دابڕان و چەقبەستوان

مەلا بەختیار

رۆژانی (26و 27/3/2015) ناوەندی رۆشنگەری چاودێر، كۆنفرانسی دامەزراندنی دابڕانی بەرەو رۆشنگەری هاوچەرخ، بەست. چەندایەتی‌و چۆنایەتی ئامادەبوانی كۆنفرانسەكە، لەم دووڕیانەی دیموكراسیدا، سەلمێنەری بایەخی ستراتیژی كۆنفرانسەكەیە.
زیاتر لە شەش مانگە بیر لەم كۆنفرانسە كراوەتەوە. هەتا وردەكاریەكەی گەڵاڵە كراو بڕیاری جێبەجێكردنەكەی درا. هەر لە سەرەتاوە دەمانزانی كاردانەوەی جۆراوجۆر بەرامبەر دروشم‌و بڕیارەكانی كۆنفرانس، دەبیستین.
دوو رۆژە، چەندین وتار، لەلایەن چەند كەسێكەوە، كە هێشتا وادەزانن نوێنەری راستەقینەی ئیسلامن، دژی دابڕان لە سایتەكاندا بڵاوكراوەتەوە. لەناو ئەو كەسانەدا، كۆنە تیرۆریست، كۆنە سەلەفی‌و تازە سەلەفی هەن. بابەتی هیچ كەسیان لەڕووی لۆژیك‌و زانستییەوە، ناهێنن وەڵام بدرێنەوە. بەڵام بەشێوەیەكی گشتی، پێویست دەكات، لەم گەرمەی راگەیاندنی دابڕان‌و ئەقڵی دابڕاوی ئەو كەسانە لە گۆڕانكارییەكان، هەندێك راستی رونبكرێتەوە.
دەبێت هەموو ئەو كەسانەو ئەوانەی لەپشتیانەوەن، لایان رونبێتەوە كە بەهیچ شێوەیەك ئەوان بە نوێنەرو بڕیاردەری ئیسلام‌و مەزهەب نازانین. بەڵام دەشزانین، ئەوان‌و خەڵكی وەكو ئەوان، ئیسلامیان ئاوێتەی ئایدیۆلۆژیەتی حیزبایەتی كردووەو بەم ئایدیۆلۆژیەتەشەوە، ئەوانیش سیاسەت دەكەن‌و هاتنە سەردەسەڵات ئامانجیانە. لەمە زیاتر، هیچ پێناسەو پێوەرێكی تریان لامان نییە. لەم چوارچێوەیەشدا، وەكو هەموو هێزێكی تری سیاسی، پێویستە ئازادییەكانیان دەستەبەر بكرێت. بەڵام سنوری ئازادی ئەوانیش، وەكو سنوری هەموو هێزێكی تری سیاسییەو هیچی دیكە. ناكرێت هەم سیاسەت بكەن‌و هەم ئایین‌و مەزهەب پاوان بكەن. خۆ ئەگەر ئەوان دەتوانن، پێناسەیەكی تر (غەیبی، یان بورهانی، یان تەسەوفی ئیسلامی ناباو) بسەلمێنن، ئێمە ملكەچین.
ئەوەی تا ئێستا دژی كۆنفرانسەكە زۆرترین قسەی لەسەر دەكرێت‌و جارێكی تر بەئەقڵییەتی خەوارج‌و حەجاجی كوڕی یوسفی سەقەفی‌و یەزیدی كوڕی مەعاویەو ئەبو عەباسی سەفاح، نینۆك هەڵدەكێشن، بەزۆریی قسە لەسەر دروشمی كۆنفرانسەكە (ئایین بۆ تاك و دیموكراسی بۆ هەمووان) دەكەن.
مرۆڤ لەبەرامبەر ئەقڵی نەقڵی وادا، نازانێ‌ پێبكەنێ‌، یان بگری! پێئەكەنی هەروەی، دەگری وەیتر. دروشمێك بەراشكاوی ئایین بۆ تاك‌و دیموكراسی بۆ هەمووان بەرزبكاتەوە، هیچ تەمومژێكی تێدا نییە. هیچ دوژمنایەتیەكی ئیسلام‌و مەزهەب‌و هیچ لایەكیشی تیا نیە. نەوتراوە: ئایین یان مەزهەب قەدەغەیە. نەشوتراوە: دیموكراسی تەنها بۆ دیموكرات‌و سیكولارستەكانە. دژی ئیلحادیش چەند جارێك هەڵوێست دوپاتكراوەتەوە. ئیتر ئەم هەموو نیگەرانیی‌و دردۆنگییەی هەندێك لە ئیسلامییەكان، بۆ؟
دەپرسین: بەپێی جیهانبینی ئیسلام، ئەی ئایین تاك تاك پەیڕەو ناكرێت؟ ئەی لە مزگەوتدا هەموو تاكێك خوای خۆی ناپەرستێت؟ هەر بەهەمان جیهانبینی، ئەی لەودنیادا تاك تاك لە چارەنوسی مرۆڤ ناپێچرێتەوە؟ چونكە بەپێی قورئان هەموو تاكێك كۆیلەی خوایە؟ ئەی هەموو تاكێكیش لە قورئاندا سەرپشك نییە، بڕوادار بێت یان نەبێ‌؟ كەوابێ‌، بۆچی دژایەتی بەشی یەكەمی دروشمەكە دەكرێت كە ئایین بۆ تاكە؟
سەبارەت بە دیموكراسیش بۆ هەمووان، كە بەشی دووهەمی دروشمەكەیە، بەرۆشنیی ماف بە هەموو كەس‌و لایەك دەدا. ئیتر نازانین ئەم هەموو رقە دژی دروشمی كۆنفرانسەكە بۆچی دەرێژرێت؟ ئەو كەسانەی كاردانەوەیان بەرامبەر بە دروشمەكە هەیە، ئایا خۆیان یان حیزبەكانیان، بەبەشێك لە پرۆسەی دیموكراسی ئێستای كوردستان نازانن؟ ئەگەر بەشێكن لە پرۆسەی دیموكراسی كوردستان، ئەوا دروشمەكە بەشی ئەوانیشی تیایە. خۆ ئەگەر خۆیشیان بە بەشێك لە پرۆسەی دیموكراسی كوردستان نازانن، كەوابێ‌: دوژمنی دیموكراسین.
بەدڵنیاییەوە دەمانەوێت بیڵێین: راستگۆترین ئازادیخواز لەدنیادا، بەرامبەر بە ئایین‌و مەزهەب، سیكولاریستەكانن. ئەزمونی هەموو رۆژئاوا، سەلمێنەری ئەم بۆچونەیە. بەپێچەوانەشەوە، هێزە ئایینی‌و مەزهەبییەكان، تەنها لەروانگەی ئایین‌و مەزهەبی خۆیانەوە، ئازادی دابین دەكەن. ئەویش تەنها ئازادیی دین‌و مەزهەبە. ئەمە لەكاتێكدا دین‌و مەزهەب سەپاندن پێچەوانەی چەندین ئایەتی قورئانیشە. لە ئایەتی (29)ی سورەتی (الكهف)دا هاتووە (وَقُلْ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْيَكْفُرْ) ئەمە دەقی قورئانە، قسەی ماركس‌و نیتشەو ڤۆلتێر نییە. هەتا جۆرەها لێكدانەوەی لەسەر بكرێت.
هەتا ئێستا، ئەندێشەی چەقبەستن، بەحوكمی هەلومەرجە سیاسیەكەو گەشەكردنی قۆناغەكان، بۆ چەقبەستوان چۆتەسەر. بەڵام هەلومەرجی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و كولتوری، گۆڕاوە. ئیتر چەقبەستن، وەكو هەموو دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی‌و هزری، كە قۆناغەكەیان بەسەردەچێت، قۆناغی ئەمیش بەسەرچوو. كەوابێ‌ باوەڕدارییش دەبێت بە لۆژیك‌و بە هزری ئەقڵانیی پەیڕەو بكرێت. نەك بە چەقبەستن. لە زەمانی ئیبن حەنبەلەوە بۆ شافعی، بۆ ئیبنو تەیمیە، بۆ متەوەكل بالله، عەباسیەكان‌و عوسمانیەكان‌و سەفەویەكان، هەتا گەیاندیانە رەوتە ئیسلامیەكانی سەدەی رابوردوو، هەتا رووداوەكانی ئەمدواییەی وڵاتانی ئیسلامی‌و رووداوەكانی داعش، چەقبەستووەكان، لە بۆتەی بۆچونەكانی سەدەكانی ناوەراستدا، چەقیوون. هەر بیریان لە زەمان‌و زەمینەی ئایەت‌و سورەت‌و فەرمودە‌و فیقه‌و شەریعەت، نەكردۆتەوە. دەقاودەق، سەپاندن‌و لەپێناوی سەپاندنیش تەفروتوناكردن، بەئەقڵیەتی نەقڵیی، رێبازیانەو هیچ گۆڕانكاریەكیش قبوڵناكەن. ئێستاش هەن لەسەر ئەو رێبازە بەردەوامن. ئەمە وەكو عەقیدەی شەخسی، رێی لێناگیرێت. بەڵام كاتێك دەویسترێ‌ ئەم عەقیدەیە بەزەبری شمشێرو، كۆمەڵكوژی، یاخود بە هەڕەشەی نینۆك هەڵكێشان لەم رۆژگارەی دیموكراسی جیهانگیریشدا، بسەپێنرێ‌، بێگومان ئەو رۆژگارو قۆناغە بەسەرچوو. هەركەسێك‌و هێزێك، لەپێناوی سەپاندنی ئەندێشەی چەقبەستوو، باوەڕی بە نینۆك هەڵكێشان هەبێ‌، هەر قسەیەكی تر لەپاڵیا بكا‌و بەرواڵەتی دیموكراسی بۆچونەكانی ئارایشت بكا، ئەم كەس‌و لایەنە، هەڵبەتە سەلەفی چەقبەستوی دوژمنی دیموكراسین. هەركاتێكیش بۆیان لوا، شمشێرە ژەنگاویەكانیان هەڵدەكێشن‌و كارەساتی خێڵی حەمەو شەنگال دوبارەدەكەنەوە. دڵنیاین ئەم سەلەفییانە، چاویان لە كچان‌و ژنانی كوردستانە، چۆن بیانكەن بە كەنیزەك. دڵنیاین، لەژێر دەمامكی دیموكراسی‌و بەشداریكردن لە هەڵبژاردن، تەماحیان لە تاڵانی‌و تەفروتوناكردنی دەستكەوتە دیموكراسیەكانە.
ئەم جۆرە كەس‌و هێزانە، لەسەردەمی لوتكەی زانستی تەندروستی خۆراكدا، نەتوانن تەحەمولی ئەوە بكەن، بەراورد لەنێوان گۆشتی دوو ئاژەڵا بكرێت (حوشترو بەراز) ئیتر چۆن بەرگەی ئازادی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و سەربەستی ژن، دەگرن!
ئێمە گومانمان نییە كە لەقورئاندا، گۆشتی بەراز حەرامكراوە. بەڵام با بەوردی هۆیەكانی ئەم حەرامكردنە لەو زەمان‌و زەمینەی بیابانی عەرەبستانی سعودی‌و دەوروبەریدا، لێكبدرێتەوە. وەكوتر: خۆ لەقورئاندا، مردن هەقە، بەڵام لەو باوەڕەدا نین یەك كەس لەسەر گۆی زەوی پێیخۆش بێت بمرێت. خۆ ئەمە پێچەوانەی قورئان نییە، بەڵكو سوربونە لەسەر ژیاندۆستیی مرۆڤ. تۆ بڵێی ئەوانەی بیانەوێ زۆرتر بژین هەتا بتوانن لە مەرگ دوربكەونەوە، ئەوانە دژی ئایین‌و مەزهەب‌و قورئان بن؟ پێمانخۆش‌و پێمانناخۆش بێت، دەمێكە زۆربەی هەرەزۆری بەشەریەت گۆشتی بەراز دەخوات.
دەمێنێتەوە بڵێین: رۆشنگەری هاوچەرخ، هەلومەرجە بابەتییەكەی رەخساو، دووڕیانە مێژووییەكەی ساغكرایەوە. شەرمە لەبەرامبەر باسكردنی رۆشنگەری هاوچەرخدا، هەڕەشەی نینۆك هەڵكێشان بكرێت! با ئەمانە باش بزانن، كاتێك رۆشنگەری لەدنیادا سەریهەڵدا، بیرمەندو زانا زۆر كوژران‌و راونران. بەڵام ئێستا، لە مۆزەخانەو باشترین زانكۆكانی دنیا، ئەو بیرمەندو زانایانە پەیكەریان بۆ دەكرێ‌‌و مایەی شانازی شارستانیەتەكانن. ئەوانەی بڕیاری كوشتنیشیان دان، لە بۆگەنترین سەرەنوێلكی مێژوودا نێژراون.

مەلا بەختیار