ئۆكرانیا و روسیا گه‌یشتنه‌ كوێ ؟

دوای ئاگربه‌ستی جه‌نگی نێوان ئۆكرانیا و رووسیا به‌مه‌به‌ستی ئاسانكاری  ده‌رچوونی خه‌ڵكی مه‌ده‌نی له‌شوێنی شه‌ڕوپێكدادان ، ئه‌م  ئاگربه‌ستیه‌  له‌باشووری رۆژهه‌ڵاتی ئۆكرانیا، له‌شاری  ( ماریووپۆل)  كه‌ ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر ڕۆخی ده‌ریا، تاكه‌ به‌نده‌ره‌ له‌ ئۆكرانیاو شارێكی ستراجیدی گرنگه‌ بۆ له‌شكری ڕووسیا  ئه‌نجامدرا .

 ڕۆژی شه‌ممه‌ 5 ی ئه‌م مانگه‌،   وه‌زیری به‌رگری ڕووسیا ڕایگه‌یاند،  كه‌  به‌هۆكاری پێشیلكردنی  گرێبه‌ستی  وه‌ستانی شه‌ڕ، بڕیاڕماندا هێرشه‌كانمان به‌رده‌وام بێت .

له‌ئێستادا  رێكخراوی  پزیشكی  بێسنوور  له‌ هه‌وڵی درووستكردنی  داڵانێكی مرۆییدایه‌ بۆ  ڕێگاكردنه‌وه‌  له‌ هاووڵاتیانی مه‌ده‌نی  بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن ئه‌و شاره‌  جێهێڵن، پاش ئه‌وه‌ی له‌شكری  ڕووسی  ئاو و كاره‌بای و زۆپای  لێبڕیوون  .

خۆنیشاندان و ناڕه‌زایی ده‌ربڕین 
رۆژی شه‌ممه‌ 5 ی ئه‌م مانگه‌، زیاد له‌ 40 هه‌زار كه‌س له‌ فه‌ڕه‌نسا ، ڕژانه‌ ناو شه‌قام و گۆڕه‌پانه‌كانه‌وه‌، داوای وه‌ستانی شه‌ڕو سه‌قامگیری و ئاشتیان ده‌كرد  له‌سه‌رۆكی ڕووسیا، هه‌روه‌ها به‌سه‌دان هه‌زاری تریش له‌هه‌موو  وڵاتانی ئه‌وروپا  خۆنیشاندان رێكخراو ناڕه‌زاییان دژی  ئه‌و شه‌ڕه‌ ده‌ربڕی .  

سه‌رۆكی ڕووسیا ، فلادیمیر پوتین، هه‌ڕه‌شه‌ له‌و وڵاتانه‌ ده‌كات كه‌ پێشنیازی  ناووچه‌ی ئارام و ناوچه‌ی  قه‌ده‌غه‌كردنی  فڕۆكه‌وانی فڕۆكه‌ی جه‌نگی  ده‌كه‌ن ، به‌ڵێن ده‌دات ئه‌گه‌ر داواكارییه‌كانی ڕووسیا رێزی لێ نه‌گیرێت ئه‌وا  ئۆكرانیا له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی وڵاتان  ده‌سڕێته‌وه‌ .

گه‌یشتنی شه‌پۆلی به‌نابه‌رانی ئۆكرانی  بۆ ئه‌وروپا
رێكخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرووه‌كان، رایگه‌یاند كه‌ له‌ سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی  ئه‌و شه‌ڕه‌وه‌  1 ملیون و 5 سه‌د هه‌زار كه‌س ئۆكرانییان جێهێشتووه‌و گه‌یشتوونه‌ته‌  وڵاتانی دراوسێی ته‌نها  له‌پۆڵۆنیا  8 سه‌د هه‌زار په‌ناهه‌نده‌ تائێستا پێشوازی لێكراوه‌ .
ناتالییا گاڤریلیتا ، سه‌رۆك وه‌زیرانی مۆلداڤید، داوای  هاریكاری زیاتر ده‌كات  بۆ باشتر پێشووازیكردن له‌شه‌پۆلی په‌ناهه‌نده‌ و باشتر پێشووازیكردن لێیان ، هه‌تا ئێستا مۆلداڤید پێشووازی له‌ 120 هه‌زار په‌ناهه‌نده‌ی  ئۆكرانی كردوه‌ .

له‌سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی هێرشه‌كانی ڕووسیا بۆ سه‌ر ئۆكرانیا، فه‌ڕه‌نسا  400 سه‌د په‌ناهه‌ندی  ئۆكرنیای وه‌رگرتووه‌ و له‌ رۆژانی داهاتووشدا چاوه‌ڕوانی  ژماره‌یه‌كی  تر له‌ په‌ناهه‌نده‌ ده‌كات .
به‌رزترین به‌رپرسی باڵای كۆمیسارییای په‌ناهه‌نده‌ ( فیللیپ گراندی )  ڕایگه‌یاند، ئه‌م شه‌پۆله‌ تازه‌یه‌ی په‌ناهه‌نده‌ی ئۆكرانیا، بریتییه‌ له‌گرنگترین  و خێراترین شه‌پۆلی په‌ناهه‌نده‌ی ئه‌وروپا له‌دوای  شه‌ڕی دووهه‌می جیهانه‌وه‌ .

هه‌وڵه‌ دیبلۆماسییه‌كان به‌رده‌وامه‌ 
جارێكی تر سه‌رۆك ئیمانیول ماكرۆن، په‌یوه‌ندی ته‌له‌فۆنیكرد  له‌گه‌ڵ فلادیمیر پوتیندا و نزیكه‌ی 1 سه‌عات و نیو قسه‌یانكرد ئه‌وه‌ی جێگایی  به‌بیرهێنانه‌وه‌یه‌  تاكو ئێستا  سه‌رۆك ماكرۆن  14 جار په‌یوه‌ندی كردووه‌ به‌پوتینه‌وه‌، سه‌رۆك ماكرۆن داوای له‌پوتین كرد كه‌ ده‌بێت زۆر ئاگاداری  بۆمباردمانی  خه‌ڵكی مه‌ده‌نیبێت و هه‌روه‌ها  داوای كرد كه‌  بۆمباركردن  دوورخاته‌وه‌   له‌ بنكه‌  ئه‌تۆمییه‌كانی  جۆرنوڤیل  بۆ ئه‌وه‌ی كاره‌ساتێكی  تری  مرۆیی  وه‌ك ساڵی 1986 درووست نه‌بێته‌وه‌ ، سه‌رۆك ماكرۆن به‌ تووندی  پوتینی خسته‌ به‌رده‌م  په‌رپرسیاریه‌تی  مێژوویی  گرنگه‌وه‌ ، هه‌روه‌ها سه‌رۆك ماكرۆن  پێیداگرت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌  ئه‌بێت  ڕێگا بدرێت هاوكاری  مرۆیی بگاته‌ هاووڵاتیان .
فلادیمیر پوتین له‌ وه‌ڵامدا، به‌شێوه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ و به‌هێزه‌وه‌ ، وه‌ك هه‌موو جارێك   وه‌ڵامی  ماكرۆنی دایه‌وه‌ و پێی ڕاگه‌یاند كه‌  ڕووسیا  به‌رپرس نیه‌ له‌ كوشتنی مه‌ده‌نی ، به‌ڵكوو سه‌ركرده‌كانی  ئۆكرانیا  به‌رپرسیارن   له‌وه‌ی  كه‌  ڕێگا ئه‌دان  به‌ هاووڵاتیانی خۆیان  بچنه‌ ده‌ره‌وه‌ ، سه‌باره‌ت  به‌  بنكه‌  ئه‌تۆمییه‌كانیش  به‌ ماكرۆنی ڕاگه‌یاند ، كه‌ ڕووسیا  نیه‌تی ئه‌وه‌ی نیه‌ ئه‌و شوێنانه‌  بۆمبارد بكات  و ووتی  دڵنیابه‌ له‌وه‌ی كه‌ ئه‌و شوێنانه‌  به‌ ئارامی ئه‌مێنێته‌وه‌ و پارێزگاریئه‌كرێت ، سه‌باره‌ت  به‌ ڕاگرتنی  شه‌ڕیش  پوتین  به‌ سه‌رۆك  ماكرۆنی ڕاگه‌یاند كه‌  سوپای ڕووسیا  به‌رده‌وام ئه‌بێت له‌ هێرشه‌كانی بۆ گه‌یشتن به‌  ئامانجه‌كانی ، ئه‌و ئامانجانه‌ش  یان به‌ دانوسان و مه‌رجه‌كانمان  یان به‌ هێز  به‌ده‌ستی ئه‌هێنرێت  .

هه‌وڵه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كان 
هه‌روه‌ها دوای په‌یوه‌ندیه‌كه‌ی ماكرۆن ، ره‌جه‌ب ته‌یب ئۆردۆگان  سه‌رۆكی تووركیاش ، به‌ ته‌له‌فۆن په‌یوه‌ندی  به‌ سه‌رۆكی  ڕووسیاوه‌كرد و داوای لێكرد كه‌  شه‌ڕ ڕاگرێت به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی و خێرا .
له‌ڤاتیكانیشه‌وه‌ ، بابا فرانسوا  ، نیگه‌رانی خۆی بۆ  كوشتن و بڕین به‌هۆی  شه‌ڕی ئۆكرنیاوه‌  ده‌ربڕی  ، به‌تایبه‌تی  له‌  شاری  ماریووپۆل ، داوای  كردنه‌وه‌ی  داڵانێكی مرۆڤایه‌تی بۆ خه‌ڵكی سیڤیل  كرد له‌ ڕووسیا  .

هه‌روه‌ها بۆ یه‌كه‌مجار سه‌رۆك وه‌زیرانی ئیسرائیل سه‌ردانی مۆسكۆیی كرد و چاوویكه‌وت به‌ فلادیمیر پوتن و پاشان سه‌ردانی سه‌رۆكی ئۆكرانیای  كرد و چاوی كه‌وت به‌ سه‌رۆكی  ئۆكرانیا و پاشان  ، سه‌ردانی  به‌رلینی كرد ، پێشئه‌وه‌ی  بگه‌ڕێته‌وه‌  ته‌لئه‌بیب  ، مه‌به‌ست له‌م سه‌ردانه‌ی  سه‌رۆك وه‌زیرانی ئیسرائیل به‌هه‌مان شێوه‌  هه‌وڵدانه‌ بۆ دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌رێكی  دیبلۆماسیانه‌ و دۆزینه‌وه‌ی  چاره‌سه‌رێكی  ئاشتیانه‌ .

دانوساندن و دیالۆگ به‌رده‌وامه‌ 
سێهه‌میین  دانیشتنی  وه‌فدی هه‌ردوولا ،ئه‌مڕۆ  دووشه‌ممه‌   7 ی ئه‌م مانگه‌  بڕیاره‌  به‌ڕێوه‌بچێت  ، به‌پێی ڕاگه‌یاندراوێكی  وه‌فدی ئۆكرانیا ، ئه‌م دانوساندنه‌  له‌ لایه‌ن پێكانه‌وه‌  پشتگیری لێئه‌كرێت  ، پاش ئه‌وه‌ی ڕۆژی شه‌ممه‌ 5 ی ئه‌م مانگه‌ هه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ ،   وه‌زیری  چین  بۆ كارووباری ده‌ره‌وه‌  به‌ته‌له‌فۆن په‌یوه‌ندی كرد  به‌  وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی  ئه‌مه‌ریكاوه‌  .

 ژماره‌ی كوژراو برینداره‌كان له‌و شه‌ڕه‌دا
وه‌زیری به‌رگری ئۆكرانیا  ڕای گه‌یاند ، كه‌ ڕووسیا  تا ئێستا  11 هه‌زار  سه‌ربازی كوژراوه‌ و  285 تانك  و 48 هێلیكۆپته‌ر و 447 ئۆتۆمۆبیلی  سه‌ربازی  تێكشكاوه‌ .
وه‌زیری به‌رگریی ڕووسیاش لای خۆیه‌وه‌ ، ڕایگه‌یاند كه‌  هێزه‌كانیان  به‌ سه‌دان فرۆكه‌ی ئۆكرانیایان تێكشاندووه‌ و 778 زرێپۆش و ئۆتۆمۆبیلییان سووتاندووه‌ و 2 هه‌زار و 870 سه‌ربازیشیان  كوشتووه‌و  فڕۆكه‌خانه‌ی شاری سكارۆكۆنستان تینۆڤیان تێكشكاندوه‌، كه‌ ده‌كه‌وێته‌ نێوان كێڤ و لڤیڤ وه‌ .

سه‌رۆكی شاره‌وانی شاری  ماریووپۆل  باس له‌  زه‌ره‌ر و  زیانێكی زۆر ده‌كات له‌شاره‌كه‌ی، جگه‌ له‌هه‌زاران  برێندار، هه‌روه‌ها باس له‌وه‌ده‌كات كه‌ سوپای  ڕووس  ڕێگا نادات  كه‌ره‌سه‌ی  چاره‌سه‌ری ته‌ندرووستی ده‌رمان و پێداوویستی  ته‌ندرووستی بگاته‌ نه‌خۆشخانه‌كان بۆ چاره‌سه‌ری  برینداره‌كان .

ناردنی فڕۆكه‌ی جه‌نگی  سۆڤیه‌تی  كۆن بۆ ئۆكرانیا 
ولایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا  سه‌رقاڵی رێكه‌وتنێكه‌ له‌گه‌ڵ پۆڵۆنیا  به‌ دانی فڕۆكه‌ی جه‌نگی  سه‌رده‌می سۆڤیه‌ت  به‌ ئۆكرانیا ، به‌رامبه‌ر  به‌  دانی فرۆكه‌ی جه‌نگی  ئێف 16 له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه‌  به‌ پۆڵۆنیا ، ئه‌م هه‌واڵه‌  له‌لایه‌ن  ژماره‌یه‌ك له‌ میدیاكانی ئه‌مه‌ریكاوه‌  بڵاوكراوه‌ته‌وه‌ ، كۆشكی سپیش له‌م باره‌یه‌وه‌  ڕایگه‌یاند كه‌  ( ئێمه‌ له‌ گه‌ڵ پۆڵۆنیا و  ڕاووێژكارانمان و هاووپه‌یمانانمان  له‌ ناتۆ ،له‌سه‌ر ئه‌و دۆسیه‌یه‌ كارده‌كه‌ین ) .

شه‌ر به‌ توندی له‌هه‌ندێك شار به‌رده‌وامه‌ 
سه‌رۆكایه‌تی باڵای سه‌ربازی  ئۆكرانیا ، ڕایگه‌یاند كه‌  هێزه‌كانییان له‌ 3 شاری گرنگی  ئۆكرانیا ، له‌ به‌ره‌وڕوبوونه‌وه‌یه‌كی  سه‌ختان له‌به‌رامبه‌ر به‌ له‌شكری ڕووسیا دا ، ئه‌و  3 شاره‌ش  برێتین له‌ شاری  میكۆلاییڤ له‌ باشوور  و شاری  تچێرنیگیوڤ له‌باكوورو به‌هێزترین شه‌ڕوپێكدادان له‌شاری ماریپووپۆله‌، ئه‌م هه‌وڵه‌ی  سه‌رۆكایه‌تی باڵای ئۆكرانیا له‌سه‌ر په‌یجی فه‌یسبووك بڵاوكراوه‌ته‌وه‌ .

وره‌ی له‌شكری ڕووسیا  ڕوخاوه‌ 
سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌پسپۆڕانی سه‌ربازی و شاره‌زا له‌بواری شه‌ڕدا، ئاشكرایانكرد  كه‌ له‌م ڕۆژانه‌ی ڕابووردا ووره‌ی  سه‌ربازه‌كانی ڕووسیا  بێهێزو ڕووخاوی  پێوه‌دیاره‌ ، به‌ تایبه‌تی له‌پاش بڵاوبوونه‌وه‌ی  چه‌ند گرته‌ڤیدوێییه‌ك و گرته‌ ده‌نگی  چه‌ند سه‌ربازێكی  ڕووسی  كه‌ تێیدا پلان دائه‌نێین  بۆ ڕاكردن و جێهێشتنی ڕیزه‌كانی سوپای ڕووسیا ، هه‌روه‌ها  ئه‌و پسپۆڕانه‌  ڕایانگه‌یاند  كه‌ ئه‌م دیارده‌یه‌  ئه‌بێت به‌  هووشیاریه‌وه‌  مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵبكرێت  له‌كاتێكدا كه‌  شه‌ڕ له‌ گۆڕه‌پانه‌كاندا  به‌رده‌وامه‌  و ڕه‌نگه‌  ده‌وری خۆی ببینێت .

كاروانی هێزه‌كانی ڕووسیا  تا ئێستا  نه‌گه‌یشتۆته‌  كێڤ 
ماوه‌ی چه‌ند ڕۆژێكه‌ هێزێكی هێجگار زۆر به‌ڕێكه‌وت به‌ئاڕاسته‌ی  كێڤ  پایته‌ختی  ئۆكرانیا ، له‌ و كاته‌وه‌  تائێستا  نه‌یتوانیه‌وه‌  بگانه‌  شوێنی  ئامانجی خۆیان  كه‌  كۆنتڕۆڵكردنی  ته‌واوی كێڤه‌  ، له‌ ئێستادا ئه‌و كاروانه‌  سه‌ربازیه‌  به‌ ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ سه‌رباز و چه‌كی قوورسه‌وه‌  گه‌یشتۆته‌  نزیكه‌ی 150 كیلۆمه‌تر له‌ پایته‌ختی  ئۆكرانیاوه‌ ، ئه‌م هێزه‌  به‌  به‌رده‌وامی  له‌ هه‌وڵی  چونه‌پێشه‌وه‌دان بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌نه‌  شاری كێڤ ، به‌ڵام  له‌سه‌ر ڕێگای   ئه‌و هێزه‌  به‌ره‌وڕووی  به‌رگریه‌كی به‌هێز بونه‌ته‌وه‌   له‌لایه‌ن  دانیشتووانی  مه‌ده‌نیه‌وه‌ ، به‌تایبه‌تی  له‌ نزیك  شاری تچێرنیگییڤ له‌ باكووری  شاری كێڤ ، هه‌تا ئێستا  ده‌یان  هاووڵاتی  مه‌ده‌نی  له‌و  به‌ره‌نگاریانه‌دا  كوژراوون .

هه‌روه‌ها هه‌تا ئێستا له‌ ٪70 بنكه‌ی  هێزه‌  ئاسمانیه‌كانی  ئۆكرانیا  له‌لایه‌ن ڕووسیاوه‌  كۆنتڕۆڵ  كراوه‌ .

هه‌روه‌ها سه‌رۆكی ئۆكرنیا  زێلینیسكی له‌ چاوپێكه‌وتنێكدا وتی ، كه‌ هێزه‌كانی ئۆكرانیا له‌شاری  دووهه‌می ئۆكرنیا، كهراكیڤ له‌باكووری رۆژهه‌ڵاتی ئۆكرنیا   به‌ره‌وڕووی  هێرشه‌كانی ڕووسیا  بۆته‌وه‌ و  هێرشی به‌رامبه‌ریان  كردوۆته‌وه‌  سه‌ر هێزه‌كانی ڕووسیا ، شاری  كهراكیڤ  1 ملیون و 4 سه‌د هه‌زار  كه‌سی تیائه‌ژی  و هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی  ئه‌و شه‌ڕه‌وه‌  بۆته‌ شانۆیی  بۆمباركردن  و به‌ره‌وڕوبوونه‌وه‌ و  پێكدادانێكی  زۆر به‌هێز و سه‌خت هه‌تا ئێستاش  به‌رده‌وامه‌  .

وه‌زیری به‌رگری فه‌ڕه‌نسی سه‌ردانی سه‌ربازه‌كانی ده‌كات 
وه‌زیری  به‌رگری فه‌ڕه‌نسا، فلۆره‌نس پاڕلی هاوكات له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی ڕۆمانیا و سه‌رۆك وه‌زیرانی ڕۆمانیاو وه‌زیری  به‌رگری ، دوێنێ یه‌ك شه‌ممه‌ 6 ی ئه‌م مانگه‌ ،  سه‌ردانی سه‌ربازه‌كانی فه‌ڕه‌نسایان كرد  له‌سه‌ر سنووری  ئۆكرانیا .
هه‌روه‌ها، فه‌ڕه‌نساو به‌لجیكا  به‌په‌له‌ هه‌ر له‌سه‌ره‌تای هێرشه‌كانی ڕووسیا بۆ سه‌ر ئۆكرانیا ،   8 سه‌د  سه‌ربازی هاوبه‌شیان  نارد بۆ  بنكه‌كانی  ناتۆ  له‌ میهایل كۆگلنیسیونیو كه‌ پێشتر  هێزه‌كانی  وولایه‌ته‌یه‌كگرتووه‌كانی  ئه‌مریكا  تێیدا  نیشته‌جێ بووه‌ .

PUKmedia حه‌مه‌ عوسمان / فه‌ڕه‌نسا 

س/  لو پاریزییان لۆمۆند كه‌نه‌ڵه‌كانی ته‌له‌ڤیزیون