بایز تاڵه‌بانی: نوكته‌كانم وه‌كو شیعره‌كانم كه‌ڵكی باسكردنیان نیه‌

.

بەرلەوەی بكەومە پرسیاركردن لێی سەبارەت بەژیانی‌و بەرهەم‌و رابردوو، هەروەها نوكتە بەناوبانگەكانی، لێم پرسی ئەمە چ رێككەوتێكە هەرچی لەم كوردستانە ببێتە وەزیری دارایی دەبێ قەڵەو بێت؟ "نازانم رێككەوتێكی سەیرە، هەر من نیم ئەوەتا كاك هوشیار زێباری كە وەزیری دارایی عیراقەو هەروەها كاكە رێبازیش وەزنی هەیەو قەڵەوەو منیش یەكێكم لەهەرە قەڵەوەكان".

شێخ بایز كوڕی شێخ سەعید محەمەد عەبدولغەنی تاڵەبانییە، لەكەركوك لەدایكبووە، بەڵام زۆربەی ژیانی لەهەولێر دواتر لە سلێمانی بردۆتەسەر، دوای وەزارەتی دارایی ئێستا لێپرسراوی چاودێریی دارایی گشتیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە.

ئەم پیاوە بەنوكتەو قسەی خۆش‌و دەنگی خۆش‌و شیعری هەجوو ناسراوە، بەشێك لەتواناو هونەرو بەهرەكانی جیاوازە لەخەڵكی دیكە، بەمشێوەیە دەستمان بە پرسیاركردن كرد:

-گوێت لەنوكتەی خۆت بووە؟
•خۆم نوكتەی زۆرم هەیەو نوكتەی زۆرم لەسەر هەیە، لەسەر قەڵەوی‌و شتی دیكە، بۆ نموونە وێنەی قەڵەوەكانیان داگرتووە من لەهەرە قەڵەوەكان بووم!

-یاشێخ ئێستا كێشت چەندە؟
•هێشتا رەحمەتیی شێخ دارۆ مابوو، چوومە سەر قەپان 197 كیلۆ بووم، بەڵام ئێستا 133 كیلۆم، بەهۆی نەخۆشی‌و خۆپارێزیی كێشم كەمیكردووە.

-تۆ لەگەڵ وەزیفەو كاری ژمێریاری‌و داراییەوە، توانیوتە تێكەڵبیت لەگەڵ هونەرو بەهرەی دیكەی تایبەتی خۆت، وایە؟
•شیعرم زۆرە، بەڵام بەخۆم ناڵێم شاعیر، هەندێ‌ لەشیعرەكانم كراون بەگۆرانی، بەتایبەت كەركوكییەكان كردوویانە بەگۆرانی، بۆ نموونە چنار كەركوكی كردوویەتی بەگۆرانی، لە بەیتولمەقامی كەركوك لەناوەندی عەلی مەردان شیعریان كردووم بەگۆرانی، لەهەولێریش دوو كەس شیعریان كردووم بەگۆرانی، بەمدواییە دەشنێ‌ هات شیعرێكی برد بیكات بەگۆرانی، دەتوانم بڵێم لەپشت هەر شیعرێكی من رووداوێك هەبووە تا من شیعر بنوسم. شیعرم زۆرە بەڵام بڵاومنەكردونەتەوە، حەزدەكەم یەكێكی شارەزا پێداچوونەوەیان بۆ بكات‌و باشتری بكات ئینجا بڵاویبكەمەوە، ئەگەرچی لەچەند شوێنێك شیعرم بڵاوبۆتەوە.

-شیعرەكانی خۆت لەبەرە؟
•هەندێكیم لەبەرە، هەندێكی بەنووسراو هەڵمگرتووە، بەڵام كەس نییە شیعری خۆی لەبەر نەبێت.

-بیستم جگە لە شیعری غەزەل‌و دڵداریی، شیعری هەجوو-ت زۆر هەیە؟
•بەڵێ بێگومان.

لەگەڵ ئەم قسانەمان، شێخ بایز نەیدەویست باس لەشیعرە هەجووەكانی بكات، هەر دەمانهێناو دەمانبردو هەرچواردەورمان گرتبو، بەشێك لەو شیعرانەی بۆ خوێندمەوە، بەڵام كەڵكی بڵاوكردنەوەی نییە لێرەدا، چونكە وشەی تابۆی تێداو دەكرێت دواتر بڵاوبكرێتەوەو قسەی جددی لەسەر بكرێت.

-شیعرە هەجوو-ەكان بۆ سەر رەفیقانی خۆتە؟
•بەڵێ‌، بەتایبەت كە لەوەزیفە بووم، لەختوخۆڕایی زۆریان ئەزیەت دەدام، یان هەندێ‌ شتیان دەوت، بەتایبەت لەپەرلەمان زۆریان ئەزیەتدام، منیش شیعرم دەنووسی یان وەڵامم دەدانەوە.

-شیعریان لەسەر دەنووسی یان تۆ هێرشت دەكردە سەریان بەشیعری هەجوو؟
•هەندێجار تەحەروشیان پێدەكردم‌و برینداریان دەكردم، منیش وەڵامم دەدانەوە، بەڵام حەزناكەم باسی شیعرەكان‌و ئەو مەوزعە بكەم، هەرچەندە وایانكرد بەشێك لەشیعرەكان لەكۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران بخوێنمەوە، یەكێك لەبرادەران بردبووی لەمەڵبەندی هەولێر خوێندبویەوە. ناتوانم شیعرەكەت پێبدەم، چونكە ئێوە بڵاویدەكەنەوە، وەختی ئەوەنییە ماڵتان ئاوابێت، وابزانم شیعرێكیان لای كاك عیماد هەیە.

-لە شیعرە هەجوو-ەكانت قسەت لەسەر پەرلەمان‌و حكومەت كردووە؟
•راستییەكەی جارێكیان لەپەرلەمان شیعرێكیان نووسیبو بەپێنج شەش كەس، لەكۆتاییەكەی نووسیبویان با میزانیەش بەقوربان شێخ بایز بێت! منیش وەڵامێكم دانەوە حەزناكەم جارێ‌ لێرە باسی بكەم.

-    تۆ وەك بەهرە شیعری هەجووت نووسی یان ناچار بوویت؟
•نەخێر حەزم نەدەكرد، بەڵام بیرمان نەچێت من باوكیشم شیعری نووسیوەو لەڕۆژنامەی ژین لەچلەكانی رابردوو نووسیویەتی‌و رۆژنامەكانیشم ماوە، بەڵام ئەو زیاتر لەسەر كاروباری كۆمەڵایەتی نووسیویەتی.

-تۆ بەڕەچەڵەك دەچیتەوە سەر شێخ رەزای تاڵەبانی؟
•شێخ رەزا باپیرەی گەورەمانە. زۆربەی هەرە زۆری شیعرەكانیشیم لەبەرە.

-شیعری غەزەلت هەیە؟
•بەڵێ‌ بیگومان، زیاتر شیعرەكانم بۆ گۆرانی نووسیوەمە.

-شیعری هەجووت نووسیوە هاوڕێیەكت لێت توڕە بووبێت؟
•بەڵێ‌ تووشی كیشەبووم لەسەر شیعر نوسین، حەزناكەم شیعرەكانم بڵێم ئەگەر بیڵێم بەكەڵكی بڵاوكردنەوەی رۆژنامە نایەت‌و وشەی تابۆی تێدا.
تۆ موسەیەری نەوەك موخەیەر

قسەت نامەعقول نەوەك موعەیەر، بەم جۆرە بڵێم مەیدانت كورتە!، وەڵام شیعرەكەت تەنها هەر جڕتە
بەقسەی شێخ، هاوڕێیەكی هەبووە لەكەركوك بەناوی عەبدولڕەحمان پێیان وتوە ئەباح، رەفیقی نزیكی بووەو گاڵتەیان بووە، ئێستا لەژیان نەماوەو ئەو داخی بۆ كێشا، كاتێك بووەتە بەڕێوەبەری خوێندنگا، تەلفۆنی بۆ كردوون‌و خۆی لێ گۆڕیون‌و گاڵتەی لەگەڵ كردوون، شێخ بایزیش شیعری هەجووی لەسەر ئەو نووسیوە، لەسەر داواكاری خۆی شیعرەكە بڵاوناكەینەوە.

شێخ بایز باس لەوەدەكات، شیعری وتوەو بەراوردی كردووە لەنێوان بیلالی حەبەشی‌و ئەندام پەرلەمانێكی كوردستان (ناوەكەی پارێزراوە)، زۆر بەجوانی شیعری هەجووی لەسەر نووسیوە، ئامادەنەبوو شیعرەكەمان بداتێ‌ ئاماژەی كرد كە رۆژێ‌ دێت بڵاوبكرێنەوە.

-هەستت دەكرد شەڕە شیعر لەنێوان ئێوەو پەرلەمان هەیە لەسەردەمی وەزیرییت؟
•نەخێر، چونكە من شیعرەكانم دەمودەست نووسیوەو بۆ بارو رووداوێكی زۆر دیاریكراو، بۆ نموونە؛ جارێكیان ژمارەیەك پەرلەمانتار شیعرێكیان نووسیبو دابویان بە كاك ئەرسەلان، كە ئەوكاتە سەرۆكی پەرلەمان بوو، ئەویش لەسەری نووسیبو، نەوەی شێخ رەزا وەڵامدەوە. منیش وەڵامێكی دوورودرێژم دایەوە بەشیعری هەجوو، دیارە ئەو برادەرەی بەخۆی تێگەیشتبو، زۆر توڕەببو، هەڕەشەی شكاتی لێكردم تا بەسەد رجاو تكا وازیلێهێنام.

-جەوێكی وات دروستكردبو نەوێرن شیعری هەجووت لەسەر بنوسن جارێكی دیكە؟
•ئەترسان دوای ئەوەی زانیان، كە شیعر ئەنوسم، كەس نەیئەوێرا.

-تۆ شیعری غەزەلت نوسیوە، بۆخۆت عاشق بووی تا غەزەلنوس بیت؟
•من عاشق نەبووم، بەخۆشەویستیش ژنم نەهێناوە، بەڵام لەگەڵ عاشقدا زۆر ژیاوم، بۆ نموونە كوڕێكی هاوڕێم هەبوو حەزی لەكچێكی مەسیحی دەكرد لە كەركوك، ئەو كوڕە یادی بەخێر نەماوەو رەحمەتی لێبێت، خێزانێكی زۆر هەژاربوون، بەیانیان دایكی نانی ئەكردو ئەویش دەیهێنا بۆ ئەحمەد ئاغاو لەوێ دەیفرۆشت، ئێواران خۆی دەگۆڕی‌و دەهات لەگەڵ ئێمە لەتەپەی ئەڵماس لەچایخانەكەی مام سەید دادەنیشت، ئەو شوێنە پشت ماڵی كچەكە بوو، بەردەم ماڵی كچە سكەی شەمەندۆفێر تێدەپەڕی، ئەو كچەی بۆ نەبوو، نەیانداپێی، چونكە ئەو مەسیحی بوو، یونسیش موسڵمان بوو، ئیدی حەزی لەكچێكی دیكە كرد لەهەمان شوێن دیسان بۆی نەبوو ناوی (جانێت) بوو، لەسەر ئەم عاشقەم نووسیوەو شیعرەكانم كراوە بەگۆرانی.

پێنج حەرفی ناوت چاوەكەم دووی لێ‌ دەركەم جەننەتە
ئەگەم بەجەننەت دیدەكەم ئیشكردن بەنییەتە
بۆ جەننەتە ئەم عالەمە نوێژو رۆژی‌و خێرەكا
جەننەتی یونس نزیكە گەر یار بەقسەی دێر نەكا
پارە ناكات دیانەت بڕیاری قەس‌و مەلا
دڵمان یەكتری بوێ سەد بڕیار ئەدا بەلا

ئەو كوڕە لەو چایخانەی لێی دائەنیشتین، پشت ماڵی كچە بوو، كچە دەهاتە سەربان‌و ئیشارەتی دەدا بەو كوڕە، منیش لەوبارەوە نووسیومە:

سەربانی ماڵتان چاوەكەم پارچەیەكە لەجەننەت
چایخانەكەی مامە سەید جێگای عەبدەو لەبۆ خزمەت
عابدی دوو چاوەكانتم تیری لێمەدە شازادەم
مەمكوژە بەنازو قورسیت مەڵێ‌ من عیسا زادەم
یونسم‌و پیشەمە هەردەم یەكتان بەر تیرەم دەن
كەی بێ‌ ماچێ‌، كەی بێ‌ ئاوڕێك، كەی بێ‌ بەگەورە میرم كەن
كەی دیاریی بێت بۆ من گوڵی گەشی كە دینە
مەرحەمەت كەی فرسەتێ‌ فەرق من تۆ، تەنها دینە
لەبارەی سكەی قیتارەكەی بەردەم ماڵەكەیان وتومە:
سكەی بەرماڵتان بوو بەدوو، دووەمیان رێچكەمە
یەك ئاوڕم لێ دەیتەوە، سەد هاتوچۆ لام كەمە

-باشە یاشێخ خۆت وتت دەنگم خۆشە، تۆ گۆرانیت وتوە؟
•    بەڵێ‌ وتومە، لەگەڵ محەمەد ماملێ‌ هاتۆتە قەڵادزێ‌ داوەتم كردووەو گۆرانیم وتوەو لەگەڵ كاك ناسڕی رەزازی بەهەمانشێوە، هەروەها لەگەڵ رەحمەتیی محەمەد جەزاو سەڵاح داودە وتومەو هەندێكیم تۆماركردووەو بڵاونەبۆتەوە.

-تۆ مەجلیسی ئەدەبیت هەبووە یان تەنها حەزو رەفاقەتەكەت وابووە؟
•من رەفاقەتم زۆر زۆرە لەگەڵ ئەدەب‌و گۆرانی دۆستان، لەگەڵ بەیتولمەقام‌و ناوەندی عەلی مەردان‌و لەگەڵ هونەرمەندانی وەكو رەحمەتیی عەلی مەردان هەمبووە، یان لەگەڵ شوكری خەیات‌و سەڵاح داودە. سەڵاح داودە دەهاتە ماڵمان‌و لێرە دەمایەوەو لەگەڵ تیپی مۆسیقای ناوەندی عەلی مەردان گۆرانی دەوت‌و تۆمارم كردووە.

-رەفیقت هەیە شەڕە نوكتەتان لەنێوان بێت؟
•ئەزانی ئەم نەخۆشییە هەموو شتێكی بیر بردومەتەوە، نوكتەكانم وەك شیعرە هەجووەكانم كەڵكی باسكردنیان نییە.

-كەواتە مەجلیست گەرم بوو پێشتر لەئەنجومەنی وەزیران؟
•من هەردەم مەجلیسم گەرمبووە، رەفیقم هەیە تەلفۆنم بۆ دەكات دەڵێ‌ توخوا دوا نوكتە چییە پێم بڵێ‌ یان چییە؟ یان دەڵێن دوا شیعرت چییە بەتایبەت من شیعرەكانی شێخ رەزام زۆر لەبەرە.

-نوكتەت لەسەر خۆت بیستوە؟
•من نوكتەم لەسەر خۆم زۆر هەیەو خۆم ئەیگێڕمەوە بۆ هاوڕێ‌و دۆستانم. جارێكیان چووم بۆ حەج، كە لەحەج بووم، ئەو ئیحرامەی من پۆشیبوم تەواوی جەستەی دانەپۆشیبوم، ئەو وەختە زۆر زۆر قەڵەو بووم، لەبەرقاچم بە عەرەبانە تەوافیان پێدەكردم‌و خێزانەكەم لەگەڵم بوو، بەدەوری كەعبەدا دەسوڕامەوە پیاوێكی ئەفریقی بوو نازانم خەڵكی كوێ‌ بوو ئیشارەتی كردو لێی تێنەئەگەیشتم، تومەز لەگەڵ ئەوەی بوو خۆم باش داپۆشم! چونكە ئیحرامەكە لەشی دانەپۆشیبوم بەتەواوی، فەڕەی دووەم دیاربوو وەرگێڕی هێنابوو تا تێمبگەینێ‌ من لەشم داپۆشم! وتی؛ نەختێك خۆت داپۆشەو ئەمەت دیارە، وتم یابە مایشتغل والله مایشتغل! ئیتر جارێكی دیكە سوڕامەوە دەبینم 10 كەسی دیكەی هێناوە سەیرم ئەكەن‌و پێدەكەنن.

-نوكتەی دیكە؟
•نوكتەیەكی دیكە هەیە بۆ مام جەلال-یشم گێڕاوەتەوە، وەختی خۆی خزمێكم هەبوو تەنها یەك كوڕیان هەبوو، نەخۆش كەوتبو منیش چووم بۆ ماڵیان سەر لەنەخۆشەكە بدەم، بەڵام كە چووم دیاربوو نەخۆشەكە چاك ببۆوە، منیش شارەزای ماڵیان بووم زوو خۆم كرد بەژووری میوانەكەدا، كوڕەكە كە نەخۆش بوو، بەپەلە رایكرد بەرەو دایكی‌و باوكی، كە باوكی هات دەم بەپێكەنینەوە بوو، من ئەوكاتە زۆر قەڵەو زل بووم، بەباوكیم وت بەچی پێئەكەنی؟ وتی ئەوە كوڕەكەم هاتووە ئەڵێ‌ باوە (اعیازو بالله) خوا هاتووە! تومەز ئەوەندە باسی خودایان بۆ كردووە، كە گەورەیەو بەدەسەڵاتە، ئیدی وایزانی ئەوە منم.
-ئەی ئەوەی هێلكەكە؟

•ئەمە حەمە عارف هەیە پێشتر سەرۆكی ئەنجومەنی راژەبوو، بەیەكەوە لەدەزگای چاودێریی بووین، ئەو ئیستا گۆڕانە، زۆر درێژە، لەهەولێر وەختی گرانییەكە بوو، لە شێخەڵڵا شتمان دەكڕی، ئەو مامەڵەی هێلكەی كرد، نازانم بەچەند بوو، حەمە عارف وتی ئەم هێلكانە بەچەندە؟ كابرا وتی بەوەندە. دیسان وتی بۆ بەوەندە؟ ئەمانە هێلكەی بچوكن! كابرا وتی بچوك نین تۆ لەئاسمانەوە سەیر دەكەی، دە دابەزە خوارەوە ئێستا دەزانی بچوكن یان نا!

-لەگەڵ ئەو پیاوە نوكتەت زۆرە؟
•بەڵێ‌، تازە دەزگای چاودێری دامەزرابوو یان دەستەی چاودێری، من وەك قەڵەوترین‌و حەمە عارف وەك درێژترین‌و لەگەڵ بەیان خانی ئێستا لەوەزارەتی داراییە لەوێ بووین، مام جەلال بانگی كردین، وتی: ووردبینی دامودەزگاكان بكەن‌و وابكەن‌و وامەكەن..تد. پێموایە 1992 بوو، چووین بۆ مەڵبەند كاك عومەری سەید عەلی پێشوازیی گەرمی لەم هەنگاوە كردو وتی ئەبێ‌ ووردبینی بكەن‌و من خۆم بەمام جەلال-م وتوە كارێكی زۆرباشە، منیش وتم كاك عومەر، مام جەلال وتویەتی لەوانەوە بڕۆن وردبینی مەڵبەند بكەن. ئیدی كاك عومەر پێمانا تەقییەوە، وتی؛ مام جەلال دیارە ئێوەی بۆ گیانی من ناردووەو ..تد هەر مەپرسە چەند توڕەبوو، ناچار بەو دوو برادەرەی لەگەڵم بوون كاك حەمە عارف‌و بەیان خان، كە بڕۆین رۆژێكی دیكە بێینەوە، چونكە كەڵكی نەما! كە رۆیشتین بەرلەوەی بچینە دەرەوە قاچێكم لەناو دەرگابوو كاك عومەر وتی سەیر سەیر سێ‌ جانەوەری ناردۆتە سەر من! یانی ئێمە هەر سێكمان لەجانەوەرمان دەكرد لای ئەو..

-لەسەر خۆت، كێ‌ نوكتەی لەسەرت وتوە؟
•جارێكیان بەرزانی قالەی خەڵوز خۆی گێڕایەوە، وتی؛ لە 31ی ئاب، مام جەلال پرسیاری كردووە، وتویەتی؛ كێ‌ هاتووە كێ‌ نەهاتووە؟، وتی؛ وتومە مامە فولكەی دەستەكەش هاتووە! ئەوەم بیستۆتەوە.

-پێتناخۆش نییە كاتێك نوكتەت لەسەر خۆت بیستۆتەوە؟
•نەخێر قەت، جاران چونكە قەڵەو بووم بەجادە دەڕۆیشتم خەڵك پێم پێدەكەنین، پلاری (تعلیق)ی خراپم لەسەر خۆم بیستوە، لەناخەوە توڕەنەبووم، نە لەبەغدا نە لەكەركوك نە لەهەولێر پلارم لێنەدراوە تەنها لە سلێمانی نەبێت! لە سلێمانی ئێواران كەدەچووم بۆ بازاڕ، كە لەسەیارە دادەبەزیم، ئیدی ئەم دەیژەنییە ئەو ،ئەو دەیژەنییە ئەو، ئەیانوت سەیركە سەیركە ئیدی بەئارەزووی خۆیان قسەیان لەسەر كردووم. جارێكیان نەخۆشكەوتم چووم بۆ ئێران خۆم‌و خێزانەكەم بووین، ئەویان نارد بۆ ئیكۆو هێڵكاری دڵ، كەچی منیان نەبرد بۆ پشكنینی دڵ، دكتۆرەكە كۆمەڵێك خوێندكاری كۆكردەوە هەریەكە سەماعەیەكی نابو بەسنگمەوە، وتم؛ دكتۆر من بۆلای تۆ هاتم، ئەمانە چین بۆخاتر خوا؟ پێكەنی‌و وتی؛ تۆ چی ئەكەی رۆژانە وا بەم تەمەنەوەو بەم قەڵەوییەوە دڵت زۆرباشە؟
 وتم؛ یەكەم كە دكتۆر دەرمانم بۆ ئەنوسێت وەكو خۆی‌و لەكاتی خۆیدا دەیخۆم، دووەمیش خەڵكی شارەكەم كە هام تیایە، پێم پێدەكەنن‌و گاڵتەیان دێت، بەڵام من هیچ شتێك ناگرمە خۆم‌و عاجز نابم. وتی؛ دیارە تۆ خەفەت ناخۆیت، ئەمەش هۆكارێكی زۆر گرنگە.

-شیعری هەجو-ت هەبووت لەسەر سلێمانی؟
•ئەزانی تۆ ئەمخەیتە مەوقیفەوە... برادەرەكانم سەبەب بوون ئەگەر شتێكم نووسیبێت.

ئەنتیكەخانەكەی شێخ بایز
لەماڵەكەی شێخ بایز، گەلێك كەلوپەل‌و شتومەكی كۆن‌و دیاریی سەیر هەبوو، سندوقێكی لەژووری دانیشتنەكە دانابوو، دیاربوو زۆر كۆن بوو، بەڵام ئەو تەمەنەكەی نەدەزانی، وتی ئەمە پێشتر هی خێزانێك بووە لەبەغدا، من كڕیومەتەوە.

ژمارەیەكی زۆر رادیۆو تەسجیل‌و كەلوپەلی گوێگرتن لە گۆرانی هەبوو، كە هەموویان كۆن بوون‌و چیرۆكی تایبەتی خۆیان هەبوو، وتی؛ زیاتر لە 10 بۆ 15 رادیۆم هەیە كە زۆر كۆنن، كۆكردنەوەی شتە كۆنەكان حەزی خۆمە. وتیشی؛ زیاتر لە 2000 كاسێتی گۆرانی‌و ڤیدیۆی دەگمەنی كۆنم هەیەو بەشێكیان بڵاونەبونەتەوە. كاسێتی هەیە، هی عەلی مەردان‌و قادر مەردان‌و هونەرمەندی دیكە هێشتا بڵاونەبۆتەوە. ئەو پیاوە ژوورێكی هەبوو پڕ پڕبوو لەوێنە، كەلوپەلی تایبەت‌و ئەرشیفێكی زۆر دەوڵەمەند، رەنگە 30 ئەلبوم وێنەی كۆن‌و نوێی هەبێت.

جگە لەكەلوپەلە كۆن‌و لەمێژەكان، جامخانەیەكی هەبوو زیاتر لە 200 بۆنی تێدابوو، هەموویان دیاریی بوون. ئەو وتی؛ یەك دانەم نەكڕیوە، هەموویم بەدیاریی بۆ هاتووە.

شێخ بایز رونیكردەوە ئەم هەموو بۆنەش هەر پەیوەندی بەقەڵەویەكەیەوە هەیەو دەردە قەڵەویەكەیە.

-    ئەم هەموو بۆنەت كڕیوە؟
دەردە قەڵەوییەكەیە، خۆت ئەزانی تۆ لەوەزیفە بیت‌و هاوڕێ‌و فەرمانبەرت دەچنە سەفەر، بەتایبەت ئێستا رەفیقانم دەچنە دەرەوە هەر بۆم دێنن، چونكە خۆت دەزانی من هیچ جلێكم بۆ نابێت‌و هیچ پێڵاوێكیشم هەر بۆ نابێت، مەگەر تایبەت بێت، بۆیە ئەوانیش دەڵێن دەی با بۆنێك بۆ شێخ بایز بەرین، نەك بۆن، بەڵكو كانتۆرێك كەلوپەلی دیارییم هەیە هەر لە تەزبیح‌و قەڵەم‌و چەرخ‌و شتی دیكەم هەیە.

لەئەنتیكەخانەكەی شێخ بایز نەك وێنەی كۆن، بەڵكو دەیان چەكی كۆن‌و سەدان تەزبیحی رەنگ جیاوازو گرانبەهاو دەیان گۆچانی جیاوازو كتێبخانەیەكی گەورەو هەروەها ژمارەیەكی زۆر دەفی جیاوازو پێستی ئاژەڵی كێوی‌و ژمارەیەكی ئێجگار زۆر خەڵات كە لەماوەی وەزیفەدا وەریگرتووە، هەیە.

شێح بایز جلی بۆ نابێت
-تۆ دەرگات كردەوە من پرسیار بكەم لەبارەی كێشەی كڕینی جلوبەرگ، چونكە وەكخۆت دەڵێیت؛ ئەو جلانەی لەبازاڕ هەن بۆ تۆ نابێت؟
•قوربان كێشەیەكی زۆر گەورە بووە بۆ من، ئەگەر لەدەرەوە تایبەت بۆیان نەهێنامایە لێرەنەبوو، دەبوایە هەموو شتێك لای بەرگدروو بمكردایە.

-جا ئەمە بۆ تۆ زۆر ناخۆش نەبووە؟
•زۆر خراپبوو، دەی مادام وات وت منیش نوكتەیەكت بۆ دەگێڕمەوە لەسەر جل‌و گەورەیی جلەكانم.

لە 31 ئاب شەوەكەی لە سلێمانی بووم، دەبوو هەندێ ئیش هەبوو تەواوی بكەم، كاتێك بۆ بەیانییەكەی رۆیشتین، من جلوبەرگ‌و پێویستی خۆم لەگەڵم نەبردبوو، ئەوكاتە هەر لەم خانووەدا بووم، كە لەسەردەمی رژێم لەسەر بنەمای خاڵبەندیی وەك فەرمانبەرانی دیكە وەرمگرتووە. بەهەرحاڵ، كە گەیشتینە ئەو شاخە، من هیچم لەگەڵ خۆمدا نەهێنابوو، نە فانیلە نە شۆرتێك نە قەمسەڵە..تد، شێخ دارۆ لێپرسراومان بوو، وشیار ساڵح رەفعەت كە ئێستا مەوجودە، رۆژانە دەچووە ئێران‌و دەهاتەوەو شتی دەهێنا، ئێمەش وەك ئیدارەی گشتی پێداویستی‌و كەلوپەلمان دابەشدەكرد، من لەخێمەكەی خۆم پارە لای من بوو، فەردەیەك پارەم لەژێربوو، یەكێكیش پاڵم پێدابوو، بەڵام قیمەتی نەبوو، چونكە من جلم نەبوو! كاك دارۆ وتی ئەمجارە لەگەڵ خۆتدا هەندێ‌ جل بۆ شێخ بایز بدورن‌و بۆی بێنن، بەڵام كێشەكە ئەوەبوو هیچ شتێكمان پێنەبوو پێوانەی كەمەرو قیاسی پێبكەین! منیش وتم پەتێكم بۆ بێنن هەقتان نەبێت، كە پەتەكەیان هێنا لەناوقەدی خۆم سوڕاندمەوەو گرێیەكم لێدا، وتم ئەوە ناو تەنگامەو بەو قیاسە قەمسەڵەیەكم بۆ بدورن.

پەتەكەیان بردبوو بۆ بەرگدروو لە ئێران، كابرا وتبوی بۆ خاتری خوا ئەمە چییە لەگەڵ خۆتاندا هێناوتانە؟ ئەمە پێشمەرگایەتی پێدەكرێ‌؟ ئەوانیش وتبویان ئەی چۆن ئەوە لەشاخە. كاتێك قەمسەڵەكەیان بۆ هێنامەوە، كابرا ئەوەندەی دیكە گەورە دووری بوی، ئیدی ئەوەندەی دیكە گەورەتر دەردەكەوتم. هەرلەوێ‌ چەند خێمەیەكمان هەبوو، شێخ دارۆ وتی شێخ بایز ئامان ئەم خێمانە هەڵنەدەی‌و ئیشی زۆر تایبەتمان پێیەتی. ئیدی ئەو رۆیشت، منیش دوای ماوەیەك قەمسەڵەكەم پیس بوو، بۆیان شۆردم‌و بۆ وشكبونەوە بەسەر بەردێكی گەورەیاندادا، كە لەبەردەم خێمەكەی خۆم بوو، بەردەكە زۆر گەورەبوو، لەوكاتەدا شێخ دارۆ لەشاخ دێتە خوارەوە سەیر دەكات خێمەكانی ئێمە، كە هەڵدراوە زیادیكردووە، وتبوی ئای شێخ بایز چیت لێبكەم، زانیم بەقسەم ناكات چووە خێمەكانی هەڵداوە، بەڵام كە هاتە خوارەوە تەماشا دەكات ئەمە قەمسەڵەكەی منە بەبەردێكدا دراوەو وەك خێمە دەركەوتووە. جا ئەمانەم لەسەر خۆم وتوەو پێمناخۆش نەبووە.

رۆڵی لەشانۆدا
-من ئەزانم تۆ رۆڵت هەبووە لە شانۆدا وایە؟ جارێكیان لەسەر شانۆ بورابویتەوە لەبەرئەوەی چەكوشیان پێدا كێشابوی؟

•ئەمە تۆ ئەڵێی بەرلەوەی بێیت هەموو شتێكیان بۆ گێڕایتۆتەوە.. كاتی خۆی من لێپرسراوی لقی كەركوكی لاوان بووم لەنێوانی ساڵانی 1970 بۆ 1973 لەوێ‌ لیژنەی هونەری‌و وەرزشی هەبوو، وتیان شانۆیەك هەیە لە چەمچەماڵ لەسەر كاوەو زوحاك پێشكەشدەكرێت، ئێمەش چوین بۆ چەمچەماڵ، لەكاتی پرۆڤەكردنیان ئەوەی رۆڵی زوحاكی دەبینی پەشیمان بویەوە، دیاربوو كاریگەریی لەسەر بوو پەشیمان ببۆوە، كە رۆیشتین بۆ چەمچەماڵ وتم كاكە دەقەكەم پێبدەن من ئەو رۆڵە دەبینم، دوای دوو رۆژ پرۆڤە چوینە سەر شانۆ، كە چووین ئەو كوڕەم بینی، وتم هەتیو ئەو چەكوشەی دەستت خراپ نەدەیت بەسەرمدا بۆ خاتری خوا! كە چووین‌و كاتی رۆڵ بینین هات، ئەو كوڕە بەهەرچی تاقەتی هەیە چەكوشەكەی كێشا بەسەرماو هەر بەڕاست بورامەوەو كەوتم، ئیدی خێرا شانۆكەیان داخست، كە خەبەرم بویەوە، سەیر ئەكەم هەموو لەشم تەڕە تومەز ئەوەندە ئاویان پێداكردووم تا خەبەرم ببێتەوە.

نێوان‌و پەیوەندی لەگەڵ مام جەلال
-نێوانت لەگەڵ مام جەلال چۆن بوو؟
•بەینم لەگەڵی زۆر زۆر باش بووە، لەژیانیدا یەكجار زۆر خراپ لێم توڕەبووە، ئەویش خراپیان تێگەیاندبوو، بەڵام وای ئاشتكردمەوە، ئاشتكردنەوەكەی لەلام گەورەتری كرد.

كارێكی پێم سپاردبوو وەكو خۆی جێبەجێمكردبوو، خراپیان تێگەیاندبوو سەبارەت بەكارەكە، بەمۆبایل تێلی بۆمكرد، تازە مۆبایل هاتبووە سلێمانی، دیاربوو زۆر زۆر توڕەبوو، جنێوی پێدام، منیش دەنگم نەدەڕۆیشت‌و مۆبایل ئەوكاتە خراپ بوو، نەمدەتوانی بۆی روونبكەمەوە، هەر ئەموت مام جەلال هەڵە تێیانگەیاندووی، بەڵام ئەو دەنگی منی نەدەبیست! بەهەرحاڵ ئەو شەوە زۆر زۆر بیتاقەت بووم زۆر نەخۆشكەوتم بەهۆی ئەم قسانەوە، بردمیان بۆ خەستەخانە، وتم دكتۆر بمنێرەوە ماڵەوە، خۆم دەردی خۆم ئەزانم!

كارەكە پەیوەندی بە دانای ئەحمەد مەجیدو كاك بەرهەمەوە بوو بەهەرحاڵ منی تێوەگلام.

بەیانی كە چووم بۆ دەوام، ئەوكاتە وەزیری دارایی بووم، بینیم شێردڵ حەوێزی‌و دلێری سەید مەجیدو كاك دارۆی شێخ نوری هاتبوون، من وامزانی ئێستا ئەڵێن مام جەلال وتویەتی بڕۆ خواحافیزو تەواو وەزارەت جێبهێڵە، بەڵام كە نزیك بوومەوە، بەپێكەنینەوە كاك شێردڵ وتی؛ ئەوە ئەمشەو لەگەڵ مامی خۆت چیتان بووە؟ وتم؛ هیچ. وتم ئەوە بۆچی هاتوون؟ وتیان هاتوین‌و ئێمەی ناردووەو پێی وتوین بڕۆن دڵی شێخ بایز بدەنەوەو من شتێكم كردووە لەگەڵ ئەم پیاوە.

هەرچۆنێك بێت نامەیەكی تایبەتی مام جەلال-یان پێدام (لەبەر ئەمانەتی ناوەڕۆكی ناو نامەكە بڵاویناكەینەوە) نامەكەم خوێندەوە، تێگەیشتم مام جەلال چەندە پیاوێكی عەزیمە، دوای ئەو توڕەبوونە كاتێك هەستیكرد بەهەڵە تێگەیەنراوە دان بەڕاستییەكاندا دەنێت‌و زۆر بەجوانی ئاشتم دەكاتەوەو كارێك دەكات هیچم لەبەر دڵدا نەمێنێت! ئەم نامەیە چەند مەكتەب سیاسییەك بینیویانە لەوانە د.بەرهەم.

-هیچ نوكتەیەكت هەیە لەگەڵ مام جەلال؟
•من بەینم باش بوو لەگەڵ مام جەلال، هەموو جارێ‌ كە دەچووم بۆلای لەبەغدا، دەیوت وەرە بایز با رەسمێك لەگەڵ یەكتر بگرین با من لاواز دەركەوم. یان كە نانمان دەخوارد دەیوت تۆ لەتەنیشت منەوە دامەنیشە، چونكە تۆ زۆر ئەخۆیت.. مام جەلال پیاوێكی گەورەیە، رێنیشاندەری من‌و هەموو هەڤاڵانم بوو، هەردەم رێنوێنی دەكردین.

-نوكتەت هەیە لەسەر مەكتەب سیاسی؟
•رجات لێدەكەم وەزعەكە ناسكە، تووش موشكیلەمان مەكە.

-ئەی نوكتەت لەسەر هەولێر هەیە؟
•نەبەخوا نیمە. تۆ دەزانی من ماڵی خوشكەكانم، ماڵی برام‌و خوشكەزاكانم لەهەولێرن‌و كەسوكارم هەمووی لەوێن، بۆ زانیارییت من ئامادەییم لەئامادەیی هەولێر تەواو كردووە لەساڵی 1964 بۆ 1966 لەوانەی لەگەڵم خوێندكاربوون د. هادی، چەتۆ دزەیی..تد.

بەینی لەگەڵ تەكییە
-یاشێخ بەینت لەگەڵ تەكیە چۆنە؟
•زۆر بەینم خۆشە لەگەڵ تەكییە، باش بوو باستكرد، من نەختێك شارەزام لە مەقام‌و هەردەم دەڵێن بایز مەقام دەزانێت، من لەتەكیەی تاڵەبانی فێری مەقام بووم، تەكیەی تاڵەبانی لەكەركوك هەموو رۆژێكی سێشەممەو هەینی مەقامی تیا دەوترێت جگە لەتەریقەت، مەقامی غەزەل شیعری تێدا دەوترێتەوە، لەتەكییەی تاڵەبانیدا فەقێكان یەكێك لەدەرسەكانیان فێربوونی مەقامە، یەكێك لەمامۆستا زیرەكەكان مامۆستا میقدادە، كە مەشهورترین شارەزای مەقامە لە كەركوك، دەتوانن لە ناسڕی رەزازی بپرسن لەگەڵ خۆم چوینە كەركوك‌و تا ئێوارە لەوێ ماینەوە، دوو كاسێتم لەوێ پڕكردۆتەوە كاك ناسڕو ئەوانیدیكە لەژووری ئیمام‌و خەتیبی تەكییەی تاڵەبانیی مەقامیان وتوەو تۆماركراوەو بڵاونەكراوەتەوە.

PUKmedia له‌ كوردستانی نوێ وه‌رگیراوه‌