ئــه‌مــڕۆ لــه‌ مێژوودا

.

رووداوه‌كان:
1687: كۆمه‌ڵه‌ی پاشایه‌تی به‌ریتانی بۆ زانسته‌كان بیردۆزی راكێشانی زه‌وی بڵاوكرده‌وه‌ كه‌ زانای فیزیای ئینگلیزی (ئیسحاق نیوتن) ده‌ركیپێكردبوو.
1811: فه‌نزویللا سه‌ربه‌خۆیی خۆی راگه‌یاند له‌ ئیسپانیا و بوو به‌  یه‌كه‌مین ده‌وڵه‌ت له‌ ئه‌مریكای باشوور كه‌ سه‌ربه‌خۆیی وه‌ربگرێت.
1830: حاكمی جه‌زائیر (دای حسێن) شاری جه‌زائیری راده‌ستی فه‌ره‌نسیه‌كان كرد، و سه‌ره‌تای داگیركردنی فه‌ره‌نسی بۆ شاره‌ كه‌ناریه‌كانی تر ده‌ستیپێكرد.
1884: ئه‌ڵمانیا كامیرۆنی داگیركرد.
1892: فه‌ریق عومه‌ر وه‌هبی پاشا گه‌شته‌ شاری موسڵ بۆ گه‌مارۆدانی كورده‌ ئێزیدیه‌كان و له‌ناوبردنیان كه‌ ده‌سه‌ڵاتی ته‌واوی پێدرابوو له‌ لایه‌ن سوڵتانی عوسمانیه‌وه‌.
1912: پێشبڕكێی یاریه‌كانی ئۆڵۆمپیات له‌ ستۆكهۆلم ئه‌نجامدرا، و به‌رده‌وام بوو تا 27/7ی هه‌مان ساڵ.
1940: شانشینی یه‌كگرتوو په‌یوه‌ندی دیبلۆماتی خۆی پچڕاند له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیشی له‌ فه‌ره‌نسه‌ و ئه‌وه‌ش له‌ میانی جه‌نگی دووه‌می جیهانی.
1941: هێزه‌كانی ئه‌ڵمانیای نازی گه‌شتنه‌ رووباری (دنیبر) له‌ میانی جه‌نگی دووه‌می جیهانی.
1943: سه‌ره‌تای شه‌ڕی (كورسك) له‌ نێوان هێزه‌كانی ئه‌ڵمانیای نازی و سوپای سووری سۆڤیه‌تی، و ئه‌و شه‌ڕه‌ داده‌نرێت به‌ گه‌وره‌ترین شه‌ڕی تانكه‌كان له‌ مێژوودا، كه‌ به‌رده‌وام بوو تا 13 یۆلیۆی 1943ز و ئه‌وه‌ش له‌ میانی جه‌نگی دووه‌می جیهانی.
1945: راگه‌یاندنی سه‌ربه‌خۆیی فلیپین له‌ ده‌ستی یابانیه‌كان له‌ میانی جه‌نگی دووه‌می جیهانی.
1947: دامه‌زراندنی یه‌كیه‌تی پۆسته‌ی جیهانی بۆ ریكخستن و په‌ره‌پێدانی خزمه‌تگوزاری پۆسته‌ له‌ جیهاندا.
1950: سه‌ره‌تای یه‌كه‌مین رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی نێوان هێزه‌ كۆریه‌كانی باكوور و هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌ جه‌نگی كۆریا.
1950: كینیستی ئیسرائیلی (یاسای مافی گه‌ڕانه‌وه‌)ی ئاشكراكرد كه‌ بریتیه‌ له‌و یاسایه‌ی مافی كۆچكردن ده‌دات به‌ هه‌ر جوله‌كه‌یه‌ك بێت بۆ ئیسرائیل.
1954: كه‌ناڵی (بی بی سی) به‌ریتانی یه‌كه‌مین په‌خشی هه‌واڵیی ته‌له‌فزیۆنی بڵاوكرده‌وه‌.
1957: بۆ یه‌كه‌مجار له‌ سلێمانی هه‌ڵبژارده‌ی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌بردنی كۆمه‌ڵه‌ی هونه‌ره‌ جوانه‌كان ئه‌نجامدرا به‌ هه‌ڵبژاردنی كۆمیته‌ی(ك) نواند و ك مۆسیقا و گۆرانی و ك نیڤار و هه‌لكۆڵین و ك ئه‌ده‌بی له‌ ناو ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه‌دا.
1962: جه‌زائیر سه‌ربه‌خۆیی خۆی راگه‌یاند به‌ رزگاربوونی له‌ ژێر ده‌ستی فه‌ره‌نسه‌ و فه‌ره‌نسه‌ش دانینا به‌ سه‌ربه‌خۆیی جه‌زائیر پاش جه‌نگێكی خوێناوی كه‌ زیاتر له‌ 1500000هاوڵاتی جه‌زائیری شه‌هیدبوون.
1962: قه‌سابخانه‌ی وه‌هران.
1963: خۆپیشاندانه‌كانی 5 یۆلیۆ له‌ ئێران.
1970: تێكشكانی فڕۆكه‌یه‌كی كه‌نه‌دی له‌ نزیك (فڕۆكه‌خانه‌ی تۆرنتۆی نێوده‌وڵه‌تی) كه‌ بووه‌ هۆی وه‌فاتی 108 كه‌س.
1971: ده‌رچوونی بڕیاریك له‌ ویلایته‌ یه‌كگرتووه‌كان كه‌ مافی ده‌نگدانی له‌ 21 ساڵ كه‌مكرده‌وه‌ بۆ 18 ساڵ.
1975: سه‌ربه‌خۆیی دورگه‌كانی (ره‌ئسولئه‌خزه‌ر) له‌ بورتوگال.
1975: ئه‌رسۆر ئه‌ش یه‌كه‌مین پیاوی به‌ نه‌ژاد ئه‌فریقی بوو كه‌ نازناوی پاڵه‌وانێـتی ویمبلدونی تێنسی به‌ده‌ستهێنا.
1977: لابردنی سه‌ره‌ك وه‌زیرانی پاكستانی (زولفه‌قار عه‌لی بۆتۆ) له‌ لایه‌ن (محه‌مه‌د زیائولحه‌ق) له‌ ئه‌نجامی كۆده‌تایه‌كی سه‌ربازیدا.
1992: بۆ یه‌كه‌مجار له‌ مێژووی كوردستان حكومه‌تی فیدرالی هه‌رێمی كوردستان راگه‌یه‌نرا له‌ لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كوردستان كه‌ پارتی و یه‌كیه‌تی و پارتی كۆمنیست و ئاشووریه‌كان به‌شداریان تێداكرد و د. فوئاد مه‌عسوم بوویه‌ سه‌ره‌ك وه‌زیران.
1998: یابان تیمێكی دۆزه‌ره‌وه‌ی نارد بۆ هه‌ساره‌ی مه‌ریخ و بوو به‌ سێهه‌مین ده‌وڵه‌ت كه‌ گرنگی به‌ دۆزینه‌وه‌كانی ئاسمان بدات دوای روسیا و ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان.
2004: ناوچه‌ی ره‌واندزی یه‌كگرتووی ئیسلامی كوردستان كرایه‌وه‌.
2004: ئه‌نجامدانی یه‌كه‌مین پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی له‌ ئیندونیسیا.
2008: په‌رله‌مانی فیدرال داوای قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی ناوچه‌ زه‌ره‌ركه‌وتووه‌كانی ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی توركیا ده‌كات.
2008: مه‌رسه‌دی سووری بۆ مافه‌كانی مرۆڤ رایگه‌یاند كه‌ به‌هۆی یاخیبوونێك له‌ به‌ندیخانه‌یه‌كی نزیك دیمه‌شق، 25 قوربانی لێكه‌وته‌وه‌.
2009: سه‌رهه‌ڵدانی كاری توندوتیژی له‌ نێوان موسڵمانه‌كانی ئه‌ویگور و چینیه‌كانی هان له‌ هه‌رێمی (شینجیانگ) له‌ خۆرئاوای چین.
2010: بۆیه‌كه‌مجار له‌ كوردستان كۆمپانیای بازاڕی بۆ كاغه‌زی دارایی دامه‌زرا، ده‌سته‌یه‌كی كارگێڕی 7 كه‌سی بۆ به‌ڕێوه‌بردنی كۆمپانیاكه‌ هه‌ڵبژێرا.
2010: سه‌رۆكی كاتی پۆڵه‌نده‌ (برونیسواف كوموروفسكی) جه‌وله‌ی دووه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كانی برده‌وه‌ دوای به‌ده‌ستێهانی رێژه‌ی 53%ی كۆی ده‌نگه‌كان.
2014: سه‌ره‌تای به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی سوته‌مه‌نی له‌ میسر و ناڕه‌زایی ده‌ربڕین له‌ لایه‌ن یه‌كیه‌تی كرێكارانه‌وه‌.

له‌دایكبوون:
1029: موسته‌نسیر بیللای فاتیمی، خه‌لیفه‌ی فاتمیه‌كان.
1853: سیسل رودس، سیاسه‌تمه‌داری به‌ریتانی.
1857: كلارا زتكن، ژنه‌ سیاسه‌تمه‌داری ئه‌ڵمانی.
1885: بلاس ئینفانتی، سیاسه‌تمه‌دار و بیریار و نوسه‌ری ئیسپانی.
1888: هربرت سبنسه‌ر گاسر، زانای فیزیۆلۆجیای ئه‌مریكی، و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی  ساڵی 1944ز.
1889: (جان مۆریس بۆچین) ناسراو به‌ (جان كۆكتۆ) له‌ شارۆچكه‌ی (میزۆن)ی نزیك پاریس، له‌ مانگی تشرینی یه‌كه‌می ساڵی 1963ز وه‌فاتیكردووه‌.
1891: جون نورسروب، ده‌رمانسازی ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1946ز.
1911: جۆرج بومبیدو، سه‌رۆكی فه‌ره‌نسه‌.
1912: سه‌میره‌ خلوسی، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.
1918: زه‌كه‌ریا محیه‌دین، عه‌سكه‌رتار و سیاسه‌تمه‌داری میسری.
1928: بییر موروا، سه‌ره‌ك وه‌زیرانی فه‌ره‌نسه‌.
1936: جیمس میرلیس، ئابوریناسی ئیسكوتله‌ندی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵ له‌ زانسته‌ ئابووریه‌كان له‌ ساڵی 1996ز.
1941: محمود الحدینی، ئه‌كته‌ری میسری.
1941: یحیی العلمی، ده‌رهێنه‌ری میسری.
1942: یوهانز لوهه‌ر، یاریزان و راهێنه‌ری تۆپی پێی ئه‌ڵمانی.
1946: جیرارت هوفت، زانای فیزیای هۆڵه‌ندی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی فیزیای ساڵی 1999ز.
1963ئیدی فالكو، ژنه‌ ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1968: ئیدریس روخ، ئه‌كته‌ر و ده‌رهێنه‌ری مه‌غریبی.
1968: كینجی ئیتو، ئاوازدانه‌ری لوبنانی.
1969: جیهان قه‌مه‌ری، ژنه‌ ئه‌كته‌ری لوبنانی.
1973: ماركۆس ئه‌لباك، یاریزانی تۆپی پێی سویدی.
1974: ئه‌موروزو، یاریزانی تۆپی پێی به‌ڕازیلی.
1975: هرنان كریسبو، یاریزانی تۆپی پێی ئه‌رجه‌نتینی.
1976: نونو گومیز، یاریزانی تۆپی پێی بورتوگالی.
1979: ستیلیان بیتروف، یاریزانی تۆپی پێی پورتوگالی.
1980: ئیفا گرین، ژنه‌ ئه‌كته‌ری فه‌ره‌نسی.
1980: دارین حه‌مزه‌، ژنه‌ ئه‌كته‌ری لوبنانی.
1980: دیفید روزینال،  یاریزانی تۆپی پێی چیكی.
1982: ئه‌لبیرتۆ جیلاردینۆ، یاریزانی تۆپی پێی ئیتالی.
1982: توبا بوریكستۆن، ژنه‌ ئه‌كته‌ری توركی.
1989: دیان لوفرین، یاریزانی تۆپی پێی كرواتی.
1989: ئه‌میره‌ هانی، ژنه‌ ئه‌كته‌ری توركی.

وه‌فات:
1826: تۆماس ستامفورد رافلز، دامه‌زرێنه‌ری سه‌نگافوره‌.
1833: نسیفور نیبس، زانای فیزیای فه‌ره‌نسی.
1911: جۆرج ستونی، زانای فیزیای ئیرله‌ندی.
1927: ئه‌لبرشت كوسل، پزیشكی ئه‌ڵمانی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1910ز.
1923: ئه‌حمه‌د زه‌كی پاشا، له‌ پێشه‌نگانی زیندوكردنه‌وه‌ی كه‌له‌پوری عه‌ره‌بی ئیسلامی له‌ میسر و ناسراو به‌ شێخی عروبه‌ت.
1944: عه‌بدولواحید نوری، شاعیری كورد.
1961: مه‌لا سه‌عید سدقی بابان، زانای ئاینی كورد.
1966: جۆرج هیفیشی، ده‌رمانسازی بورتوگالی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای  ساڵی 1943ز.
1968: والته‌ر گروبیوس، ته‌لارسازی ئه‌ڵمانی.
1973: یوسف القناعی، پێشه‌نگی رێنیسانس له‌ مێژووی كوێتدا.
1994: تۆفیق زیاد، شاعیری فه‌له‌ستینی.
1998: حیلمی عه‌لی شه‌ریف، له‌ به‌غداد.
2003: ئیبراهیم عه‌لی خه‌ربیت، جێگری پێشوو له‌ ئه‌نجومه‌نی ئوممه‌ی كوێتی.
2010: نه‌سر حامید ئه‌بو زه‌ید، بیریاری میسری.
2012: حسن یعقوب العلی، نوسه‌ر و شانۆنوسی كوێتی.

جه‌ژن و بۆنه‌كان:
جه‌ژنی سه‌ربه‌خۆیی له‌ جه‌زائیر.
جه‌ژنی سه‌ربه‌خۆیی له‌ فه‌نزویللا.
جه‌ژنی سه‌ربه‌خۆیی له‌ (ره‌ئسولئه‌خزه‌ر).
رۆژی ده‌ستور له‌ ئه‌رمینیا.

PUKmedia ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی