە، كاریگەری نابێت لەسەر جموجۆڵی بازرگانی، وەك وتمان تەنیا لەوكاتەدا نەبێت كە بازرگانییەكە ببێتە مامەڵەی بانكیی و ناردنی دراو، ئەوەیان قورسەو لەژێر كۆنترۆڵی ئەمریكادایە، ئیتر جگە لەوە ئێمە دەتوانین نەك هەر دەتوانین بەڵكو دەبێت جموجۆڵێكی بازرگانی هەبێت لەنێوان عیراق‌و ئێران‌و عیراق‌و دەوڵەتانی تریشدا.

* جەنابی سەرۆك فەرمووتان بەڕێز عەبادی لەبارەی ئەو بڕیارەوە راوێژی پێنەكردون، ئەگەر راوێژی پێبكردنایە یان بە پەرلەمان، ئایا وەها بڕیارێك دەردەكرا بە جۆرێك لە جۆرەكانی تر؟

– پێموایە تائێستا بڕیارەكە تەنیا قسەیەو لە ڕاگەیاندندایە بە كردەوە هیچ نەبووە، ئێستا داوا لە حكومەت دەكەم وەفدێكی باڵا بنێرێت بۆ كۆماری ئیسلامی بۆ تاووتوێكردنی ئەم مەسەلەیە، رێگە بە میدیاكان‌و بگرەو بەردەی میدیایی نەدەین چونكە لە ئەنجامدا بەنزین دەكرێت بەسەر ئاگردا، یانی لێرەوە وەفدێكی باڵا ئامادەبكرێت بچێت بۆ ئێران‌و باسی هەموو ئەم مەسەلانە بكات، پێشنیازیش دەكەم بۆ كۆماری ئیسلامی وەك ئاماژەم بۆ كرد بە زیرەكی‌و شارەزایی دیپلۆماتی ناسراوە وەفدەكانی بنێرێت بۆ ئەو پێنج دەوڵەتەی كە تائێستا پابەندن بە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكەی نێوان كۆماری ئیسلامی و ئەو دەوڵەتانە دیارە ئەمریكاش، دیپلۆماتی ئێرانی دەتوانێت گوشارەكانی سەر ئێران سوك بكات، كۆمپانیای زۆریش هەیە زیانیان لێدەكەوێت كۆمپانیا گەورەكان زیانیان بەركەوتووە بەهۆی بڕیارەكانی سەرۆكی ئەمریكاوە، سەرەنجام ئەوانە پشتیوانی هەڵوێستی ئێران‌ و هەڵوێستی دەوڵەتە زیانلێكەوتووەكانی ئەم بڕیارانە دەكەن.

* ئامۆژگاریتان چییە بۆ حكومەتی داهاتوی عیراق ئەگەر پێكهێنرا سەبارەت بەم بابەتە بەتایبەتی، هاوكات پەیوەندییەكانی ئێران‌و عیراق بەگشتی؟

– پەیوەندییەكانی نێوان ئێران‌و عیراق پەیوەندی نوێ‌و سەرپێیی نین، هەندێك پەیوەندی هەن بوون‌و نەبوونیان وەك یەكە، بەڵام وەك وتم كۆماری ئیسلامی سنووری لەگەڵ عیراقدا لە فاوەوە درێژدەبێتەوە بۆ زاخۆ، ئەم سنوورە هاوبەشەو پەیوەندییە مێژویی‌و كلتوریی‌و سیاسییەكان ناكرێت پشتگوێ بخرێن، هاوكات ئێمە لە عیراقدا تایبەتمەندی خۆمان هەیە، كۆماری ئیسلامیی بەهەمانشێوە، لەمەدا یەكدەگرینەوە. لەگەڵ ئێراندا یەكناگرینەوە لەسەر حسابی دەوڵەتانی تر، لەگەڵ ئەوانیشدا یەكناگرینەوە لەسەر حسابی كۆماری ئیسلامی، ئێمە بەپەرۆشین كە پەیوەندییەكانمان هاوسەنگ بن، سەبارەت بە كۆماری ئیسلامی پەیوەندییەكانمان مێژویی‌و كلتورییە وەك وتیشم بەرژەوەندی هاوبەشی زۆرمان هەیە، ئەوە بەرژەوەندییە ئەگەر بچینە پاڵ بەرەیەكی تر مانای وایە ئەو بەرژەوەندییانە كۆتاییان دێت ئەمەش لە بەرژەوەندییماندا نییە.

* بە شێوەیەكی گشتی چۆن پەیوەندییەكانی نێوان عیراق‌و كۆماری ئیسلامی ئێران بە بەراورد لەگەڵ دەوڵەتانی تری ئیقلیمی‌و ئەو پشتیوانییەی كە ئێران پێشكەشی عیراقی كرد لە بەگژداچوونەوەی داعشدا، تەنانەت دەیان شەهیدی ئێرانی كە خوێنیان بەخشی لەسەر خاكی عیراقدا هەڵدەسەنگێنن؟

– كۆماری ئیسلامی لە یەكەم رۆژی بەگژداچوونەوەی داعشدا هەر بەتەنیا كۆمەكی مرۆیی پێشكەش نەكرد، بەڵكو كۆمەكی سەربازی‌و زانیاریشی پێشكەشكردو هاوبەشمان بوو سەرباری ئەوەی كە هاوبەش‌و هاوكاری تریشمان هەبوو و ناتوانین رۆڵیان ون بكەین، نەخێر ناتوانین‌و رۆڵیان هەبوو، بەڵام لەگەڵ كۆماری ئیسلامیدا وەك وتم پەیوەندییەكانمان سەرپێی‌و لاوەكی نییە، بەڵكو پەیوەندی گرنگن‌و دەبێت بیانپارێزین.

* دەربارەی وتووێژەكانی ئێستا بەتایبەتی سەبارەت بە پۆستی سەرۆكایەتی كۆمار ئایا كورد خۆیان یەكلایی كردۆتەوە لەوبارەیەوە؟ دەوترێت لەنێو ماڵی كورددا ناكۆكی هەیە لەنێوان پارتی دیموكرات‌و یەكێتیی نیشتمانیی بەتایبەتی دوای ئەوەی پارتی زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانی بەدەستهێناوە، داوا دەكرێت كە ئەو پۆستە بۆ پارتی بێت، ئایا ئەو مەسەلەیە یەكلایی بۆتەوە؟

– تائێستا یەكلایی نەبۆتەوە، هەركاتێك كۆببنەوە باسی دەكەن، بەڵام ئێستا وتووێژ لەئارادایە لەبارەی بەرنامەیەكی هاوبەشی هەردوو حزب‌و داوا لە حزبەكانی تر دەكەن بەشدارییان بكەن، ئەوە یەكەم، دوەمیش سەبارەت بە پۆستی سەرۆكایەتییكۆمار لایەنی كوردی بەلایەوە گرنگە چونكە بەپێی دابەشكردنەكەیە، سەرۆكایەتی حكومەت بۆ شیعە، سەرۆكایەتی پەرلەمان بۆ سوننەو سەرۆكایەتی كۆماریش بۆ كورد. ئێستا ئەم مەسەلانە خراونەتەبەر باس‌و لێكۆڵینەوە لەنێوان هەردوو حزب‌و حزبەكانی تریشدا كە خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن دادەنێن، دەبێت سەرەنجام یەكبگرنەوەو وەك دەوترێت هەڵوێستی كورد یەكگرتوو بێت.

* ئایا دەكرێت كاندیداكە لە پارتی دیموكرات بێت؟ ئەگەر وابێت كێ دەبێتە سەرۆكی هەرێمی كوردستان؟

– بابەتەكە بۆ ئەوان جێدەهێڵرێت، ئێستا لەنێو هەردوو حزبدا باسدەكرێت، سەرەنجام لەسەر شتێك رێكدەكەون، ناكرێت مەسەلەكە هەروا جێبهێڵن بێ ئەوەی لەنێو خۆیاندا رێكبكەون.

* ئەو ناوانە كێن كە ئێستا خراونەتەڕوو بۆ پۆستی سەرۆكایەتی كۆمار؟ ئایا بەڕێزتان خۆتان كاندیدا دەكەن بۆ ئەو پۆستە؟

– هیچ ناوێك نەخراوەتەڕوو، بەڵكو هەندێك ناو خۆیان خستۆتەڕوو، بەڵام لە ئەنجامدا سەركردایەتی سیاسی كورد خۆی كاندیدا پێشكەش دەكات‌و هەركەسێك بێت ئەوە بۆ ئەوان جێهێڵدراوە.

* بەگوێرەی بارودۆخەكە بەڕێزتان لەنێو كاندیداكاندا دەبن؟

– كاتێك من ئەم پۆستەم وەرگرت داوام لێكرا ئەگەر ئێستاش داوام لێبكرێت پەسەندی دەكەم‌و شەرەفمەند دەبم، دەبێت لەنێو حزبەكاندا لانیكەم لەنێو دوو حزبە سەرەكییەكە تەوافوق هەبێت، من سەر بە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانم لە دامەزرێنەرانیم، پارتی دیموكراتیش پارتێكی دێرینەو پێویستە قسەیان هەبێت، تائێستا بابەتی كێ لە سەرۆكایەتی كۆمار دەبێت ئەوە لە ئەنجامی رێككەوتنی نێوانیان دەبێت تائێستاش ئەم بابەتە نەخراوەتەڕوو.

* زیاتر لە چەند دیدارێكتان كردووە لەگەڵ سەركردەو سەرۆكی كوتلە سیاسی و پارتەكاندا سەبارەت بە مەسەلەی پێكهێنانی فراكسیۆنە هەرە گەورە پەرلەمانییەكەو لێك نزیكخستنەوەی بیروبۆچوونەكان، ئێستا لەبەردەم وادە دەستورییەكانداین، رەنگە كاتیش كەمببێتەوە بۆ پێكهێنانی حكومەت، بە بڕوای ئێوە كامە فراكسیۆن لەهەمووی بەختی باشترە بۆ پێكهێنانی حكومەت، كورد لەكوێی ئەم فراكسیۆنەدایە؟

– تائێستا فراكسیۆنەكان بەتەواوەتی رێكنەكەوتوون یان هەڵوێستێكی یەكگرتوو و رێككەونێكیان هەبێت. تائێستا هەرچی هەیە هەر قسەی گشتی و هەندێكی باڵۆنی تاقیكردنەوەیە، لەو بڕوایەدام رۆژانی ئایندە مەسەلەكە یەكلایی دەبێتەوە.

* بەبڕوای ئێوە ئەم ناجێگیرییەی هەڵوێستەكان چییە، یانی هەندێك كوتلەی سیاسی ئەمڕۆ لەگەڵ ئەوەدایە سبەینێ هەڵدەگەڕێتەوەو دەچێتە پاڵ یەكێكی تر؟

– بێ ئەوەی لەنێو خۆیاندا رێكبكەون لەڕاگەیاندنی بەیان‌و هەڵوێستەكاندا پەلە دەكەن، یانی بەپەلە رێكدەكەون دواتر ئەوەی لەسەری رێككەوتوون هەڵدەوەشێتەوە ئیتر بەوجۆرە.. پێم وابێت لە هەفتەی كۆتاییدا رێككەوتنی تەواو دێتەئاراوە.

* هەڵوێستی كورد چییە لەئاست ئەم هاوپەیمانییانەدا؟ داواكانی كورد چین؟

– كورد داخوازییەكانی راگەیاندووە، پابەندبوون بە دەستوور، شەراكەت، سازان‌و هاوسەنگی، ئەوان لەسەر ئەم مەسەلانە پێداگری دەكەن‌و خستوشیانەتەڕوو، كاتێك دێن بۆ بەغداو خەڵك دەبینن رەنگە لەگەڵ هەندێك لایەندا رێكبكەون لەگەڵ هەندێكی تردا رێكنەكەون ئەوكاتە بڕیار دەدرێت. گرنگ ئەوەیە ئەو فراكسیۆنەی یەكەم رۆژی دانیشتنی پەرلەمان خۆی تۆماردەكات بە فراكسیۆنی سەرەكی دادەنرێت هەموو هەوڵدەدەن بچنە نێو ئەو فراكسیۆنەوە، بەڵام ئێستا لەسەر شتێك رێكدەكەون سبەینێ مەسەلەیەكی تر دێتە پێشەوە، ئەوە رێككەوتنی یەكجاری و كۆتایی نین، دوایین هەفتە رەنگە رێككەوتنی كۆتایی بێتە ئاراوە.

* بە شێوەیەكی گشتی كورد خۆی لە كامە فراكسیۆن یان پارتی سیاسییەوە بەنزیك دەزانێت؟ ئایا فراكسیۆن یا پارتێك جیاوازیی هەیە بۆیان؟

– كوتلەكان خۆیان خاوەن بڕیارن ئێستا یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‌و پارتی دیموكراتی كوردستان وتووێژی جددی دەكەن چوار لایەنەكەش كە بە ئۆپۆزسیۆن دادەنرێن وتووێژیان لەنێواندایە، هەوڵ‌و پەیوەندیش لەئارادایە بۆ ئەوەی لەگەڵ یەكتر كۆببنەوە لەسەر یەك بەرنامە رێكبكەون، ئەوكاتە دەزانن لەگەڵ چ لایەنێك یاخود لەگەڵ چەند لایەنێكدا رێكدەكەون، ئەوكاتە هەڵوێستیان رادەگەیەنن.

* ماوەیەك بو ئاڵوگۆڕكردنی دەسەڵاتەكانی سەرۆكایەتی كۆمارو سەرۆكایەتی پەرلەمان باسدەكرا لەنێو كوردو برایانی عەرەبی سوننەدا، ئایە ئەو مەسەلەیە یەكلایی بوەوە؟

– پێموابێت مەسەلەكە خۆی یەكلایی بوەوەو پێویستی بە دانوستان‌و دیالۆگ نەبوو، چونكە سەرۆكایەتی كۆمار بۆ كورد دەبێت.

* بە بڕوای ئێوە حكومەتی ئایندە چۆن دەبێت، حكومەتێكی تەوافوقی دەبێت وەك ساڵانی پێشوو یان حكومەتی زۆرینەی سیاسی، بەڕوانینی ئێوە باشترین نموونە بۆ حكومەتێك كامەیە كە چاكتر خزمەتی گەل بكات؟

– ئێمە حكومەتی یەكێتیی نیشتمانی-مان تاقیكردەوە كە هەمووان بەشداری تیادا بكەن، بەڵام ئەو حكومەتە سەركەوتوو نەبوو هەمیشە كێشەی تیادا بوو، یەكێك لەو كێشانە ئەوەبوو كە لایەنێكی بەشداربووی پێكهێنانی حكومەت كەسانی وای دەهێنایە پێشەوە كە نە شارەزایی سیاسی نە مەیدانییان هەبوو لە بوارێكدا، ئەگەر ئەمجارە حكومەتی بنكە فراوان پێكهات دەبێت كەسانی ناسراو بهێننە پێشەوە كە لەڕووی كەسایەتی‌و شارەزایی‌و نەزاهەتەوە ناسراو بن، بەڵام حكومەتی كەمینەو زۆرینە یاخود حكومەتی زۆرینەو ئۆپۆزسیۆن‌و ئەو ئۆپۆزسیۆنە بە ئارەزووی خۆی بەشداری نەكات لە حكومەتدا ئەوە بەدوور دەزانم، هەمووان دەیانەوێت بەشداری بكەن لە حكومەتدا، بەڵام ئەوەی هەیە جیاوازییە لە بیروبۆچونەكاندا، بۆیە ئەگەر گروپێك توانی حكومەت پێكبهێنێت‌و ئەوانی تریش ببنە ئۆپۆزسیۆن ئەوە شتێكی زۆرباشە، بەڵام ئەگەر ئەو گروپە لەگەڵ یەكتردا رێكبكەون‌و لەگەڵ لایەنەكانی تردا رێكنەكەون‌و دووریانبخەنەوە، ئەوا لێرەوە كێشەكان دەستپێدەكەن، ئەوانە بە پەراوێزخراو دادەنرێن هەر لایەنێكیش كاتێك خۆی بە پەراوێزخراو بزانێت، كاردانەوەی دەبێت ئەو كاردانەوەیەش لە بەرژەوەندی ئۆقرەیی عیراقدا نابێت، بۆیە دەبێت ئەم مەسەلەیە شەن‌و كەو و تاووتوێ بكرێت‌و پەلەی تیادا نەكرێت.

* بەو مانایە ئێوە پێتان باش نییە كە ئۆپۆزسیۆن هەبێت؟

– ئەگەر ئۆپۆزسیۆنێك بە ئارەزووی خۆی بێت‌و (50+1)ی نەبێت بە ئارەزووی خۆیان بەشداری نەكەن لە حكومەتدا و رازی بن كە لە ئۆپۆزسیۆندا بن، ئەوا شتێكی زۆر نایابەو بە خەونێك دادەنرێت، بەڵام لەو باوەڕەدانیم ئەوە بێتەدی، چونكە كۆمەڵێك دەستەگەری دەكەن دژی كۆمەڵێكی ترو ئەوكاتە كێشەكان دەستپێدەكەن، تائێستا نەریتەكانی كاری سیاسیی لەعیراقدا بەو جۆرە نییە كە ئۆپۆزسیۆن هەبێت‌و حكومەتیش، لەبەر ئەوەی حزبێكمان نییە بگاتە رێژەی لەسەدا پەنجا، هەموی كوتلەو هاوپەیمانییە تەنانەت حزبە كوردییەكانیش (جگە لەدوو حزبە دیارەكە)، حزبەكانی تر لەنێو خۆیاندا پەرتەوازەن ئەوەش سەختە.

* چەند هەفتەیەك لەمەوبەر پارێزگاكانی باشوور جموجۆڵی ناڕەزایی‌و خۆپیشاندانیان بەخۆوە بینی لەسەر باری خزمەتگوزاریی‌و گوزەرانی ژیان، بەڕێزتان لە سەرۆكایەتی كۆمار چۆن مامەڵەتان لەگەڵ ئەم بارودۆخەدا كرد، كاركردنی حكومەت چۆن هەڵدەسەنگێنن بۆ بەدەنگەوەچوونی داخوازی ناڕازییان؟

– داخوازی عیراقییەكان لەهەموو پارێزگاكاندا رەوان، كێشەی زۆر هەن دەبێت چارەسەربكرێن وەك مەسەلەی خزمەتگوزاری بێكاری‌و هی تریش، بەم هاوینە گەرمە ئاو بە شێوەیەكی رێكوپێك دابین نەكراوە، كارەباش بەهەمانشێوە لەنیوەی ئاستی ئاسایی كەمترە، بۆیە شتێكی سروشتییە هاووڵاتییان كاردانەوەیان هەبێت دەستووریش ئەو مافەی پێداون بە ئاشتی بە شێوازی جیاجیا رای خۆیان دەرببڕن، تا ئەوكاتەی خۆپیشاندانەكان دەستدرێژی نەكەن بۆ دامەزراوە حكومییەكان‌و موڵك‌و ماڵی گشتی‌و تایبەتی، پێویستە ئەو خۆپیشاندانانە لە دزەكردنی ئەو تاقمانە بپارێزرێن كە مەرامیانە ناشرینی بكەن، پێویستە حكومەتیش لەهەر داواكارییەك بكۆڵێتەوەو هەوڵی دۆزینەوەی هەندێك چارەسەر بدات بۆ داخوازییەكانیان.

* 15 ساڵە لە عیراق حكومەت لەدوای حكومەت دێت‌و مەسەلەی كارەباو ئاو و خزمەتگوزارییەكان لەڕیزی پێشەوەی داخوازی گەلی عیراقە، چی لەپشت ئەم هەموو دواكەوتنەی ئەو داواكارییە سادە سەرەتاییانەی گەلەوەیە؟

– رەنگە هۆكارەكەی موحاسەسە بێت، هەر لایەنێك كە بەشداری حكومەت دەكات كەسێك دەهێنێتە پێشەوە بۆ وەزارەتێك لە وەزارەتەكان سوریش دەبێت لەسەری لەكاتێكدا ئەم كەسە هیچ شارەزاییەكی نییەو لەڕووی تواناو نەزاهەتەوە ناسراو نییە سەرەنجام ئەو كەسانە بارودۆخەكەیان قۆستۆتەوە، هەندێكیان كەسانی پاك بوون، بەڵام شارەزایی‌و ئەزموونیان نەبووە لە چارەسەركردنی كێشەكاندا هەندێكی تریان خۆیان لە بەرپرسیارێتی دزیوەتەوە هەموو ئەمانە كەڵەكەبوون، بۆیە ئاساییە خاوەن بڕوانامەی زانكۆكان بەشداری خۆپیشاندانەكان بكەن‌و داوای مافەكانیان بكەن‌و كۆتایی بێت بەو كەموكورتییانەی كە لە وڵاتدا هەن بەتایبەتی خزمەتگوزاری.

* ئایا ئەو ناڕەزاییانە كار دەكەنەسەر رەوتی وتووێژەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت‌و پێكهاتەی حكومەتی داهاتوو، یان سیاسەتمەداران گوێ بەو داواكارییانە نادەن؟

– لەو بڕوایەدام ئێمە لەدوا وادە نزیكدەبینەوە، ئەوكاتەی حكومەت پێكدێت‌و رادەگەیەنرێت ئەو دەچێتە ژێرباری بەرپرسیارێتییەكەوە، پێویستە كەموكورتییەكانی هەن دەستنیشان بكرێن‌و دەبێت حكومەتی نوێ چاوی بخاتە سەریان‌و چارەسەریان بكات، لەمكاتەدا حكومەتی ئێستا وادەكەی بەرەو كۆتاییەو سەرۆكی حكومەتی ئایندەش دیارنییە كێ دەبێت، بۆیە دەتوانین بڵێن كاتمان لەبەردەستدا نییە.

* گرنگترین داخوازی ناڕازییان‌و خۆپیشاندەران مەسەلەی نەهێشتنی گەندەڵی دارایی‌و كارگێڕی هەندێك سەركردەو سیاسەتمەدارو وەزیرەكان بوو، حكومەتی عیراق هەندێك رێوشوێنی لەمرووەوە گرتەبەر لەوانە سڕكردنی دەسەڵاتی هەندێك وەزیرو گەورە لێپرسراوان، بەڵام ئەم هەموو دواخستنی رێكارانە بۆچی ئایا كاریگەرییان دەبێت؟

– ئەو كەسانەی كە ناویان هاتبوو لەم رۆژانەی دواییدا سەرپێچی قانونییان نەكردووە، بەڵكو ماوەیەكی دورودرێژە پێویست بوو لە ساڵی رابردووەوە بەگژاچوونەوەی گەندەڵییدەستی پێبكرایە نەك لە ڕۆژەكانی كۆتاییدا، زۆرینە لەگەڵ ئەم بڕیارانەدان ئەگەر ئەمە لەكۆتاییشدا بوبێت شتێكی باشە، چونكە گەندەڵی چۆتە ناو بەدەنی دەوڵەتەوە.

* هەندێك ئەو بڕیارانەی وا لێكداوەتەوە كە هەوڵدانێكی سەرۆك وەزیرە بۆ ئەوەی لەڕێی بەگژاچوونەوەی گەندەڵییەوە لە ڕۆژەكانی كۆتایی حكومەتەكەیدا بۆ جاری دووەم ئەو پۆستە بگرێتەوە دەست، چۆن دەڕواننە ئەم بابەتە؟

– سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی نوێ مەسەلەكان پەیوەستن بە ڕێككەوتنی لایەنەكان، ئەگەر ئەوان لەسەر بەرنامەیەك رێككەوتن كە دەستپێكەكەی بەگژاچوونەوەی گەندەڵی بێت‌و بەدەنگ داخوازی جەماوەرەوە بچێت، بەدڵنیاییەوە حكومەتێكی پەسەندكراو دەبێت، تەنیا قسەكردن‌و بێ هەنگاوی عەمەلی ئەوا بارودۆخەكان وەك جاران دەبێت.

* هەڵوێستی مەرجەعیەت لە عیراق هەمیشە كاریگەری كردۆتەسەر رای گشتی عیراق، هەڵوێستی مەرجەعیەت لەم چەند مانگەی كۆتایی حكومەتی عیراق‌و شەخسی سەرۆك وەزیرو پڕۆسەی سیاسیدا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟

– مەرجەعیەت لەگەڵ هەستی جەماوەردایە ئەگەر كەموكورتی ببینێت لەمیانەی گوتاری هەینییەوە قسەی خۆی دەكات، عیراقییەكانیش بەردەوام بەدوادواچوونیان هەیە بۆ گوتاری هەینی بزانن چی تازە هەیە، ئەوان مەرجەكانی بوێری و یەكلاییكردنەوەیان داناوەو ناچنە ناو وردەكارییەكانەوە، سەرەنجام هەر حكومەتێك پێكبهێنرێت دەبێت بوێر بێت یەكلاییكەرەوە بێت لەو بڕیارانەی دەیدات كە بەلای هاووڵاتییانەوە پەسەندن.

* پەیوەندییەكانی نێوان بەغداو واشنتن تایبەتن، بنكەی ئەمریكایی هەیە، ئەمریكاش لە عیراقدا رۆڵی بەهێزی هەیە، بەشێكی زۆری گەلی عیراق دژی بنكەی ئەمریكاییە لە عیراقدا، چۆن دەڕواننە بوونی ئەمریكا؟ ئایا كاریگەرە لەسەر بڕیاردانی عیراق؟ تا چ رادەیەك كاریگەرەو ئایندەی ئەو پەیوەندییانەی نێوان هەردوو وڵات چۆن دەبێت؟

– بەدڵنیاییەوە ئەمریكا دەوڵەتێكی گەورەیەو لە ناوچەكەدا رۆڵی هەیە، سەبارەت بە عیراقیش رێككەوتنێكی ستراتیژی لەنێوان عیراق‌و ئەمریكادا هەیە، لەسەر ئەم بناغەیە رێككەوتنی چونە دەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عیراق كرا، لە بەرژەوەندی عیراقدا نییە روبەڕووی ئەمریكا ببێتەوە، لەهەمانكاتدا نابێتە دەستكەلایەك كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەكاریبهێنێت دژی هیچ لایەنێك، ئێمە دەبێت هەمو ئەوانە رەچاوبكەین‌و خاڵە لاوازو بەهێزەكانمان دیاری بكەین.

* ئێستا گرژییەك لەنێوان ئێران‌و ئەمریكادا هەیە ئەگەر ئەو مەسەلانە گڕیان سەندو بارودۆخەكە تێكچو و رووی لە جەنگ كرد لەوكاتەدا عیراق لەكوێدا دەبێت؟

– عیراق هەرگیز نابێتە راڕەو و دەروازەیەك بۆ هیچ هێرشێكی سەربازی و هانی هیچكام لەوانەش نادا رەنگە ئەوكات عیراق زۆر زیان بكات، لە بەرژەوەندییماندا نییە هانی گۆڕانی هەلومەرجی ئێستای نێوان ئێران‌و ئەمریكا بدەین بۆ بارێكی تر كە لە بەرژەوەندی ناوچەكەدا نەبێت، لایەنێكی ئەو جەنگە نابین لەتواناماندا نییە درێژە بدەین بە جەنگەكان كە تیادا بوین، هەشت ساڵ جەنگی عیراق ئێران‌و داگیركردنی كوێت‌و ئەنجامەكانی‌و پێویستە گەلی عیراق بحەوێتەوە لە بەرژەوەندییدا نییە عیراق ببێتە گوزەرگایەك بۆ هێرشكردنە سەر ئێران یان هەر دەوڵەتێكی تری دراوسێ یاخود ئاسانكاری بۆ لایەنێك بكات كە بیەوێت لەئێران یان هەر لایەنێكی تر بدات، پێویستە ئێمە دووربین لێیان چونكە تواناكانمان سادەن‌و ئێستا سەرگەرمی تاووتوێكردنی پێكهێنانەوەی سوپای عیراق‌و چاوخشاندنەوەین بە سوپادا نەك بۆ بەشداریكردن لە دەستدرێژیكردنە سەر هیچ وڵاتێك بەڵكو بۆ پاراستنی خۆمان بەپێی دەستوور.

* بنكەی ئەمریكایی لەسەر خاكی عیراقدا هەیە، چی دەبێت ئەگەر ئەمریكا ئەوكاتە گوشاری كردە سەر عیراق بۆ بەكارهێنانی ئەو بنكانە؟

– تائێستا بنكەی ئەمریكایی لە عیراقدا نییە ئەو هەواڵانەی كە گوایە بنكەی ئەمریكایی لەم ناوچەو ئەو ناوچە دادەنرێت تەنیا پڕوپاگەندەن‌و هیچی تر، ئەوەی هەیە لە عیراق راوێژكاری ئەمریكایین نەك بنكەی سەربازی، تا ئەم ساتەش هیچ رێككەوتنێك نییە بۆ بەكارهێنانی خاكی عیراق بۆ هێرشكردنە سەر هیچكام لە دەوڵەتان. رێككەوتنی ستراتیژی ئیمزاكراوی نێوان بەغداو واشنتن شتی لەوجۆرەی تیادا نییە، ئامادەش نین ببینە درێژكراوەی ئەوان لە ناوچەكەدا.

* یەكەیەكی حەشدی شەعبی لە خاكی سوریا روبەڕووی بۆردومانی فڕۆكەكانی داگیركەری ئیسراییلی بوونەوە، هەندێك هەواڵی دزەپێكراوی ناڕەسمی ئاماژە دەكەن كە رەنگە یەكەكانی تری حەشدی شەعبی لەسەر خاكی عیراق روبەڕووی هەمان بۆردمان ببنەوە، لەوبارەیەوە زانیارییتان لایە، ئەگەر شتی وا رووبدات كاردانەوەتان چی دەبێت؟

– سەبارەت بەو بابەتە زانیاریم نییە، حەشدی شەعبی بۆی نییە بچێتە ناو سوریاوە، حەشد بۆ پارێزگاریكردنی عیراقە شانبەشانی سوپاو هێزە ئەمنییەكان‌و پێشمەرگە نەك چوونە ناو ناوچەی تر لە دەرەوەی عیراق.

* پەیوەندییەكانی عیراق لەگەڵ چواردەورە عەرەبییەكەی ئێستا چۆن هەڵدەسەنگێنن، ئەو پەیوەندییانە بەرەو كوێ دەڕۆن؟

– پەیوەندییەكان باشن‌و پێویستە بایەخیان پێبدەین، هەروەك چۆن لەگەڵ ئێراندا سنورێكی دورودرێژمان هەیە، لەگەڵ عەرەبستانی سعودی‌و كوێت‌و سوریاو ئوردونیشدا هەمان سنورمان هەیەو پێویست لەگەڵ ئەم دەوڵەتانەدا پەیوەندییمان باش بێت.

* بەر لە كۆتایی ماوەی سەرۆكایەتیتان نیازتان هەیە سەردانی ئێران بكەن؟

– كۆماری ئیسلامیی دەوڵەتێكی دۆست‌و هاوپەیمانمانە، من چەندینجار سەردانی ئێرانم كردووە ئامادەم هەركاتێك سەردانی تاران بكەم‌و چاوم بكەوێت بە سەرۆك‌و لێپرسراوانی ئێران، هەركاتێك سەردانم كردبێت چاوم كەوتووە بە ئایەتوڵا سەید عەلی خامەنەیی. ئێستا بەرنامەمان نییە بۆ سەردانی ئێران بەهۆی سەرقاڵبوونمان بە پێكهێنانی حكومەت‌و كۆبوونەوەی پەرلەمان‌و كێ دەبێت بە سەرۆك كۆماری داهاتووە.

* ئێستا رای گشتی ئێران ناڕازییە لەئاست سزاكانی ئەمریكا لەسەر ئێران، بەبڕوای ئێوە بڕیارەكەی سەرۆك وەزیری عیراق پەلە بوو، ئایا دەیتوانی بڕیارێكی تر بدات یان لانیكەم ئەو بڕیارەی دوابخستایە؟

– لە كۆنگرە رۆژنامەییەكەدا كە لە ئەنجومەنی وەزیران بەستی دوای كۆبوونەوەكەی ئەنجومەن، پرسیاری زۆر لە عەبادی كرا، لەوبڕوایەدام ئەگەر سەرۆك وەزیر لە شوێنێكی تر بوایە دەیتوانی پەی بە مەسەلەكە ببات، لەوانەیە پەلەی كردبێت، چونكە ناتوانرێت سزاكانی ئەمریكا جێبەجێ بكەین‌و لەتواناماندا نییە، نە بەڕێز سەرۆك وەزیر نە هیچ سەرۆك وەزیرێكی تر بەهۆی ئەو پەیوەندییانەوە. ئەو سزایانە ئاماژەی تیادا نییە بۆ بەش‌و پاكێج تەنیا هێنان‌و بردنی بانكی نەبێت، جگە لەوە ئەوانی تر ناتوانین جێبەجێ بكەین، بۆیە دەبێت سەرۆك وەزیر وەفدێك لەحكومەتی عیراق پێكبهێنێت سەردانی واشنتن بكات بۆ روونكردنەوەی تایبەتمەندی عیراق‌و تایبەتمەندی ئەم پەیوەندییانە، ئێمە لەگەڵ كۆماری ئیسلامیدا پەیوەندییەكی تایبەتمان هەیە، لەگەڵ ئەمریكاشدا بەهەمانشێوە، بۆیە دەبێت كاربكەین بۆ رەواندنەوەی ئەم كێشانەو دوورخستنەوەی عیراق لەوەی لە شتێكەوە تێوەبگلێت كە لە بەرژەوەندیدا نەبێت.

* یانی سەرۆك وەزیر دەیتوانی بچێت بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكان‌و پێش ئەوەی ئەو بڕیارە بدات عیراقی دەربكردایە لەو سزایانە؟

– قسەی سەرۆك وەزیر لەو كۆنگرە رۆژنامەییەدا بڕیار نەبووە، بەڵكو تەنیا قسەیەك بووە ئەوەش جێبەجێناكرێت، بەڵام ئەوەی پەیوەستە بە ئاڵوگۆڕی دۆلار بۆ لایەنەكانی تر دەبێت بە ئاگاداری ویلایەتە یەكگرتووەكان بێت بەوپێیەی خاوەنی دۆلارەوە كۆنترۆڵی لەدەست خۆیدایە، سەرەنجام عیراق ناتوانێت پارە بنێرێت بۆ لایەنە ئێرانییەكان بە حوكمی ئەوەی ئەمریكا دەستدەگرێت بەسەر ئەو پارانەدا لە بانكەكان‌و رێ لە بەكارهێنانی دەگرێت، رەنگە ئەوە مەبەستی عەبادی بێت لە قسەكانیدا لە كۆنگرە رۆژنامەییەكەدا.

* ئەگەر خولێكی تر سەرۆكایەتیتان بەدەست نەهێنایەوە چ رۆڵێك دەبین لەڕووی شەخسی‌و لە ئاستی هەرێمی كوردستاندا؟

– سەرگەرمی نووسینەوەی بیرەوەرییەكانم دەبم، كەسێكیش لە سیاسیەتدا كاری كرد ناتوانێت دەستبەرداری بێت، بەدواداچوون دەكەم بۆ رووداوەكان رەنگە روانین‌و سەرنجی خۆیشم دەرببڕم، سەرۆكایەتی كۆمار خزمەتێكە، شەرەفمەند بوم كە لەم جێگەیە بم دوای كۆتاییهاتنی ماوەی بەڕێز سەرۆك مام جەلال.

* ئامۆژگاریت چییە بۆ سەرۆكی داهاتووی عیراق؟

– نابێت خۆی بە درێژكراوەی هیچ لایەنێكی لایەنەكانی داهاتووی عیراق بزانێت‌و پێویستە هاوسەنگی بپارێزێت، من سەر بە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانم‌و كاندیدای كوردم بۆ ئەم پۆستە ئەوە بەو مانایە نییە كە هەر چاوم لەسەر لایەنە كوردییەكە بێت، بەڵكو دەبێت هاوسەنگی نێوان هەموو لایەنەكان بپارێزم.

* رەگەزنامەی بریتانیاتان هەبوو بۆچی دەستبەرداری بوون؟

– رەگەزنامەو پاسپۆرتی بریتانیاییم هەبوو، كاتێك هەڵبژێرام بۆ سەرۆكایەتی كۆمار پابەندی دەستوور بووم، چونكە دەستوور ئەگەر رێگەی دابێت بە دوو رەگەزنامەییش، ئەوا سەبارەت بە گەورە لێپرسراوان‌و ئەمنییە سەرەكییەكان دەبێت دەستبەرداری رەگەزنامەكانی تریان بن كە عیراقی نین، ئەگەر لەو پۆستانەدا بن.

PUKmedia كوردستانى نوێ