بیرەوەرییە هەرگیز لەبیرنەكراوەكانی من

نووسینەوەی بیرەوەری دوو جۆرە، یان ئەوەتا خاوەن بیرەوەرییەكە لە ڕێگەی چەند دیدارێكەوە یەكێكی تر دەینووسێتەوە و بە شێوازی خۆی دایدەڕێژێت، وەك نووسینەوەی بیرەوەرییەكانی جوبران خەلیل جوبران لە لایەن میخایل نەعیمەوە، یان ئەوەتا نووسەر خۆی بە شێوازی خۆی دەینووسێتەوە، لێرەدا جیاوازی نێوان ئەم دوو جۆرە لەوەدایە كە شێوازی یەكەم شێوازی خودی خاوەنبەرهەم نییە و ئەو گەرموگوڕییەی تیا نییە كە بەتەواوی تەعبیر لە شێوازی كەسایەتیی خاوەن بیرەوەرییەكە بكات، كە ڕەنگە خودی خاوەنبیرەوەرییەكە لە ڕووی زمان‌ و دەربڕینەوە لەو ئاستەدا نەبێت كە بۆی نووسراوتەوە، جگە لەوەی ئەگەر لە ڕێگەی پەیڤین بێت یاخود وەرگێڕانی لە زمانێكەوە بۆ زمانێكی تر بێت، لە هەردوو حاڵەتدا خاوەنبەرهەم ئەگەر بە قەڵەمی خۆی بابەتەكەی نەنووسیبێت، دوور نییە زۆر شتی لەبیر چووبێت‌ و مافی تەواوی نەدابێتە بیرەوەرییەكانی؛ بەڵام جۆری دووەم بە شێوازێك نووسراوە كە تەعبیر لە ڕۆح‌ و شێوازی داڕشتنی خاوەن بیرەوەرییەكە دەكات، قووڵبوونەوە و زیندەگی تیادا بەدی دەكرێت و وردتر دەچێتە ناو ژیانی خۆی‌ و دەوروبەری‌، دەستپاكیی ئەدەبی زیاتر تیادایە لەوەی یەكێكی تر بۆی بنووسێتەوە، یاخود پیایدا بچێتەوە، یان دیداری لەگەڵدا بكات. نموونەی بیرەوەرییەكانی "ڕەوشەن بەدرخان"ە بە ناوی "یادەوەرییەكانی فێركارێك، مزكرات معلمە". بۆیە كە سەیری "یاداشتەكانی فوئاد عارف – مزكرات عارف – الجز‌و الاول" دەكەین، كە دكتۆر كەمال مەزهەر ئەحمەد پێشەكیی بۆ نووسیوە و لە یاداشتەكانیدا دواوە، دەبینین زۆر ڕوونكردنەوەی تیادایە؛ ئەمە لە لایەك‌، لە لایەكی ترەوە خاوەن بیرەوەرییەكان سوپاسی دكتۆر عەبدولستار تاهیر شەریف‌ و دكتۆر بەدرخان‌ و شوكر مستەفا دەكات كە یارمەتییان داوە و دیداریان لەگەڵدا كردووە و لە كۆتاییدا شوكر مستەفا دایڕشتووەتەوە.

لەم ڕوانگەیەوە ئەم یادەوەرییانەی فوئاد عارف لە ڕووی شێوازی نووسین‌ و داڕشتنەوە، ئاستی زمانیی ئەو بەرجەستە ناكەن‌، بە زمانێك نووسراوەتەوە كە عەرەبییە‌ و هەڵبەت خودی خاوەن بیرەوەرییەكان بە كوردی قسەی كردووە و كراوەتە عەرەبی‌ و پێداچوونەوەی زمانەوانیی بۆ كراوە، ئەگەر بە عەرەبییش نووسرابێت، ئەوا گۆڕانكاریی داڕشتنەوەی بەسەردا هاتووە؛ بەڵام كاتێك "بیرەوەرییە هەرگیز لەبیرنەكراوەكانی من" دەخوێنیتەوە كە گەلاوێژ خۆی نووسیویەتی هەست بە نەفەسی ئەو دەكەین، بە حوكمی ئەوەی خۆی دایڕشتووە و دوای بیركردنەوە و بەكارهێنانی مێشك، وردەكاریی زۆری خستووەتە ڕوو، كە ڕووناكی زۆری خستووەتە سەر ڕابردووی بنەماڵەكەیان‌، لە كەسایەتییەكان دەدوێت، هەڵسوكەوت‌، كار، ڕەفتار، ڕەوشت‌ و خوویان شی دەكاتەوە، ویستوویەتی بە زمانێك بنووسێت، كە خۆی حەزی لێ‌ دەكات‌ و هیچ نووسەرێكیش پێیدا نەچووەتەوە كە مۆركی ئەو نووسەرەی پێوە دیار بێت‌، یاخود بە شێوەیەك لە شێوەكان زمانەكەی بۆ چاك كردبێت، یاخود لە پەراوێزدا هەندێك مەسەلە و ڕووداوی بۆ ڕوون كردبێنەوە.

لەڕاستیدا كە نووسەری ئەم بەرهەمە داوای لە من كرد لەسەر كاغەزێكی جوان ‌و دڵكێش بۆی چاپ بكەم، ئەركی من تەنیا چاپكردن بوو ‌و هیچی تر، بەڵام لەبەر ئەوەی كە پێشتر چەند بەرهەمێكی ئەم نووسەرەم خوێندبووەوە، بەتایبەتی لە لەندەن لە مانگی ئەیلوولی 2008دا، كە نزیكەی 1835 لاپەڕەم لە بەرهەمەكانی خوێندبووەوە و چەند بەرهەمێكی تری لە دوای گەڕانەوەمدا هەستم كرد كە بەشی یەكەمی بیرەوەرییەكانی‌ و بەشەكانی تر هەوێنی نووسینی 11 ڕۆمانن كە تا ئێستا بە كوردی بڵاوی كردووەتەوە و هەندێكیان كراونەتە عەرەبی‌ و چاپ كراون. بۆیە وەك سەیرم كرد، بەر لەوەی دەست بە خوێندنەوەی بكەم، بەر لە هەموو شتێك بەرگەكەی‌ و دیزاینی ناوەوەیم بەدڵ نەبوو، كاتێك كەوتمە سەر خوێندنەوەی، گوایە بووەتە كتێب ‌و ئامادەیە بۆ چاپ، بۆم ڕوون بووەوە تا بڵێیت هەڵەی چاپی زۆر تیایە و ئەو وشە و ڕستانەی لە ڕەوتی نووسینەكەدا هاتوون، فۆنتەكانیان چاك نەكراون‌ و هەڵەی زمانەوانییشیان تێكەوتووە، كە خودی نووسەر لێیان بەرپرس نییە، بۆیە هەستم كرد ئەركی من تەنیا چاپكردنی كتێبەكە نییە وەك چۆن ئامادە كراوە، بەڵكو چاپكردنیەتی بە فۆڕمێكی وا كە لەگەڵ ناوەڕۆكی بەرهەمەكە بگونجێت و سەرنجی خوێنەر ڕابكێشێت، بۆ ئەوەی بیخوێنێتەوە و لەگەڵ نووسەردا ئاوڕێك لە ڕابردوویەكی گەش‌ و ڕووناك‌ و شكۆدار بداتەوە.

ژنە كوردێك، دوای ئەو هەموو بەرهەمە بەپێز و جوانەی چۆن ژیننامەی خۆی بێ‌ ڕتووش‌ و خۆهەڵكێشان ‌و پێلێهەڵبڕین، وێنەیەكی ڕاست‌ و ڕەوان‌ و ڕاستگۆیی بێ‌ پێچوپەنا‌ و بوێرانە دەخاتە بەردەم خوێنەر.
لەڕاستیدا گرنگیی ئەم بەرهەمە لە چەند ڕوویەكەوە سەرچاوە دەگرێت و شیاوی نرخاندن‌ و بەهادارییە.

گەلاوێژی نووسەری ڕۆمان‌ و چیرۆك، گەلاوێژی وەرگێڕ و زمانزانی كوردی‌، عەرەبی‌ و فارسی، گەلاوێژی خاوەنبەهرە و سەلیقە، كە دەتوانم بەڕاشكاوی بڵێم لە پێشەوەی ئافرەتانی كورد دەوەستێت لە بواری بەرهەمی هەمەجۆردا، ئەو نووسەرە نییە كە خاوەن بڕوانامەی بەرز بێت، بەڵكو خۆی، خودی خۆی پێگەیاندووە، تا پۆلی یەكەمی ناوەندی خوێندووە، تا ئەو كاتەی لە تەمەنی حەڤدەساڵیدا شووی كردووە، هەر بە دیالێكتی كرمانجی سەروو قسەی كردووە، باردودۆخی ژیانی دەربەردەری‌ و ژیانی پێشمەرگایەتیی خۆی‌ و هاوسەرەكەی‌ و كەسوكاری‌ و خۆشاردنەوە و ئەم شار و ئەو شار، ئەم گوند و ئەو گوند كردنەی كوردستان، پەنابردنە بەر وڵاتێكی وەكو بەریتانیا ‌و ژیان لەوێدا وەك كۆچەر، دەرفەتیان بۆ نەڕەخساندووە تا پلەیەكی باڵا بخوێنێت، بۆیە یەكەمین مامۆستای ئەم نووسەرە "ژیان" بووە. كە خودی خۆی لە دایك بووە، خاڵە موحەممەدی حەزی كردووە ناوی "ژیان" بێت، بەڵام بارودۆخی دوورخستنەوەیان بۆ باكووری عێراق، وای كردووە ناوی بنرێت‌ ساجیدە‌ و لە دوای شووكردنی بە مامۆستای نەمر (ئیبراهیم ئەحمەد) كە ناوی ناوە گەلاوێژ، ئەو گەلاوێژەی لە ساڵی 1947 شووی پێ كردووە، لە بنەماڵەیەكی ڕۆشنبیری تێكۆشەر چاوی هەڵهێناوە، كە تێكۆشەری ناوداری كورد مامۆستای نەمر هەمزە عەبدولڵایە كە دەكاتە خاڵی یەكەم ڕابەری ژیانی بووە، ئەم بنەماڵەیەی كوردی كوردستانی باكوور، وەك جۆگەیەكی سازگار تێكەڵ بە بنەماڵەیەكی تری ڕۆشنبیری ناوداری وەك نووسەرێكی بەهرەدار و سەركردەیەكی دیاری سیاسەتمەداری تێكۆشەری كوردستانی باشوور، مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد بووە، ئەم دوو جۆگەیە ڕووبارێكیان پێك هێناوە كە مێژوویەكی شكۆداری تژی لە ئەدەب‌ و ڕۆشنبیری‌ و خەباتی نەتەوەیی‌ و نیشتمانییان هەیە. ئەم بیرەوەرییانەی نووسەر، زادەی ئەو مێژووەن‌ و نووسینەكانی لەو مێژووەوە هەڵقوڵاون‌، ئەو ژیانە پڕ مەینەتی‌ و ئەشكەنجە و ئێش‌ و ئازار و جاروبار شادی‌ و بەختەوەرییە، قوتابخانەی ڕاستەقینە و مامۆستای ئەون، بڕوانامەكەی بڕوانامەی ئەو ژیانەیە، كە لێی فێر بووە و ژیانیش چاكترین خوێندنگەی مرۆڤە.

نووسەر كە ژیننامەی خۆی نووسیوەتەوە، لە هیچ شتێك سڵی نەكردووەتەوە، لەگەڵ خۆی ڕاستگۆ و بوێرە، ڕاشكاوانە ڕووداوەكانی نووسیوە، پەردە لەسەر ڕووە دەمامكراوەكان هەڵدەداتەوە، ڕاستییە شاراوەكان وەك هەندێك یاداشتنووس پەردەپۆشی ناكات، كە لە ژیانی خۆی دەدوێت بە دەستپاكی‌ و بە ویژدانەوە باس دەكات، ئەوانەی كە باسیان لێوە دەكات چۆنی دیون، چۆنی ناسیون، بە گۆشت‌ و خوێن ‌و ئێسقانەوە دەیانخاتە ڕوو، گوێ‌ بەملاو بەولا نادات ئێستا چۆن سەیریان دەكەن‌، یاخود بڵێین بە جۆرێكی تر ئارایش كراون ‌و كەموكوڕی‌ و ترسنۆكی‌ و ناپاكییان بۆ داپۆشراون، هەر كەسە لە چوارچێوەی ئەو كاتەی تیایدا ژیاون بەرجەستە دەكات، بۆیە دەتوانم بڵێم بە عەقڵێكی كراوەی ئەورووپییانە ڕووداوەكان‌ و كەسەكان دەخاتە ڕوو، بۆ هیچ لایەنێك‌ و بۆ هیچ مەبەستێك ڕاستی پێشێڵ ناكات، بەڵكو بێ‌ سازشكردن لاپەڕە ڕەش‌ و سپییەكانی مێژوو هەڵدەداتەوە، بەقەد ئەوەی لە نزیكەوە ئاگادارە و لە ناو ڕووداوەكاندا ژیاوە، بۆ هیچ كەس ‌و هیچ لایەنێك داناتاشێت، ڕەنگ ‌و ڕووخسارە دزێوەكان جوان ناكات ‌و ناپاكی لەگەڵ ویژدانی خۆیدا ناكات، ئەگەر پێ لە جەرگی خۆیشی بنێت، ئەوەی دیویەتی‌ و لە كاتی خۆیدا ئاوا بووە، بێ‌ دوودڵی دەریبڕیوە. بۆیە ئەم بیرەوەرییانەی گەلاوێژی نووسەر شیاوی خوێندنەوەیە كە لە ناو باردودۆخی خەباتی سیاسیی ئاشكرا و نهێنی، خەباتی ئاشتیخوازانە و شۆڕشگێڕانە، زۆر مەسەلە و بابەت دەورووژێنێت و پرێسكەی دڵی خۆی دەكاتەوە، كە ڕەنگە زۆر كەس ئاگاداری مێژووەكە و جۆری پەیوەندییە بێگەردەكانی ئەو دوو بنەماڵە‌، هەڤاڵان‌، دۆست‌ و ئاشنایان نەبن، كە دەتوانم بڵێم لە هەندێك شوێندا سەرەداوێكمان بە دەستەوە دەدا، كە دەكرێت بەدوای ڕایەڵەكەدا بچین‌ و زانیاریی باشمان دەست بكەوێت‌، كە ئێستا هەندێك لەوانە لەبەر هەر هۆیەك بێت بوونەتە "سەربازی ون"، كە ڕۆڵی بەرز و باڵا و پڕشنگیان هەبووە لە مەیدانی خەبات‌ و قوربانیدان‌، جوامێری‌، خۆڕاگری‌، ڕاستگۆیی‌، پاكی ‌و بوێری... بەڵام بە داخەوە شتێكیان لەسەر نەنووسراوە كە شیاو بن. ئەم هەوڵەی نووسەر، دەستپێشخەرییەكی باشە بۆ بەدواگەڕانی ئەو جوامێرانە وەك لا لێكردنەوە‌ و ئاوڕلێدانەوە لە كار و ڕەفتاریان، لە ڕۆڵی بەرچاویان لەپێناوی ئازادی‌ و بەختەوەریی گەلەكەیاندا.

ئەوەی كە لەم بەرهەمەدا لام ڕوون بووەوە، ئەوەیە كە ڕۆڵی مامۆستا برایم لە پێگەیاندن ‌و ڕێخۆشكردنی بۆ پێشكەوتن‌ و دەركەوتنی گەلاوێژی نووسەر، لەو هێزە سیحراوییەدایە، كە لە مامۆستا برایمی بەدی كردووە، ئەو خۆشەویستییە توندوتۆڵەی نێوانیان، لە خۆشی‌ و ناخۆشیدا بووەتە یەك گیان لە نێو دوو جەستەدا، هەرچەندە خودی نووسەر ئەو ئامادەباشییەی هەبووە، كە بە ڕێگەیەكی تر ئەو كەلێن ‌و كەلەبەرانە پڕ بكاتەوە كە ڕێگر بوون لە بەردەم خوێندنیدا، ئەویش ئەو نووسینە بەردەوامەیە كە بەرهەمێكی زۆری خستووەتە سەر خەرمانی ئەدەبی كوردی لە ڕێگەی چەندین ڕۆمان‌ و چیرۆك بۆ منداڵان ‌و مێردمنداڵان‌ و بابەتی وەرگێڕان.

ئەم خۆشەویستییەی نووسەر بۆ مامۆستا برایم‌ و سەرسامبوونی بە كەسایەتیی جیاكراوەی‌ و كار و ڕەفتاری‌ و دڵسۆزی‌ و وەفاداری‌ و قوربانیدانی لەپێناو كورد و كوردستاندا، ئەو ئاستە بەرزە ئەدەبی‌ و ڕۆشنبیرییەی وەك شاعیر و چیرۆكنووس، وەرگێڕ‌ و داهێنەر و داكۆكیكردنی لە هەژار و ستەمدیدە، بەتایبەتی جووتیاران، هەر هەموویان تێكڕا جۆرە سەرسامییەكیان لای گەلاوێژی نووسەر ڕەخساندووە حاڵەتێكی دەروونیی لا بخوڵقێنێت كە لە بنچینەوە بەندە بە سۆزی خۆشەویستی، كە لە ئافرەتدا بەرجەستە دەبێت و خۆشەویستی هەروەك دانتی دەڵێت: "خۆر و ئەستێرە دەجووڵێنێت". بۆیە لێرەدا دەتوانم بڵێم ئەم خۆشەویستییە پاك‌ و بێگەردە، گەلاوێژی نووسەری بكێش كردووە بەرەو جیهانی ئەدەب، جیهانی نووسینی ڕۆمان‌ و چیرۆك بۆ منداڵان‌ و نووسینەوەی یاداشتەكانی جگە لە حەقایەتی بەرئاگرداندا لە تەمەنی منداڵی بە شێوازێك ڕەنگە لە هیی نووسەری تری جیا بكاتەوە، بەتایبەتی نووسینی ژنانی كورد وەك ئەو بەو شێوە فراوانە نەچنە بنجوبنەوانی ژیانی خێزانی‌ و كۆڕی خەباتی سیاسی‌، بەم جۆرەش تەعبیر لە واقیعی ڕابردوودا وا بەڕاشكاوی نەكەن، كە مۆركی تایبەتیی بەخۆوە بگرێت و دەنگێكی بەسۆز و بوێری ژنانی كورد بن، لە ڕۆژگارێكدا كە زۆر نهێنی پەردەپۆش دەكرێن‌، لەبەر هەندێك بەرژەوەندیی تایبەتی ڕاستی دەخرێتە ژێر لێوەوە و ناكرێت‌ لە دەرگا داخراوەكانیان بدرێت.

لە كۆتاییدا دەستخۆشی‌ و ئافەرین لە نووسەری ئەم بابەتە بەپێز و ڕەسەن ‌و دڵگیرە، بەرەو بەرگی دووەمی بیرەوەرییەكانی لە ئایندەیەكی نزیكدا.

پ.د. كەمال غەمبار

PUKmedia