Hormuz, şerê li ser tengava aborî ya cîhanê

Cîhan 07:06 PM - 2025-06-23

Tengava Hormuzê

Êrîşên Amerîkayê yên li ser tesîsên nukleerî yên Îranê metirsiya girtina Tengava Hormuzê ji aliyê Îranê ve zêde kiriye, ku ev yek dibe sedema bilindbûna bihayên petrolê. Parlamentoya welêt razî bûye ku tengavê bigire, ku ev yek dê encamên aborî û siyasî û bertekek gerdûnî hebe, ku bibe sedema bêtir bêîstîqrariya aborî.

Du vebijarkên Îranê hene ku bersiva êrîşa Amerîkayê bidin: hedefgirtina baregehên leşkerî yên Amerîkayê yên li herêmê an jî kêmkirina îxracata petrolê ya gerdûnî bi girtina Tengava Hurmuzê. "Ev biryarek e," Ismail Kewserî, endamê Komîteya Ewlekariya Neteweyî û Siyaseta Derve ya Parlamentoya Îranê got. Biryara dawî divê ji aliyê Konseya Ewlekariya Neteweyî ya Îranê ve were pejirandin.

Nêzîkî 21 milyon bermîl petrola cîhanê ji Tengava Hormuzê tê hinardekirin

Tengava Hormuzê tengava avê ya di navbera Îran û Omanê de li ser Kendavê ye, ku Îran dibe cîranê Kuweyt, Erebistana Siûdî, Îmaratên Yekbûyî yên Erebî, Oman û Iraqê û ji wir jî şiyana girêdana bi cîhana derve re peyda dike. Rojane nêzîkî 21 milyon bermîl petrol ji Tengava Hormuzê tê hinardekirin, ku ji sedî 19ê pêdiviyên petrolê yên cîhanê pêk tîne, û ji sedî 11.1ê bazirganiya deryayî ya cîhanî di Tengava Hormuzê re derbas dibe.

Kendava Erebî bi hev ve girêdide û petrola xwe digihîne cîhanê.

Bi farisî, tengav wekî Tengava Hormuzê tê binavkirin. Tevî rûbera xwe ya piçûk, ew wekî yek ji rêyên herî girîng ên veguhastinê yên cîhanê tê hesibandin, bi dirêjahiya nêzîkî 153.6 kîlometreyan. Ew çargoşe ye, û firehiya wê li xala xwe ya herî teng digihîje 33.6 km, û kûrahiya wê digihîje 80 metreyan. Tengava Hormuzê ji bo ku tankerên petrolê yên herî mezin ên cîhanê bigerin têra xwe kûr e, ku welatên hilberînerên petrolê, nemaze welatên Ereb û Îran, ji bo bazara xwe petrol pê ve girêdayî ne..

Bi girtina Tengava Hormuzê, bihayê petrolê dê ji 150 dolarî bo yek  bermîl be.

Girtina Tengava Hormuzê dê bihayên petrolê bilind bike.

Ger Îran gefên xwe bicîh bîne û Tengava Hormuzê bigire, rêze krîzên aborî dê li cîhanê bikevin, di destpêkê de bi aloziyên aborî û bêîstîqrariyê di bazaran de û bihayên petrolê dê bi tundî bilind bibin.

Bi girtina boriyê re, pispor texmîn dikin ku petrola xam a Brent dê zû bigihîje 150 dolarî bermîl û ger rewş çend hefteyan berdewam bike, îhtîmal e ku bigihîje 200 dolarî an jî zêdetir, ku bandorê li jiyana wê bike.

Lêbelê, her roj bihayên benzînê li îstasyonan, lêçûnên germkirinê û bihayên bilêtên balafirê digihîjin astên rekord.

Bilindbûna sotemeniyê tê wateya zêdebûna lêçûnên veguhastinê yên kelûpelan, otomobîlan û pêdiviyên din, ku dibe sedema bilindbûna bihayên kelûpelan ji ber lêçûnên veguhastinê yên bilind, ku di bazarên cîhanê de dibe sedema enflasyonê.

Nêrînek din li ser Tengava Hormuzê

Di vê avberê de, Goldman Sachs bawer dike ku Îran dê heta sala 2025-an ji sedî 52ê tengavê bigire, û hinardekirina petrolê bi rêya Tengava Hormuzê nîvî bike, li di kîjan xalê de dê biha dakeve? Petrola Brent bi 110 dolarî ji bo bermîlekê tê firotin.

Bankê got, "Piştî bilindbûna bihayên petrolê, bihayên petrola xav dikarin di çaryeka çaremîn a 2025an de bi navînî 95 dolarî ji bo bermîlekê sabît bibin."Girtina Tengava Hormuzê xeletiyek mezin e

Bertekên li ser girtina Tengava Hormuzê

Wezîrê Derve yê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê Marco Rubio hişyarî da ku girtina Tengava Hormuzê ji aliyê Îranê ve dê "xwekuştina aborî" be û bang li Çînê kir ku zextê li Tehranê bike da ku pêşî li vê gavê bigire. Tê payîn ku bersivek li ser êrîşa Amerîkayê ya li ser tesîsên nukleerî yên Îranê were dayîn.

Robio ji Fox News re got, "Ez ji hikûmeta Çînê dixwazim ku bi Tehranê re têkilî dayne ji ber ku Çîn ji bo dabînkirina petrolê pir girêdayî Tengava Hormuzê ye."

Qesra Spî got, "Ez ji biryara girtina Tengava Hormuzê ji nêz ve haydar im û Îran dê bêaqil be ku biryarek wusa bide."

Wezîrê Derve yê Îtalyayê Antonio Tayani jî bawer dike ku girtina Tengava Hormuzê ji aliyê Îranê ve "xeletiyek mezin e." Wî got, "Girtina vê tengava stratejîk ne tenê ji bo aboriya Îranê pir xeternak e, lê di heman demê de dê zirarê bide aboriyên gelek welatên din û Çînê jî."

"Ger Îran Tengava Hurmuzê bigire, Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê dê bi kêmasiyeke girîng a benzînê re rû bi rû bimîne," Kirel Dmitriev, serokê Fona Veberhênanê ya Rûsyayê got.

"Tu welatek ji windakirina petrola cîhanê bêpar namîne û bihayên benzînê dê bilind bibin," wî got.

Her çend parlementoya Îranê biryar da ku tengavê bigire jî, lê hikûmeta Îranê hîn biryar bicîh neaniye, ger were bicîhanîn, welatên Ewropî û heta Çîn û Rûsya dê heta radeyekê ji bihayên petrolê gelek zirarê bibînin. Ev yek dê li cîhanê bêîstîqrariya aborî biafirîne.

PUKMEDIA