سه‌رۆك كۆمار: پێویسته‌ لایه‌نه‌كان په‌ند له‌ یه‌كڕیزی راپه‌ڕین وه‌ربگرن

.

لەدیدارێكیدا لەگەڵ سەتەلایتی گەلی كوردستان

سەرۆک کۆمار:دەكرێت پەند لە یەكڕیزیی لایەنە كوردستانییەكان لەسەردەمی راپەڕیندا وەربگرین كە چۆن سەركەوتنی گەورەمان بەدەستهێنا

in چاوپێکه‌وتن نیسان 8, 2018

سەرۆك كۆماری عیراق تەئكید دەكاتەوە كە ئەگەر لایەنە سیاسییەكانی كوردستان ئەو گیانی تەبایی ‌و پێكەوەییەی سەردەمی راپەڕین زیندووبكەنەوە، دەتوانن كاری زۆر گەورە بكەن، چونكە داڕشتن ‌و سەركەوتنی راپەڕین بەری ئەو یەكڕیزیی ‌و پێكەوەییە بوو، لەو بارەیەشەوە لە دیدارێكیدا لەگەڵ سەتەلایتی گەلی كوردستاندا كە هاوكارمان ئارام بەكر لەگەڵیدا سازیكردبوو، د. فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عیراق رۆشنایی دەخاتە سەر مێژووی راپەڕین ‌و سەرهەڵدان ‌و ئامانجەكانی ‌و هۆكارەكانی سەركەوتنی ‌و دەیبەستێتەوە بە دۆخی ئەمڕۆی كوردەواریی ‌و كوردایەتیی‌و كێشەكانی ئەمڕۆی نێوان لایەنە سیاسییەكانەوە بەراوردی هەردوو قۆناغەكە دەكات‌و لەهەندێك تەوەریشدا كوێ كێشەكانی عیراق ‌و هەروەها كێشەی نێوان هەرێم ‌و بەغدا شیدەكاتەوە، ئەمەی خوارەوەش پوختەی دیدارەكەیە:

لەبارەی ساڵیادی راپەڕینەكانەوە سەرەتا رایگەیاند: ئەمڕۆ كە یادی راپەڕین دەكەینەوە، یادی رووداوێكی مەزن دەكەینەوە، بەڵام بریا پەیوەندیی نێوان هێزە سیاسییەكان لە كوردستان وەكو رۆژانی راپەڕین بوایە، وەك چۆن لە رۆژانی راپەڕیندا‌و لەماوەیەكی كەمدا پێشمەرگە توانی شارەكان ‌و هەموو ناوچەكانی كوردستان ئازاد بكات، ئێستاش ئەگەر ویست‌و خواستی هەموو لایەنەكان یەك بن بەو شێوەیە دەتوانن كاری زۆر گەورە بكەن.

ناردنی خەڵكی شارەزا بۆ بەغدا

لەبارەی پڕۆژە یاسای بودجەی گشتیی عیراق ‌و تێپەڕاندنیشی بەبێ رەچاوكردنی تێبینی ‌و سەرنجی فراكسیۆنە كوردستانییەكان و سەرۆك كۆمار وتی: هەوڵی زۆرمان دا كەوا بودجەكە بەشێوەیەك بڕوا كە هەموولایەك پێی رازی بێت، بەڵام ئەوەی كە سەرنجی راكیشام، دیاربوو لەلایەن حكومەتەوە كاردانەوەی ریفراندۆم پێیانەوە دیار بوو و من دوو سێ رۆژ پێش باسكردنی ریفراندۆم لە پەرلەمان داوای كۆبوونەوەیەكم كرد، لێرە ئەو كۆبوونەوەیە كرا بە ئامادەبوونی هەرسێ سەرۆكایەتییەكە، بەڵام بەداخەوە گەیشتینە ئەنجامێكی وا كە بتوانین بەشێوەیەكی وا دابرێژرێ كە خەڵكی كوردستان زەرەری تێدا نەكات، لێرە شتێكیش هەیە دەبێ بیڵێین لەلایەن هەرێمیشەوە ئەوە نەبێ ئەو گرنگییەی پێ بدرێ خەڵكێكی شارەزا‌و لێزان بنێرێ لێرە ماوەیەك لێرە بن‌و لەگەڵ حكومەت دابنیشن و لەگەڵ هێزە سیاسییە كاریگەرەكانی ناو پەرلەمان لەگەڵ ئەوانیش دابنیشن ئیتر كەوتە دۆخێكەوە كە ئەوە ئەنجامەكەی بوو.
سەبارەت بەو دیدارە ناوبەناوانەی كە لەنێوان سەرۆكی حكومەتی هەرێم‌و جێگرەكەی لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عیراقیش بەڕێوەچوون، ئاماژەی بەوەكرد كە نازانێت چی باسكراوە، چونكە ئەو دەڵێت: «لە هیچ لایەكیانم نەبیستووە بابەتەكانی دیدارەكانیان چی بووە، ئاخۆ هەر قسەی گشتی بووە تا دڵنیایی بدەن بە یەكتریی، یاخود باسی نەوت كراوە، یان باسی دۆخی ئاسایش كراوە، بەراستی ئەوانە هیچی لێ نازانم، چونكە نە لەلایەنی هەرێمی كوردستانەوە ئاگادار كراوم نە لەلایەن حكومەتی بەغداوە»، روونیشیكردەوە كە دیدارەكان سەرپێی بوون.
ئاماژەشی بەوە دا كە ئەو پێی باشبووە بە مانگێك یان زیاتر پێش ئەوەی بودجە بچێتە پەرلەمان، دەستەیەكی شارەزا لەهەرێمەوە بهاتنایەتە بەغدا تا بیانزاییایە گیروگرفتەكان چین، لەسەر چی رێكناكەون، ئەوكات لایەنی تری سیاسی دەكەوتە ناو بابەتەكەوە‌و بەهەموو لایەك دەمانتوانی هەوڵ بدەین كە ئەو مەسەلەیە چارەسەر بكەین، چونكە بودجە‌و نەوت پێكەوە بەستراون و لەیەكتری جیا ناكرێتەوە، بۆیە ئەگەر لایەنێكی سیاسی هەیە لەگەڵ كەسانی شارەزا‌و لێزان پێموایە كە دەكرا بگەینە چارەسەرێك دەشڵێم مومكین بوو.
دەشڵێت: هەوڵی زۆرم دا من لەو بارەوە، ئەگەرچی نەمویست هەوڵەكانی خۆم هەمووی بە راگەیاندن بگەیەنم‌و بڵاوببێتەوە، چونكە دەمویست پەرچەكردار دروست نەبێت، بەڵام نەگەیشتمە ئەو ئەنجامەی كە دڵنیابم ئەو بودجەیە لە قازانجی خەڵكی كوردستانە.

كەموكورتی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغدا

لەبارەی هەوڵەكانی خۆی ‌و نوێنەرانی كورد لەبەغداو تەنانەت ئەو شاندانەش كە لەهەرێمەوە چوون بۆ ئەو بابەتە رایگەیاند: مەسەلەی بودجە شتێكی زۆر وردە‌و وردەكاریی گەلێك زۆرە‌و ئەندام پەرلەمان ناتوانێ چاودێریی هەمووی بكات ‌و دەبێت پوختەی بۆ ئامادە بكەیت ‌و ئاگاداری بكەیت كە لەسەر ئەوە دەنگ بدە یان دەنگ مەدە یاخود بایكۆت بكە.
وتیشی: «ئەوانەی كە شارەزاییان هەبوو لەبارەی بودجە ژمارەیەكی زۆر كەم بوون، لەهەمان كاتیشدا ترسیان هەبوو ئەگەر بێت‌و لەسەر هەندێك شت رازی بن‌و رازی نەبن، مومكینە سبەی لە كوردستان هێرشیان بكرێتەسەر، واتە ئەوە نەبوو خاوەن بڕیار بن، كە ئەوە یەكێكە لەكەموكورتییەكانی پەیوەندیی نێوان هەرێم‌و بەغدا». روونیشكردەوە كە پێویستە لەناو پەرلەمان كەسانێك هەبین كە بتوانن مشتومڕی زۆر شت بكەن‌و رای لەسەر بدەن، ئەندامانی پەرلەمان یەك دووانێكی تێدابوو كە ئەندامی سەركردایەتی بوون. ئەویش ئەوە نەبێ خاوەن دەسەڵات بن لە مەكتەبی سیاسی بن یاخود هەندێكیان كەسی وایان تێدا نەبوو، ئەوە لەلایەكەوە ئەوان حساب بۆ خۆیان دەكەن كە شتێك نەكەن كە سبەینێ بەخراپە ناویان بێت، لەبەردەم سەركردایەتیی حزبەكانیان گلەییان لێ بكرێ، بۆیە بایكۆتیان كرد.
وتیشی: رەنگە ئەگەر بایكۆتیان نەكردایە، لە ژوورەوە هەندێك دەنگی تریشیان بەلای خۆیان رابكێشایە، یاخود هەر جارەو كە شتێك دێتە پێشەوە پەنجا ئیمزا كۆدەكرێتەوە، داوا دەكرێت جارێكی تر بەو ماددەیەدا بچنەوە. كە كەس لە ژوورەوە نەبێت، ئەوا دیارە سوودی نابێت.
ئاماژەشی بەوەدا كە ئۆباڵەكە ناخاتە ملی ئەوان، بەڵام ئەوانیش دەیانتوانی زیاتر لەوە بكەن، ئەگەر دڵنیابن لەلایەن هێزە سیاسییەكانەوە پێیان دەوترێ بڕۆنە ژوورە‌وەو ئا بەو شێوە رەفتار بكەن رەنگە بەشێوەیەكی تر بوایە.
سەبارەت بە دۆخی ئاڵۆزیی ‌و لاوازیی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداش دەڵێت: «ئەوە شتێكی نوێ نییە، لایەنە سیاسییەكان هەموویان سەركردەكانیان لەناو پەرلەماندان. بەڵام ئەوانەی ئێمە ئەوەمان نییە. خولی یەكەم‌و دووەم خراپ نەبوو، بەڵام ئێستا وانییە.

سیاسەتی موتارەكە

وتیشی: «مەبەستم لەوە نییە كە بڵێم خەتای هەرێمە یان بەغدا، بەڵام هەرێم دەیتوانی جدی تر ئیش بكات ‌و حكومەتی فیدراڵ ناچار بكات بە دەنگییەوە بێت»، ئەوەشی ئاشكراكرد كە كاتی خۆی بە بەڕێز مەسعود بارزانیی وتووە: «ئێستا هەست دەكەم شتێك هەیە لەنیوان هەردوولادا ئەوەی پێی دەوترێ «موتارەكە»، واتە (هەركەس بۆ خۆی ‌و حەقمان بەسەر یەكەوە نییە). ئەوە شتێكی ترسناكە.
لەبارەی دۆخی ئێستای پەیوەندییەكانی هەولێر- بەغداشەوە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە دەبێت هەردوولا بگەڕێنەوە بۆ دەستوور و وتی: ئەگەر بگەڕێنەوە بۆ دەستوور هیچ كێشەیەك نابێ ‌و ئەو كێشانەش كە بە دانوستانی سیاسی ‌و هەوڵی دۆستانی هەردوولا چارەسەر نابێت، دەشێت هەردوولا پەنا بۆ دادگای فیدرالی ببەن ‌و لەوێ بڕیاری لێ بدرێ بۆ یەكلاییكردنەوەی.
ئاماژەشی بە پێویستیی هەردوولاكرد بە یەكتریی ‌و رایگەیاند: هەرێم بێ بەغدا ناتوانێ، بەغداش ناتوانێ دەست لە هەرێمی كوردستان هەڵگرێ بەتایبەت لەو شەڕانەی داعشدا كە رووبەڕووی عیراق بوونەوە، كورد رۆڵێكی گرنكی هەبوو و ژمارەیەكی زۆر شەهیدو برینداریشی داوە‌و هەرێمیش پێویستی بەبەغدایەو نابێت هیچ لایەكیان لەوی تر بێ منەت بن.
رۆشناییشی خستە سەر دۆخی ئێستا كە دەشێت ئەو پەیوەندییە بووبێتە بابەتێك بۆ بانگەشەی هەڵبژاردنەكان‌و رەنگە لەهەندێ لایەنەوە بیانەوێت بەشێوەیەكی نادروست سوودی لێوەربگرن. بۆیە وتی وا باشترە پتر باس لەوە بكرێت كە بەرژەوەندیی هەردوولا لەگەڵ یەكترە. بەڵام سبەی كێ دادەنرێت بە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران ئەو دەنگی دەدات یەكێكی تر دەنگی ناداتێ، ئەوە بابەتێكی ترە. بەڵام نابێ مەسەلەی پەیوەندیی هەرێم‌و بەغدا ببێتە ماددەیەك‌و دروشمێكی بانگەشە بۆ هێرشبردنە سەر یەكتریی.

بەدەنگەوەچوونی ئامۆژگاریی ‌و رای دۆستان

فەخامەتی سەرۆك كۆمار ئەوەشی روونكردەوە كە لە كۆبوونەوەكاندا قسەی خراپ ناكرێت، بەڵام دەمێنێتەوە جێبەجێ كردن، بەتایبەتی ئەگەر ئەو مەسەلەیە بكەوێتە بابەتی ململانێی هەڵبژاردن. بەڵام ئومێدم وایە چونكە فشارێكی زۆر هەیە لەلایەن خەڵكی عیراق‌و كوردستان وە هەروەها هەموو دۆستەكان بەهەموو جۆرەكانیەوە مەسەلەن پێرێ جێگری یەكەمی كۆماری ئیسلامی لێرە بوو یەك لەو بابەتانەی باسی كرد‌و قسەمان تێدا كرد پەیوەندی نێوان هەرێم‌و فیدرال بوو. هەروەها ئەمریكیەكان، بەریتانیەكان، فەرەنسیەكان هەموویان داوایان كردووە دۆستەكانمان هەمووی داوا دەكەن جا بۆیە دەبیێ بەدوو دەنگی ئەو دۆستانەوە حكومەت بڕوا.
لەبارەی پاشەكشە لەپرەنسیپی تەوافوق ‌و هەنگاونان بەرەو زۆرینەی سیاسی لە بەڕێوەبردنی عیراقیشدا ئەوەی روونكردەوە كە ئەو كاتەی بڕیاری پابەندبوون بەدەستوورەوە درا، هەموو شتێك بەتەوافوق دامەزراو لایەنە سیاسیەكان بەشیعە و سوننەو كوردەوە، سیستمێك پێكهات كە ببووە مایەی یەكێتیی ناو پێكهاتەكان، بەڵام ئێستا ئەوە نەماوە، واتە ئەو سازان ‌و تەوافوقەی جاران هەبوو، ئێستا نەماوە، چونكە دەبینیت لایەنی شیعە بۆتە چەند حزبێك ‌و چەند هێزێك ‌و چەند فراكسیۆنێك، زۆریان دژ بەیەكن، سوننەو كوردیش بەهەمان شێوە، باشە تەوافوق لەبەینی كێ‌و كێ؟ ئەوەیە كێشەكە‌و وتیشی: دەشێت بوترێت سەرۆك كۆمار، سەرۆكی حكومەت، سەرۆكی پەرلەمان، بەڵام لەبەرئەوەی سیستمەكە پەرلەمانییە، سەرۆكی كۆمار دەسەڵاتەكانی دیاریكراوە، كراوە نییە تا بتوانم ڤیتۆ بەكاربهێنێم بەرامبەر بە یاسا‌و بڕیارەكان، ئەو مافەم نییە لەرووی دەستوورەوە، بەڵام من زیاتر هەوڵی بۆ دەدەم‌و خەریكیم نەك لەبەرئەوەی مافێكی دەستووریی منە، بەڵكو لەبەرئەوەی دەمەوێت پارێزگاریی لە یەكێتی هەموو پێكهاتەكانی عیراق بكەم، لەو روانگەیەوە دێمە ناو مەسەلەكانەوە، لە سیستمی پەرلەمانیدا ئەوە نییە، ئەگەر سەرنج بدەین زۆر وڵات هەیە نازانرێ سەرۆك كۆمارەكەی كێیە‌و ناوی چییە؟ بۆ چونكە سیستمەكەیان پەرلەمانییە هی عیراقیش بەو شێوەیە دارێژراوە لەكاتی خۆی، بۆیە جموجوڵەكانم بە حوكمی پەیوەندییەكانمە لەگەڵ هەموویاندا.
رۆشناییشی خستە سەر ئەوەی كە ئێستا هەموو كوتلەكان بیر لەوە دەكەنەوە كە حكومەتی داهاتوو، حكومەتی زۆرینە بێ، بەڵام لەهەموو پێكهاتەكانی تێدابێت نەك پێكهاتەیەك، بۆنموونە بەتەنها شیعە لەگەڵ كورد رێك بكەوێت‌و سوننە بەلاوە بنێت، یان شیعە لەگەڵ سوننە رێكبكەوێت‌و كورد بەلاوە بنێت، ئەوە ناكرێت بەڵام لەبەرئەوەی ئێستا دابەشبوون هەیە، بۆنموونە دەیەوێت لایەنی كوردی لەگەڵدا بێت، ناڵێت هەموو كورد پشتگوێ خراوە، دەڵی ئەوە لایەنی كوردیم لەگەڵدایە، ئەوی تر دەڵێت ئەوەتا لایەنی سوننەم لەگەڵدایە، لایەنی سوننە‌و كوردەكە دەڵێن ئەوەتا شیعەمان لەگەڵدایە. وتیشی: پێشبینی دەكەم دوای هەڵبژاردن شتی نوێ بێتەپێشەوە كە ئێستا بیر لەوە دەكەنەوە حكومەتی داهاتوو حكومەتی زۆرینە بێت، نەك حكومەتی یەكێتیی نیشتمانی، كە هەموو تێیدا بەشداربن، چونكە ئەوە سەرنەكەوت، چونكە ناكرێت تۆ پێیەكت لەحكومەت بێت و پێیەكیشت لە ئۆپۆزسیۆن، ئەوەی ئۆپۆزسیۆنە، ئەوە ئۆپۆزسیۆنە، ئەوەی لەحكومەتیشە لەگەڵ حوكمەتدا دەبێـت، چونكە ناكرێت تۆ بڵێیت هەمووی پێكەوە بێت، چونكە ئەوە شكستی هێنا لای ئێمەش لەكوردستان، لێرەش سەركەوتوو نەبوو، بۆیە ئێستا بیر لەوە دەكرێتەوە تاقیكردنەوەیەكی نوێیە جا نازانیین چۆن دەبێت.

پۆستی سەرۆك كۆماریی وەردەگرێتەوە ؟

سەبارەت بە ئەركی ئایندەی كوردیش بۆ خولی داهاتوو و كاركردن لەگەڵ بەغدا‌و لەناو ماڵی خۆشیدا، د. فوئاد مەعسوم رایگەیاند: پێویستە كورد بەرژەوەندییەكانی لەسەر ئاستی كوردستان ‌و هەروەها لەسەر ئاستی عیراقیش پەرە پێبدات، چونكە ناكرێت تۆ هەر تەماشای خۆت بكەیت‌و ئەوانی دیكە نادیدە بگریت، یان لایەنێكی عیراقی هەر خۆی ببینێت ‌و ئەوانی دیكە نادیدە بگرێت، ئەگەر كورد بێت‌و لەسەر بەرژەوەندییەكانی خۆی هی كوردستان وە هەروەها رێكەتنی ئەو بەرژەوەندیانە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ناو عیراق بگونجێنێت، ئەگەر بگەنە یەك، ئەوكاتە سەركەوتنی زۆر بەدەست بهێنن، بەڵام هەریەكە لەڕوانگەی خۆیەوە تەماشا بكات‌و هەر تەنها بەرژەوەندییەكەی خۆی بكاتە بنەما، ئەوا دیارە كێشەی زۆر دەبێت ، لەبارەی وەرگرتنەوەی پۆستە سیادییەكانی داهاتووشەوە لەسەر بنەمای سوننەو شیعەو كورد، ئاماژەی بەوەدا كە وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆكایەتییەكان رەنگە پەیوەست بێت بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی داهاتووەوە.
سەبارەت بە وەرگرتنەوەی دووبارەی پۆستی سەرۆك كۆماریش ئەگەر ئەو پۆستە بەر كورد كەوتەوە، فوئاد مەعسوم ئاماژەی بەوە كرد كە نایەوێت ببێتە سەرۆك كۆمارێك كە خەڵك رەئی لەسەری نەبێ‌و هەركەسێكیش لە من گەنجتر‌و بەتواناتر بێت ئەو دژی ناوەستێت، وتیشی: «دیارە سەرۆك كۆماریش شتێك نییە بڵێم وازی لێ دەهێنم تموحێكەو هەیە»، من كە بووم بە سەرۆك كۆمار پێش ئەوە بیرم لێ نەكردبۆوە، بەڵام سەفەرێكم كرد چومە دەرەوە وتیان ئاخر رۆژە پێ رابگەی دەبێ تەقدیمی بكەیت، تا نەگەینە نزیك هەڵبژاردن‌و دەرچوونی ئەنجامەكان مرۆڤ ناتوانێت بڕیار بدات چونكە وا هات ‌و سبەی پۆستەكە نەبێتەوە بە هی كورد، بەڵام من لەگەڵ ئەوەدا نیم كێشەی سەرۆك كۆماری ببەینە ناو هێزە سیاسییەكانی كوردستان‌و غەیرە كوردستانییەكانەوە.

كێشەكە رووەو چارەسەر بوو، تێكدرا!

لەبارەی هەوڵەكانی پێشتریی ‌و ئێستای بۆ نزیكخستنەوەی لایەنە سیاسییەكان بەتایبەتی كە ماوەیەكی كەم ماوە بۆ هەڵبژاردن، ئەوەی روونكردەوە كە بەردەوام هەوڵیداوە، بەڵام بەداخەوە لەدوا ساتەكاندا تێكیاندا‌و وتی: چومە لای رەحمەتی كاك نەوشیروان، وتم كاك نەوشیروان ئێستا ئەو ناكۆكییەی كە هەیە لەنێوان هێزە سیاسییەكاندا دەمەوێت بیر لە چارەسەرێك بكەینەوە، هەندێك بۆچوونی هەبوو و وتی: «دەسەڵاتی سەرۆكی هەرێم گەلێك زۆرە‌و كەم بێتەوە»، وتم لەسەر ئەوانە هەڵوێستی بەم جۆرە بێت، وتی بەڵێ، رۆژی دوایی چوومە لای كاك مەسعود، لەگەڵیدا دانیشتم‌و قسەكانم كردو وتی: «هەندێك لەو شتانەی وتراوە هیچ پەیوەندیی بە منەوە نییە»، وتم باشە قەیناكە بەڵام شتێك بڵاوبكەرەوە بۆئەوەی خەڵك دڵنیابێت، وتی «ئامادەم»، رێككەوتین لەماوەی یەك دوو رۆژدا چارەسەری ئەو بابەتە بكەین، من گەڕامە ماڵەوە، باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لەگەڵ برێد ماكگۆرك نوێنەری سەركۆماری ئەمریكا لەماڵەكەم لە هەولێر دانیشتبوون چاوەڕێ بوون لەلای كاك مەسعود بگەڕێمەوە، چی بووە ئەنجامەكەی؟ كە پێم وتن، زۆر دڵخۆشبوون، ئەو رۆژە نازانم چوار شەممە بوو یان پینچشەممە بوو، وتم با بەتەلەفۆن قسە لەگەڵ كاك نەوشیروان نەكەم، بەیانی خۆم دەچم قسەی لەگەڵدا دەكەم ‌و تەلەفۆنە‌و گوێ گرتنە‌و خەڵكی لە لایە رەنگە تێكبچێ، بۆ رۆژی دوایی رێكەوتنێكی سیاسی هەبوو لە نێوان هەموو لایەنەكان كە ئەو رۆژە پێنچشەمە بوو، كۆبوونەوە نەكرێت ‌و دوابخرێت بۆ شەممە یان یەكشەممە، بەڵام كۆبوونەوەكە كرا، لەكاتێكدا وەك رێكەوتنی سیاسی نەدەبوایە بكرێت، بۆیە تەلەفۆنم بۆ كاك نەوشیروان كرد، وتم بەڕێگاوەم بێم بۆ لات، بەڵام ئەوە ئاوهایە، وتی: من ئاگام لێیی نییە‌و بەهیچ شێوەیەك بەشدارنیم لەو بڕیارە كە كۆبوونەوە بكرێت، ئەوە دەرفەتێكی زۆر گەورە بوو لە دەست چوو، جا هەر بۆیە من وەك یەكێك ژیانی خۆم لە رێگەی كوردایەتی بەسەربردووەو لەلایەكی ترەوە ساڵەهای ساڵ لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی عیراقی بووم، قەناعەتم وایە مەسەلەی كورد نەگەشتۆتە ئەو ئاستەی كە بیر بكرێـتەوە‌و ببێتە وڵاتێكی سەربەخۆ لەم قۆناغەی ئێستادا، چونكە هەرچی دەیبینیت ئامۆژگاریت دەكات‌و دەڵێت بیر لەشتی وا نەكەیتەوە، جا بۆیە من تەركیز دەكەم لەسەر پتەویی پەیوەندیی پێكهاتەكانی عیراق، هەمیشە بۆ هەوڵدان بۆ ئەوەی كێشە نەیەتە پێشەوە، چونكە پشتبەستن بە بۆچوونی هەندێك كەس ، نابێ رامان بكێشێت بۆ ئەوەی بڕیار بدەین بەشێوەیەك كە ئەنجامەكەی زیانی لێ ببینین.

لەجیاتی ڤیتۆی سەرۆك ئەنجومەنی ئیتیحادی

لەبارەی ئەو بڕگەو ماددانەی لە پڕۆژە یاسای بودجەدا پێشێلكارییان تێداكراوە، سەرۆك كۆماری عیراق روونیكردەوە كە لێكۆڵینەوە لەو بابەتە تەواو بووە‌و نێردراوە، بەڵام نەمانویستووە بڵاوببێتەوەو وای لێبێت ببیتە ململانێیەك كە نازانین ئەنجامەكەی بە چی دەگات ‌و وتیشی: ئێمە بە پێی دەستوور بەو مافەی هەمانە لەدەستوور دەوترێت سەرۆك كۆمار پاسەوانی دەستوورەو دەبێت بیپارێزێت، بەڵام یەك كێشەی گەورە هەیە تائێستا میكانیزمی ئەو پاراستنەی دەستوور نییە لەناو دەستووردا‌و لەلایەكی دیكەشەوە چەندین هەوڵدراوە، تائێستا پڕۆژەی قانون دانراوەو بۆ پەرلەمانی عیراق نێردراوە، پەرلەمانی ئێرە حەز ناكەن جێبەجێی بكەن، چونكە جێبەجێكردنی ئەوە رەنگە هەندێك لە دەسەڵاتەكان كەم بكاتەوە ئەوەی كە هەیەتی، چونكە جاران شتێك هەبوو لە سەرەتای دامەزراندنی حكومەتی نوێدا دوای نەمانی رژێمی پێشوو، ئەنجومەنی سەرۆكایەتی بریتی بوو لە سێ كەس، سەرۆك ‌و دوو جێگر‌و هەرسێكیان دەبوو پێكەوە رەزامەندیی بدەن لەسەر شتێك ئەگەرنا نابێت، هەر یەكەیان مافی ڤیتۆی هەبوو، قانونیك كە دێتە پێش مافی ڤیتۆی هەیە، دەڵیت من قبوڵم نییە، كە وتی قبوڵم نییە، تەواو تازە رۆیشت، بۆیە پێویست بوو ئەنجومەنی ئیتیحادیی «فیدرالی» دابنرێت، كە دانەندراوە تائێستا، چونكە ئەنجومەنی ئیتیحاد هەقی خۆیەتی هەر قانونێك هەر بڕیارێك لە پەرلەمان دەردەچێت بینێرێتەوە‌و بڵیت ئەوە لەگەڵ دەستوور ناگونجێت، یاخود ئەوە هەڵەی تێیدایە، یاخود لەگەڵ یەكێتیی خاكی عیراق رێكناكەوێت، ئەوانە رەتی كاتەوە، ناچار بێت جارێكی دیكە پەرلەمان پێیدا بچێتەوە، رەنگە هەندێكی بسەلمێنێت، رەنگە هەندێكی نەسەلمێنێت، ئەو ئەنجومەنی ئیتیحادەشمان نییە و ئەوەی هەبوو جاران سێ كەس بوون بڕیاریان دەدا، ئێستا ئەوەش نییە، جا بۆیە لێرە ئەو رۆڵەی زیاتر سەرۆك كۆمار هەیەتی ئەوەیە كە هەوڵ بدات لەگەڵ ئەم و لەگەڵ ئەوی دیكەدا زیاتر تەداخولی ئەدەبی هەبێت، بۆ نموونە كێ دەبێت بەسەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، ئەوە رۆڵیكی سەرەكیی هەیە، سەرۆك كۆمار لێرەدا دەتوانێت داوا لە پەرلەمان بكات ‌و بڵێت سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران متمانەی لێ وەرگرنەوە،مافی هەیە راستەوخۆ داوای ئەوە بكات، هەرچی ئیعدامە دەبێت بێتە بەردەستی ئەو و بەبێ ئەوە ئیعدام ناكرێت، ئەو شتانەی هەیە، بەڵام لە ڕووی بڕیارێكی سیاسی موخالیف نەبێت لەگەڵ دەستوور، ئەوە ئیشی حكومەتە چونكە سیستمەكەمان پەرلەمانییە.

كێشەكە هەر لە ریفراندۆمەكەوە سەری هەڵدا؟

لەوەڵامی پرسیارێكیشدا كە ئاخۆ مامەڵەی بەغدا لەگەڵ هەرێم پەیوەستە بە ریفراندۆمەكەی 25/9/2017ەوە یان ئەوەش نەبووایە بەغدا هەر بەنیازی ئەوە بوو، سەرۆك كۆمار روونیكردەوە كە كێشەی نێوان هەرێم و بەغداد كێشەیەك نییە لە ریفراندۆمەوە دەستی پێكردبێت، بەڵكو لە پێش ئەوەش ئەوە هەبوو، بەتایبەتی لەسەر مەسەلەی نەوت و غاز و ئەو رێكەوتنانەی لە حكومەتەكانی دەرەوە دەكرا بە بێ بەغدا، ئەوانە هەموو كێشەبوون، بەڵام بێگومان ریفراندۆم ئەگەر نەكرابایە، ناڵێم نەكرابایە، پێش ئەوە ریفراندۆم بێتە پێش رۆژەكەی دەستنیشان بكرێت، هێزە سیاسیەكانی ئێرە دانیشتن وتیان ئەگەر ڕیفراندۆم تەنها لە ناو هەرێم بێت هەرسێ پارێزگاكە، ئەوا تا راددەیەك ئێمە بێ دەنگ دەبین، بێ دەنگ نابین، بەڵام ناهێڵین هیچ شتێك بكرێت، بەڵام بگاتە ئەو ناوچانەی كێشەی لەسەرە وەك ناوچەكانی كەركوك و خانەقین و لای موسڵ و ئەوانە وتیان بە هیچ شێوەیەك ئێمە ئەوە قبوڵ ناكەین ،لە كۆبونەوەیەكدا لە سلیمانی لە ماڵەكەی كاك كۆسرەت جەنابی كاك مەسعودیش لەوێ بوو، بەشێك لە سەركردایەتی پارتی و یەكێتی لەوێ بوون، بەڵام ئەوكات وترا كە هیشتا بڕیارمان نەداوە بچینە ناو كەركوك.
سەبارەت بە دۆخی كەركوك ‌و ناوچە دابڕێنراوەكان‌و كێشەی دانەنانی پارێزگارێكی كورد بۆ كەركوك، د. فوئاد مەعسوم روونیكردەوە: وەك تازە وتم هەوڵی زۆرمدا، ئێستاش بە نیسبەت كەركوك پێویستە ئەنجومەنی پارێزگا كۆببێتەوە، رەنگە ئەگەر كۆنەبێتەوە، هەندێك بەرژەوەندییان لەوەدایە كۆنەبێتەوە، ئێ ئەوە زیانێكی زۆر بە خەڵكی كەركوك دەگەیەنێت، بۆیە ئێستاش هەموو هەوڵەكەمان ئەوەیە كە بتوانین شتێكی وا بكەین كۆبوونەوەكە بكرێت، لەنێوان لایەنەكان چونكە كەركوك بەو شێوەی ئێستا هەیە دەبێتە مایەی زیانێكی زۆر ،نەك بۆ كورد بۆ هەمووان، چونكە حاڵەتێكی ناكۆكی دروست دەكات لەناو كەركوك كە ئەوە لە قازانجی كەس و هیچ لایەنێكدا نییە، بۆیە دەبێت لە ئەنجامدا بگەنە چارەسەر ‌و وتیشی: جگە لە ئەنجومەنی پارێزگا، دانانی پارێزگار لە دەسەڵاتی حكومەتی عیراقدا نییە ، بەڵام تا دۆخی كەركوك وابێت، لە قازانجی كەسدا نییە‌و واتە ململانێ زیاد دەكات.

ناچمە ئەو ململانێیانەی نێوان هەرێم ‌و بەغداوە

سەبارەت بە پێشبینیشی بۆ ناردنی مووچەی فەرمانبەران ‌و دۆخی بژێویی فەرمانبەران‌و مووچەخۆرانی هەرێمیبش وتی: «بێگومان ئەگەر ئەو بەڵێنەی سەرۆك وەزیرانی عیراق ‌و ئەوانەی بەناوی ئەوەوە قسە دەكەن كە پێش نەورۆز مووچە بنێرن، ئەگەر جێبەجێ بكرێت ئەوە قسەیەمان نابێت، ئەگەر جێبەجێ نەكرا ئەوكات بێگومان دەبێت هەندێك هەوڵی دیكە بدەین، بەڵام ئێستا مادام بڕیارێكی وای راگەیاندووە، هەرشتێك بكەین، رەنگە بە شێوەیەكی دیكە لێك بدرێتەوە‌و دەڵێن دەیانەوێت بێنە سەر حازری و لێدوان دەدەن، من داخلی ئەو جۆرە ململانێیانە نابم، من دەمەوێت شت واقعی بێت و بزانیت هەنگاوەكەت بۆ چییە و ئەنجامەكەی چی دەبێت،جا بۆیە من نامەوێت كێشەیەك دروست بكەم ‌و ببیتە مایەی دواخستنی ئەو بەڵێنەی كە سەرۆك وەزیران داوێتی، بۆیە ئێمەش وەك ئەو خەڵكە چاوەڕوانین بزانین كەی بڕیارەكە جێبەجێ دەبێت كە جێبەجێ نەبوو پێش نەورۆز، دیارە ئەوكات قسەیەكمان دەبیت.
تەوەرێكی دیكەی دیدارەكە پەیوەست بوو بە دۆخی ناوخۆیی یەكێتی ‌و كۆنگرەو نوێبوونەوەی ئەو حزبەوە، لەوبارەیەشەوە سەرەتا وتی: «دەگەڕێمەوە بۆ رۆژانی پێشووتر بۆ یەكەمین كۆنگرە، هەوڵێكی زۆرمان دا، من یەكێك لەوانە ئیشم بۆ كرد كە یەكێتیی ببێتە یەك رێكخستن، یەك رێكخراو، دوو بەش نەبێ، كۆمەڵە‌و شۆڕشگێڕان، دەمویست هەمووی ببێتە یەك، كاك نەوشیروان دوو دڵ بوو لەوەدا، ئەو دەیوت لە رووی سیاسییەوە ، من دەموت نەخێر لە رووی رێكخستنیشەوە دەبینە یەك، هەرواش كەوتەوە ‌و راكەی من سەركەوت، لە كۆنگرەی یەكەم، بەڵام وتی: ئێستا پەشیمانم، دەبوو كۆمەڵەو شۆڕشگێڕان بە هەر ناوێكەوە بووایە، بمانایە، هۆكاری پەشیمانییەكەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە ئەوكات هەر ناكۆكییەك هەبووایە دەكەوتە لایەكیان، نەك هەردوولا، ئەوكات پێكەوە دەكرا چارەسەر بكرێت،ئەوەی ئێستا روو دەدات، شتێكی زۆر ناخۆشە، یەكێتی بۆ ئەوە دروست نەبوو پەرتەوازەبێت‌و هەر كەسە‌و لەلایەك بێت، پێشی چەند ساڵێك پێنچ ساڵ پێش ئێستا لەگەڵ د. بەرهەم رێككەوتین بە ئامادەبوونی هەڤاڵ مام جەلال تا ئیش بكەین بۆ ئەوەی مینبەر دروست ببێتەوە، من شتێكم بڵاوكردەوە لە كوردستانی نوێ، داوای ئەوە دەكەم چاوەڕوان بووم دوای من د.بەرهەمیش هەمان شێوە بڵاو بكاتەوە، شت بنووسێت، بەڵام ئەو نەیكرد، دیاربوو دۆخەكە دەزانیت، جۆرێكی ترە، بەڵام من كردم.

بەهایەكی مەعنەوی یەكێتی بوون

ئێستاش دەڵێم یەكێتی بۆ ئەوەی بە پتەوی بمێنێتەوە، پێویستە بگەڕێتەوە بۆ مینبەر، لەباتی ئەوەی ئەوە فڵان سەربە كاك فڵانەو ئەوە سەر بەكاك فڵانە‌و سەر بە فڵان خانمە، ئەوانە دەبێت نەمێنێت، دەكرێت لە كۆنگرەی داهاتوو پێش كۆنگرە ئەو مینبەرانە دروست بكرێن، داوای ئەوە دەكەین دەڵێن حزبێكی سۆشیالیستین لەناو حزبە سۆشیالیستەكاندا ئەو مینبەرانە هەیە، لە هەندێك جێگادا با سوود لەوانە ببینیین، جا بۆیە جێی داخێكی گرانمە وەك ئەندامێكی دەستەی دامەزرێنەر وەكو كەسێك لە یەكێتیی هیچ ئیستفادەیەكم نەكردووە وەكو مادی، جگە لە بەها مەعنەوییەكە نەبێ كە دەستەی دامەزرێنەر بووم، ئەوەندە ساڵە لە مەكتەبی سیاسی بووم، لە رێگای یەكێتی هاتوومەتە بەغدا‌و بووم بە سەرۆك كۆمار، ئەوانە هەمووی قیمەتی گەورەن، بەڵام رۆژێك لە رۆژان بیرم نەكردۆتەوە لەوەی پرۆژەیەكی بازرگانیم هەبێت، هەموو تۆمارەكان كراوەن، بچن تەماشا بكەن، بزانن هەمە یان نیمە، جا بۆیە خەمی لێ دەخۆم، یەكێتیی بۆ ئەوە دروست بوو ئاوهای لێبێ؟ بۆیە داوا دەكەم تكایان لێدەكەم بەسە ململانێ، ئەو ململانێیە زیانی هەموانی تێدایە، رۆژێك دەبینن هەمویان دەوریان نەماوە، ئەوكات نازانیین یەكێتیی نوێ بە چ ئاقارێك ‌و بە چ شێوەیەك ‌و چ جۆرە سیاسەتێك هەڵدەبژێرێ جێگەی داخێكی گەورەمە.
هەر لەبارەی دۆخی یەكێتییەوە كە ئاخۆ پێش هەڵبژاردن كۆنگرە بكات یان بەدیلێك بۆ كۆنگرە بدۆزرێتەوە تا دوای هەڵبژاردن، د. فوئاد رایگەیاند: بۆ كۆنگرە من رەئێكم هەبوو، پێم وتن ئێمە بیر بكەینەوە لە شتێك كە پێی دەوترێت قۆناغی ئینتیقالی، ناتوانیین ئێستا كۆنگرەیەك بكەین 60% سەركەوتوو بێت، ئەوە زەحمەتە، بەڵام ناشكرێت بچینە ناو خەڵكەوە بۆ هەڵبژاردن كە حزبەكەت لەو گێژاوەدا بێت، ئەوە كێشەیە، رەئییەكەی من ئەوەی ئێستا دوای هەڵبژاردن ئەوە گرنگ نییە، هەوڵی ئەوە بدەین قۆناغێكی ئینتیقالی دابنێین، ساڵێك ساڵ‌و نیوێك چەند كەسێك دابنرێ كە خەڵكانێكن ناویان نەزڕاوەو جێگەی رێزی هەموانن، ئەوانە ئیشوكارەكان بەڕێوە ببەن، لەو ماوەیەدا خەریك بن، بیربكەنەوە كۆنگرەیەك ئامادە بكرێت، لەو قۆناغە ئینتیقالییەدا، ئەوكاتە ئەو قۆناغە ئینتیقالیە كۆتایی دێت، ئەوكات یەكێتیی دەبێ بە حزبێك‌و بەخۆیدا چۆتەوە‌و سیاسەتی نوێی داڕشتووە‌و دەتوانی بەردەوام بێت، ناكرێ شەش ساڵ‌و حەوت ساڵ كۆنگرەمان نەبێ، بەڕاستی ئەو پاساوەی دەشیان هێنایەوە، هیچی راست نەبوو.

رێگریی جوگرافی ‌و مێژوویی

لەبارەی پەیامی كۆتایی دیدارەكەشییەوە وتی: پەیامم بۆ خەڵكی كوردستان ئەوەیە كە بمانەوێت یان نەمانەوێت، واقیعێك دروست بووە ، سیاسەتێكی نێودەوڵەتی دروست بووە، لەو ماوەیەدا دەستكاریی هیچ وڵاتێك نەكرێت‌و دابەش نەكرێت، كەواتە مادام وایە، بەهەموو لایەك هەوڵی ئەوە بدەین بەئاشكرا پارێزگاریی لە بەرژەوەندییەكانی خۆمان بكەین‌و بەرژەوەندییەكانی ئێمە دەبێتە بەشێك لە بەرژەوەندییەكانی عیراق، تێكەڵاو دەبێت، وا نەزانیین بە دوو لێدوانی كەسێك لە دەرەوە كە دوو قسە دەكەن، ئێمە دەبین بە دەوڵەت، تەمەنای ئەوە دەكەم رۆژێك لە رۆژان زروفێك بێتەپێش بەبێ خوێن رشتن دەوڵەتێكی كوردی هەبێت، ناكرێت، چونكە جوگرافیا رێگەی لێگرتووە، كێشەی ئێمە جوگرافیایە، مێژوو هەر باسی مەكە، باسی مێژووی رابردوو بكە، باسی كەسایەتی كوردی بكەی ئەوانە هەمووی بكە، ئەوە مێژووە، بەهای خۆی هەیە، بەڵام كە دێتە سەر دەوڵەت، جوگرافیا بڕیار دەدات، رێگەت پێ دەدات جوگرافیا لە بەرژەوەندیی ئەوەدا نییە كە بڵێیت كورد لە ماوەیەكی دیاریكراودا سەربەخۆیی رابگەیەنێت، چونكە دیمان بە بێ فرت‌و فێڵ ئێران ‌و توركیا‌و عیراق هەرسێكیان رێككەوتن لەسەر ئەوەی رێگا لەو ریفڕاندۆمە بگرن و بەئاشكرا پێیان وتین: پیلانیان نەگێڕا، ئاگامان لە خۆمان نەبێ‌و زەربەیان لێدابێتین، هەمویان بەئاشكرا هاتن دەپاڕانەوە‌و دەیانوت: مەكەن، تكایە ئێمە دۆستی ئێوەیەین جا بۆیە دەبێ ئێمە ئەو وەزعەی خۆمان بپارێزین وەكو كورد.
هەروەها وتی: دەبێت لەگەڵ پێكهاتەكانی تری عیراق هەوڵی ئەوە بدەین پەیوەندییەكی راست‌و دروستمان هەبێت كە ئەوە لە قازانجی خەڵكی كوردستانە‌و ئومێدەواریشم یەكێتی نەپوكێتەوە، بەشێوەیەك نەوەكانیشمان شانازیی بكەن ‌و بڵێن باپیرمان یەكێك بووە لە دەستەی دامەزرێنەر، نەك هێشتا خۆم لە ژیاندام بەمنداڵەكانم بڵێم لێم ببورن ئەوەندە ساڵە درۆم بۆ كردوون.

PUKmedia

ئامادەكردنەوەی بۆ رۆژنامەی بۆ كوردستانی نوێ/ تاریق كەمال