دوای نیوسەدەی دیکە ژمارەی دانیشتوانی جیهان دەگاتە زیاتر لە 10 ملیار کەس

میدیاکان

ژمارەی دانیشتوان زیاد دەکات

نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان پێشبینی ده‌كات ژماره‌ی دانیشتوانی جیهان له‌ پێنج بۆ شه‌ش ده‌یه‌ی داهاتوودا بگاته‌ 10ملیار و 300 ملیۆن كه‌س و رایده‌گه‌یه‌نێت:" دوای گه‌یشتنی جیهان به‌و ژماره‌یه‌ چاوه‌ڕ‌ێ ده‌كرێت ژماره‌كه‌ ورده‌ ورده‌ دابه‌زێته‌وه‌و له‌كۆتایی سه‌ده‌كه‌دا بگاته‌ 10 ملیار و 200 ملیۆن كه‌س".

به‌ ته‌نها له‌ماوه‌ی 12 ساڵدا یه‌ك ملیار كه‌س له‌جیهاندا زیادیكردوه‌ 

به‌پێی داتاكانی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان به‌ ته‌نها له‌ ماوه‌ی 12 ساڵدا یه‌ك ملیار كه‌س له‌ جیهاندا زیادیكردوه‌و رۆژی 15 ی10ی2022 ژماره‌ی دانیشتوانی جیهان له‌ 7 ملیاره‌وه‌ گه‌یشته‌ (8 ملیار كه‌س) ئه‌ویش دوای 12ساڵ ئه‌و ژماره‌یه‌ی تۆمار كرد، به‌ڵام به‌پێی زانیارییه‌كانی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان:" بۆ گه‌یشتنی جیهان به‌ نۆ ملیار كه‌س نزیكه‌ی پانزه‌ ساڵ ده‌خایه‌نێت، واتا تاساڵی 2037 ئه‌و رێژه‌یه‌ تۆمار ده‌كات، هۆكاره‌كه‌شی بۆ سستبوونی رێژه‌ی گه‌شه‌ی دانیشتوان ده‌گێڕ‌ێته‌وه‌ كه‌  به‌ (خاوبوونه‌وه‌ی ڕ‌ێژه‌ی گه‌شه‌ی دانیشتوانی جیهانیی)ی ناوی ده‌بات ، له‌كاتێكدا ساڵی 1987 دا ژماره‌ی دانیشتوان 5 ملیار كه‌س بووه‌.

نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ئاشكرایده‌كات،" ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوون له‌ هه‌ندێك وڵاتدا به‌ به‌رزی ده‌مێنێته‌وه‌و ئه‌و وڵاتانه‌ی زۆرترین ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوونیان هه‌یه‌ زۆرجار ئه‌و وڵاتانه‌ن كه‌ كه‌مترین داهاتیان هه‌یه‌ و به‌ تێپه‌ڕ‌بوونی كاتیش گه‌شه‌ی دانیشتوانی جیهانی زیاتر له‌ وڵاته‌ هه‌ژارنشینه‌كاندایه‌و به‌تایبه‌تتر له‌ئه‌فریقای باشوور".

هه‌روه‌ك رایده‌گه‌یه‌نێت:" ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوون به‌ شێوه‌یه‌كی به‌رچاو له‌ دابه‌زیندایه‌، تێكڕ‌ای ژماره‌ی منداڵبوونی زیندوو بۆ هه‌ر ژنێك ئێستا نزیكه‌ی یه‌ك كه‌س كه‌متره‌ به‌راورد به‌ ساڵی 1990، له‌ ئه‌نجامدا ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوون له‌جیهاندا 2.3 منداڵی زیندوو بۆ هه‌ر ژنێكه‌، له‌ساڵی 2024 تا ساڵی 2054 ده‌گاته‌ 4.77 منداڵ".

تا ساڵی 2080، ژماره‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی ته‌مه‌نیان له‌ 65 ساڵ و سه‌رووتره‌ له‌ منداڵانی خوار 18 ساڵ زیاتر ده‌بێت.

 نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان ئه‌وه‌شده‌خاته‌ڕوو:" تا ساڵی 2080، ژماره‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی ته‌مه‌نیان له‌ 65 ساڵ و سه‌رووتره‌ له‌ منداڵانی خوار 18 ساڵ زیاتر ده‌بێت، هه‌روه‌ها تا ناوه‌ڕ‌استی ساڵانی 2030، ئه‌وانه‌ی ته‌مه‌نیان له‌ 80 ساڵ و سه‌رووتره‌، ژماره‌یان له‌ كۆرپه‌كان زیاتر ده‌بێت، ئه‌و وڵاتانه‌ی كه‌ ڕ‌ووبه‌ڕ‌ووی دانیشتوانی به‌ته‌مه‌ن ده‌بنه‌وه‌ له‌وانه‌یه‌ پێویستیان به‌ وه‌به‌رهێنان له‌ ته‌كنه‌لۆژیادا هه‌بێت بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مهێنان و چالاككردنی ده‌رفه‌تی فێربوونی ته‌واوی ژیان".


جیهان له‌ساڵی 2100 دا

سه‌ره‌ڕ‌ای هه‌ندێك نادڵنیایی سه‌باره‌ت به‌ قه‌باره‌ی داهاتووی دانیشتوانی جیهان، ئه‌گه‌ری لوتكه‌ له‌ ماوه‌ی ئه‌م سه‌ده‌یه‌دا ده‌بێت كه‌ به‌ له‌سه‌دا 80 مه‌زه‌نده‌ ده‌كرێت و ئه‌م لوتكه‌ش پێده‌چێت له‌ نێوان ناوه‌ڕ‌استی ساڵانی 2060 بۆ 2100 ڕ‌ووبدات.

لوتكه‌ی پێشبینیكراوی قه‌باره‌ی دانیشتوانی جیهانی ده‌گه‌ڕ‌ێته‌وه‌ بۆ چه‌ند هۆكارێك، له‌وانه‌ كه‌مبوونه‌وه‌ی ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوون له‌ هه‌ندێك له‌ وڵاته‌ گه‌وره‌كانی جیهان، به‌تایبه‌تی چین، هه‌روه‌ها دابه‌زینی خێراتر له‌ئاستی چاوه‌ڕ‌وانكراو له‌به‌شێك له‌ ئه‌فریقای باشوور، به‌ڵام چین (1.4 ملیار كه‌س) و هیندستان (1.4 ملیار كه‌س) وه‌ك دوو وڵاتی زۆرترین دانیشتوانی جیهان ده‌مێننه‌وه‌.

هه‌روه‌ها پێشبینی ده‌كرێت كۆچكردن هۆكاری سه‌ره‌كی زیادبوونی ژماره‌ی دانیشتووان بێت له‌ 52 وڵات و ناوچه‌، له‌وانه‌ ئوسترالیا، كه‌نه‌دا و ئه‌مریكا.

ئه‌فریقا خێراترین گه‌شه‌ ده‌كات

پێشبینی ده‌كرێت له‌ ئه‌فریقای باشوور ژماره‌ی دانیشتووان به‌شیوه‌یه‌كی به‌رچاو زیاد بكات، به‌ مه‌زه‌نده‌كردنی 79% زیادبوونی ژماره‌ی دانیشتوان بۆ 2.2 ملیار كه‌س تا ساڵی 2054.
 هه‌روه‌ها به‌پێی راپۆرته‌كه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان،"پێشبینی ده‌كرێت ژماره‌ی دانیشتوانی نۆ وڵات له‌وان ئه‌نگۆلا و كۆماری كۆنگۆی دیموكراتی و نیجه‌ر له‌ نێوان ساڵانی 2024 بۆ 2054 دوو هێنده‌ زیاد بكات، له‌ ئه‌نجامدا ڕ‌ه‌نگه‌ ڕ‌یزبه‌ندی زۆرترین دانیشتووانی وڵاتان بگۆڕ‌ێت و پێده‌چێت نه‌یجیریا و كۆماری كۆنگۆی دیموكرات پێش ئه‌مریكا بكه‌وێت، هه‌روه‌ها كۆماری یه‌كگرتووی تانزانیاش ئه‌گه‌ری هه‌یه‌ تا كۆتایی سه‌ده‌كه‌ بچێته‌ ناو لیستی 10 وڵاتی زۆرترین دانیشتووانه‌وه‌".

دابه‌زینی ژماره‌ی دانیشتووان له‌ ئه‌وروپا و چین

ئێستا ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوون له‌ هه‌موو وڵاتانی ئه‌وروپا له‌خوار ئاستی پێویستییه‌وه‌یه‌ بۆ گۆڕ‌ینی ته‌واوی دانیشتووان له‌ درێژخایه‌ندا (نزیكه‌ی 2.1 له‌دایكبوون بۆ هه‌ر ژنێك)، و له‌ زۆربه‌ی حاڵه‌ته‌كاندا، ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوون بۆ چه‌ند ده‌یه‌یه‌ك له‌ خوار ئاستی جێگره‌وه‌ ماوه‌ته‌وه‌.

چین تا كۆتایی سه‌ده‌ گه‌وره‌ترین دابه‌زینی ژماره‌ی دانیشتووان به‌خۆیه‌وه‌ ده‌بینێت

چین كه‌ له‌ئێستادا دووه‌م وڵاته‌ له‌جیهاندا، پێشبینی ده‌كرێت له‌نێوان ساڵانی 2024 بۆ 2054 گه‌وره‌ترین دابه‌زینی ره‌های ژماره‌ی دانیشتووان به‌خۆوه‌ ببینێت و 204 ملیۆن كه‌س له‌دوای ئه‌ویش ژاپۆن و فیدراسیۆنی ڕ‌ووسیا دێن.

 به‌ له‌به‌رچاوگرتنی قه‌باره‌ی گه‌وره‌ی و كه‌می به‌خێوكردنی به‌رده‌وام، پێده‌چێت چین تا كۆتایی سه‌ده‌ گه‌وره‌ترین دابه‌زینی ژماره‌ی دانیشتووان له‌ هه‌موو وڵاتێكدا به‌خۆیه‌وه‌ ببینێت، پێشبینی ده‌كرێت ژماره‌ی دانیشتووانه‌كه‌ی به‌ ڕ‌ێژه‌ی 786 ملیۆن كه‌س دابه‌زێت، هه‌روه‌ها پێشبینیش ده‌كرێت تا ساڵی 2100 چین زیاتر له‌ نیوه‌ی دانیشتوانی ئێستای له‌ده‌ست بدات و بگه‌ڕ‌ێته‌وه‌ بۆ قه‌باره‌ی دانیشتووانی ئاسایی كه‌ نزیكه‌ له‌ رێژه‌ی كۆتاییه‌كانی ساڵانی 1950 .

ئه‌و هۆكارانه‌ی كاریگه‌رییان له‌سه‌ر گه‌شه‌ی دانیشتووان هه‌یه‌

رێژه‌ی منداڵبوون

گه‌شه‌ی دانیشتوانی داهاتوو به‌ شێوه‌یه‌كی به‌رچاو په‌یوه‌سته‌ به‌ ڕ‌ێڕ‌ه‌وی داهاتووی منداڵبوون، به‌پێی ئاسۆی دانیشتوانی جیهانی (2024 Revision) , ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوونی جیهانی ئێستا به‌ 2.25 له‌دایكبوونی زیندوو بۆ هه‌ر ژنێك مه‌زه‌نده‌ ده‌كرێت، كه‌ یه‌ك له‌دایكبوون كه‌متره‌ له‌ نه‌وه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر، پێشبینی ده‌كرێت ئه‌م ڕ‌ێژه‌یه‌ تا كۆتاییه‌كانی ساڵانی 2040 بۆ 2.1 دابه‌زێت.

زیادكردنی ته‌مه‌نی چاوه‌ڕ‌وانكراو

له‌ ئاستی جیهانیدا پێشبینی ده‌كرێت ته‌مه‌نی چاوه‌ڕ‌وانكراو له‌كاتی له‌دایكبووندا له‌ 72.8 ساڵ له‌ ساڵی 2019 بۆ 77.2 ساڵ له‌ ساڵی 2050 به‌رزبێته‌وه‌، له‌ساڵی  2021دا ته‌مه‌نی چاوه‌ڕ‌وانكراو له‌كاتی له‌دایكبوون له‌وڵاتانی كه‌م پێشكه‌وتوودا حه‌وت ساڵ كه‌متر بووه‌ له‌ تێكڕ‌ای جیهانی.

ته‌مه‌نی جیهانی له‌ كاتی له‌دایكبوون له‌ ساڵی 2024دا گه‌یشته‌73.3 ساڵ، كه‌ له‌ساڵی 1995ه‌وه‌ 8.4 ساڵ زیادیكردووه‌، پێشبینی ده‌كرێت دابه‌زینی زیاتری ڕ‌ێژه‌ی مردن تا ساڵی 2054 ته‌مه‌نی جیهانی بگه‌یه‌نێته‌ نزیكه‌ی 77.4 ساڵ.

كۆچی نێوده‌وڵه‌تی
كۆچی نێوده‌وڵه‌تی كاریگه‌رییه‌كی به‌رچاوی له‌سه‌ر گۆڕ‌انی دانیشتوان نییه‌ له‌ زۆربه‌ی وڵاتان، به‌ڵام یارمه‌تیده‌ره‌ بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی كه‌مبوونه‌وه‌ی ژماره‌ی دانیشتووان كه‌ به‌هۆی كه‌می ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوون و پیربوون له‌ هه‌ندێك ناوچه‌دا دروست ده‌بێت. پێشبینی ده‌كرێت تا ساڵی 2054 كۆچكردن ببێته‌ بزوێنه‌ری سه‌ره‌كی زیادبوونی ژماره‌ی دانیشتووان له‌ 52 وڵاتدا، له‌وانه‌ ئوسترالیا، كه‌نه‌دا، قه‌ته‌ر، سعودیه‌ و ئه‌مریكا. هه‌رچه‌نده‌ كۆچی ده‌ره‌كی به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی كاریگه‌رییه‌كی كه‌متری له‌سه‌ر قه‌باره‌ی دانیشتووان هه‌یه‌، به‌ڵام ده‌توانێت ژماره‌ی دانیشتووان له‌ 14 وڵاتدا بچووك بكاته‌وه‌ كه‌ ڕ‌ێژه‌ی منداڵبوونیان زۆر نزمه‌.

PUKMEDIA سه‌رچاوه‌: پێگه‌ی ره‌سمی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان