ئــه‌مڕۆ لــه‌ مـێژوودا

رووداوه‌كان:
1402: خاقانی مه‌غۆلی ته‌یموری له‌نگ سه‌ركه‌وت به‌سه‌ر عوسمانیه‌كاندا له‌ شه‌ڕی ئه‌نقه‌ره‌.
1499: گه‌له‌ كه‌شتی عوسمانی سه‌ركه‌وتنێكی گه‌وره‌ی به‌ده‌ست هێنا به‌سه‌ر گه‌له‌ كه‌شتی بوندوقیه‌ له‌ شه‌ڕی (سبینزا)ی ده‌ریایی كه‌ له‌ میانیدا گه‌شت به‌ 400 كه‌شتی ده‌ریایی له‌ شه‌ڕێكی سه‌خت له‌ ده‌ریای ناوه‌ڕاست.
1792: ده‌ركه‌وتنی ئۆتۆمبیلی فریاكه‌وتن بۆ یه‌كه‌مین جار وه‌ك یه‌كه‌یه‌كی ئاماده‌ بۆ پێدانی فریاكه‌وتنی سه‌ره‌تایی له‌ گۆڕه‌پاندا، و كه‌ بریتی بوو له‌ عه‌ره‌بانه‌یه‌ك به‌ ده‌ست راده‌كێشرا.
1821: سه‌ربه‌خۆیی (پیرۆ) و ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ی خۆسیه‌ دی سان ماتین رۆشته‌ پایته‌ختی لیما و سه‌ربه‌خۆیی راگه‌یاند، وه‌ نازناوی (پارێزه‌ر)ی وه‌رگرت و دوایش ده‌ستبه‌رداری بوو بۆ به‌رژه‌وه‌ندی سیمون بولیڤار.
1914: ئیمبراتۆری نه‌مساوی مه‌جه‌ری جه‌نگی راگه‌یاند دژ به‌ شاژنی سربیا، دوای ئه‌وه‌ی چه‌ندین لاوی سرب وه‌لی عه‌هدی نه‌مساوی (فرانز فردیناند)یان كوشت و ئه‌وه‌ش بووه‌ هۆی هه‌ڵگیرسانی جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی.
1928: كردنه‌وه‌ی خولی یاریه‌ ئۆڵۆمپیه‌كان له‌ ئه‌مسته‌ردام كه‌ دوو میسری  یه‌كه‌مین مه‌دالیای زێڕیان به‌ده‌ستهێنا كه‌ یه‌كه‌مین بوو عه‌ره‌ب به‌ده‌ستی بهێنێت.
1929: به‌ستنی كۆنگره‌ی سه‌هیۆنی جیهانی له‌ زیورخ له‌ سویسرا (به‌رده‌وام بوو تا 11 ئۆگه‌ستی 1929ز) و گرنگترین بڕیاره‌كانی بانگهێشتی جوله‌كه‌ بوو بۆ كۆنترۆڵی دیواری (البراقفی) قودس و زیادكردنی لایه‌نگرانی نیشته‌جێبوانی جوله‌كه‌.
1930: لقی (كۆمه‌ڵه‌ی زانستی) به‌ سه‌رپه‌رشتی (حه‌په‌سه‌ خانی نه‌قیب) خێزانی (شێخ قادری حه‌فید) له‌ سلێمانی كرایه‌وه‌.
1939: یاسایه‌ك ده‌رچوو بۆ بنبڕكردنی تیرۆر له‌ به‌ریتانیا بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی كرده‌ی سوپای كۆماری ئیرله‌ندی.
1940: هێزه‌ به‌ریتانیه‌كان به‌ره‌نگاری هێرشی نازی بوویه‌وه‌ بۆ سه‌ر دوورگه‌ی مالتا له‌ میانی جه‌نگی دووه‌می جیهانی.
1942: سوپای ئه‌ڵمانیا رۆستۆف و باكوری قه‌وقازی داگیركرد و ده‌ستیكرد به‌ كشان به‌ره‌و ئاراسته‌ی بیره‌ نه‌وتیه‌كانی باكۆ.
 1943: شاری هامبۆرگی ئه‌ڵمانی به‌ره‌و رووی خراپترین بۆردومان بوویه‌وه‌ له‌ لایه‌ن فڕۆكه‌كانی به‌ریتانیاوه‌ كه‌ بووه‌ هۆی ئاگركه‌وتنه‌وه‌ و كوژرانی 42000 هاوڵاتی سیڤیلی ئه‌ڵمانی.
1948: مۆركردنی په‌یماننامه‌ی جنێڤ سه‌باره‌ت به‌ مامه‌ڵه‌ی دیله‌كانی جه‌نگ به‌ ئاماده‌بوونی 48 وڵات.
1956: حكومه‌تی به‌ریتانی ره‌سیدی دارایی میسری بلۆككرد له‌ بانكه‌كانی ئینگلته‌ره‌ و ئه‌وه‌ش دوای خۆماڵیكردنی جۆگه‌ی سوێس.
1959: ئه‌مریكیه‌كان دوو مه‌یمونیان نارد بۆ بۆشایی ئاسمان له‌سه‌ر رۆكێتی (جۆبیتێر)، و به‌ سه‌لامه‌تی گه‌ڕانه‌وه‌ دوای ئه‌وه‌ی كه‌ مه‌ودای 500 كم یان بڕی له‌ ئاسماندا.
1960: كۆمكاری عه‌ره‌بی پچڕانی ئابووری سه‌پاند به‌سه‌ر ئێراندا دوای پێنج رۆژ له‌ دانپیانانی به‌ ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل.
1964: كردنه‌وه‌ی یه‌كه‌م كۆنگره‌ی پزیشكی فه‌له‌ستینی له‌ قودس.
1965: سه‌رۆكی ئه‌مریكی (لیندۆن جۆنسۆن) نیازی خۆی راگه‌یاند به‌ ناردنی 50000 سه‌ربازی ئه‌مریكی بۆ ڤیه‌تنام، و به‌و شێوه‌یه‌ ژماره‌ی سه‌ربازه‌ ئه‌مریكیه‌كان به‌رزبوویه‌وه‌ بۆ 125000 سه‌رباز.
1971: له‌سێداره‌دانی بیریاری شیوعی سودانی (عه‌بدولخالق مه‌حجوب) و ئه‌وه‌ش بۆ به‌رده‌وام بوونی ئه‌و هه‌ڵمه‌ته‌ی كه‌ حكومه‌تی سودانی پێی هه‌ستا بۆ ره‌تدانه‌وه‌ی كۆده‌تای 19 یۆلیۆ كه‌ ژماره‌یه‌ك ئه‌فسه‌ری شیوعی به‌شداربوون تیایدا.
1973: هه‌ڵبژاردنی پاپا دوبولوس به‌ سه‌رۆكی یۆنان.
1984: یاری پێشبڕكێی ئۆڵۆمپیاتی جیهانی له‌ شاری لۆس ئه‌جلوسی ئه‌مریكا ئه‌نجامدرا و به‌رده‌وام بووتا 12/8ی هه‌مان ساڵ.
1988: ده‌سه‌ڵاتداره‌ ئیسرائیلیه‌كان د. محه‌مه‌د سیام (سه‌رۆكی زانكۆی ئیسلامی  له‌ غه‌ززه‌) یان دوورخسته‌وه‌.
1988: سوتانی (وینی ماندێللا) ژنی سه‌ركرده‌ی ئه‌فریقی ده‌ستگیركراو (ویلسۆن ماندێللا) له‌ شاری سوویتو له‌ باشووری ئه‌فریقیا، كه‌ له‌ سه‌ختترین به‌ره‌نگاربوانی سیاسه‌تی جیاكاری ره‌گه‌زی بوون.
1988: دیبلۆماته‌ ئیسرائیلیه‌كان گه‌شتنه‌ مۆسكۆ له‌ یه‌كه‌م سه‌ردانیان له‌و جۆره‌ له‌ ماوه‌ی 21 ساڵدا.
1988: ئه‌رده‌ن ره‌تی پڵانێكی گه‌شه‌پێدانی دایه‌وه‌ له‌ به‌ره‌ی خۆرئاوا به‌ به‌های 1,3 ملیار دۆلار.
1995: ئیسرائیلیه‌كی سه‌رگه‌ردان پاسێكی له‌ كۆلۆنیا له‌ ئه‌ڵمانیا رفاند و دوو نه‌فه‌ری تێدا كوشت.
2000: 28-29/7 له‌ ژێر دروشمی (هێز له‌ یه‌كگرتندایه‌) كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كورد له‌ ئه‌مریكای باكوور سێزده‌هه‌مین كۆنگره‌ی ساڵانه‌ی خۆی به‌ست.
2000: به‌ردانی  80 به‌ندكراو له‌ به‌ندیخانه‌ی (میز) له‌ ئیرله‌نده‌ی باكوور كه‌ به‌ندكرابوون به‌هۆی كاری تیرۆریستی، ئه‌وه‌ش به‌ ده‌لاله‌ت له‌سه‌ر سه‌ره‌تای قۆناغی كۆتایی پلانی رێكه‌وتنی ئاشتی (كۆمه‌ڵه‌ی مه‌زن) بۆ به‌ردانی 425 به‌ندكراو و چه‌سپاندنی ئاشتی له‌ نێوان شانشینی یه‌كگرتوو و سوپای كۆماری ئیرله‌ندی.
2001: گه‌ڕانه‌وه‌ی كه‌لله‌سه‌ری (نفرتاری) ژنی فیرعه‌ون (ره‌مسیسی دووه‌م) كه‌ له‌ گه‌ڵ هه‌ندێ شتی تردا كه‌ له‌ میسر دزرابوون و برابوون بۆ به‌ریتانیا له‌ میانی نه‌وه‌ده‌كاندا له‌ ئه‌مبارێك له‌ (سه‌قاره‌) له‌ باشووری قاهیره‌، كه‌ مێژووی  په‌یكه‌رێكیان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ساڵی 1300 پ.ز.
2002: هه‌ڵدانی مانگی ده‌ستكردی ئه‌تلانتیك بیرد 1.
2004: سه‌ره‌ك وه‌زیرانی توركیا (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردوگان) سه‌ردانی ئێرانی كرد.
2008: بۆ نیشاندانی هه‌ڵوێستی یه‌كگرتووی كوردستانیانی كه‌ركوك به‌رامبه‌ر هه‌ڵسوكه‌وتی مه‌شهه‌دانی به‌ هه‌زاران كه‌س خۆپیشاندانیان كرد، له‌ هه‌مان رۆژدا له‌ كرده‌یه‌كی تیرۆریستیدا له‌ نێو جه‌ماوه‌ردا ده‌یه‌ها كه‌س شه‌هید و بریندار بوون.
2008: كوژرانی ژنه‌ گۆرانیبێژی لوبنانی (سۆزان تمیم) له‌ شوقه‌كه‌ی له‌ دوبه‌ی، كه‌ سه‌ری له‌ لاشه‌ی جیاكرابوویه‌وه‌.
2010: به‌هۆی ناله‌باری كه‌شوهه‌واوه‌ كۆپته‌رێكی ئێرانی له‌ نزیك شاری كه‌ربه‌لا تێكشكا و 5 سه‌رنشینه‌كه‌ی گیانیان له‌ده‌ستدا.
2011: كوژرانی سه‌رۆكی ئه‌ركانی سوپای رزگاریخوازی نیشتمانی لیبیا لیوا عه‌بدولفه‌تاح یونس و دوو له‌ چاودێرانی له‌ بارودۆخێكی ته‌مومژاویدا.

له‌دایكبوون:
1165: ئیبن عه‌ره‌بی، فه‌یله‌سوف و سۆفی عه‌ره‌بی.
1856: رۆبه‌رت ئه‌لكسه‌نده‌ر شومان، مۆسیقاری ناوداری جیهانی، له‌ ته‌مه‌نی 46 ساڵیدا.
1866: بیاتریكس بوتره‌، ژنه‌ رۆماننوسی ئینگلیزی و نیگاركێش و شاعیر و زانای سروشت.
1867: مارسیل دوشامب، هونه‌رمه‌ندی فه‌ره‌نسی.
1902: كارل بوبر، فه‌یله‌سوفی ئینگلیزی.
1915: چارلز تاونز، زانای فیزیای ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی فیزیای ساڵی 1964ز.
1917: یه‌حیا شاهین، ئه‌كته‌ری میسری.
1925: باروخ بلومبرگ، پزیشكی ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1976ز.
1929: جاكلین كینیدی، ژنی سه‌رۆكی ئه‌مریكی جۆن كینیدی.
1938: ئه‌لبیرتۆ فوجیموری، سه‌رۆكی بیرۆ.
1938: لویس ئه‌راگونیس، یاریزان و راهێنه‌ری تۆپی پێی ئیسپانی.
1943: بیل برادلی، سیاسه‌تمه‌دار و وه‌رزشه‌وانی ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان.
1953: فرانسوا الحاج، عه‌سكه‌رتاری لوبنانی.
1954: هوگو چاڤیز، سه‌رۆكی فه‌نزویللا.
1960: ئیلیا سلێمان، ده‌رهێنه‌ری فه‌له‌ستینی.
1971: محه‌مد العیسی، ئه‌كته‌ری سعودی.
1981: مایكل كاریل، یاریزانی تۆپی پێی ئینگلیزی.
1984: جون دیفید واشنتۆن، یاریزانی تۆپی پێی ئه‌مریكی.
1988: هبه‌ مه‌جدی، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.
1990: ئه‌فنان فوئاد، ژنه‌ ئه‌كته‌ری سعودی.
1990: سولجا بوی تل ئیم، گۆرانیبێژی راپی ئه‌مریكی.

وه‌فات:
450: سیودیوسی دووه‌م، ئیمبراتۆری ئیمبراتۆریه‌تی بێزه‌نتی.
1540: تۆماس كرومویل، سه‌ره‌ك وه‌زیرانی مه‌لیك هنری هه‌شته‌م.
1741: ئه‌نتۆنیۆ فیفالدی، مۆسیقاری ئیتالی.
1750: یوهان سباستیان باخ، مۆسیقاری ئه‌ڵمانی.
1818: گاسبار مونج، زانای بیركاری فه‌ره‌نسی.
1849: بسمارك، سه‌ركرده‌ی ئه‌ڵمانی.
1930: ئه‌لفار گولستراند، پزیشكی سویدی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1911ز.
1941: بتری فلندرز، زانان میسری زانی به‌ریتانی.
1968: ئوتو هان، زانای كیمیای ئه‌ڵمانی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1944ز.
1969: فرانك لیوسر، مۆسیقاری ئه‌مریكی.
1971: عبدالخالق محجوب، بیریاری شیوعی سودانی.
1971: دیان ئاربوس، فۆتۆگرافه‌ری ئه‌مریكی.
1974: ترومان برادلی، په‌خشكاری ته‌له‌فزیۆن و ئه‌كته‌ری ئه‌مریكی.
1999: ترجیف هافلیمو، ئابوریناسی نه‌رویجی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵ له‌ زانسته‌ ئابووریه‌كان له‌ ساڵی 1989ز.
2002: ئارشه‌ر مارتین، زانای كیمیای ئینگلیزی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1952ز.
2004: فره‌نسیس كریك، زانای فیزیا و كیمیای زینده‌یی به‌ریتانی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی پزیشكی ساڵی 1962ز.
2008: سوزان تمیم، ژنه‌ گۆرانیبێژی لوبنانی.
2011: عه‌بدولفه‌تاح یونس، عه‌سكه‌رتاری لیبی.
2012: حیلمی سالم، شاعیری میسری.
PUKmedia ئا/حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی