ئــه‌مــڕۆ لـــه‌ مــێژوودا

23 سێبته‌مبه‌ر

رووداوه‌كان..
1459: روودانی شه‌ڕی (بلور هیس) كه‌ سوپای خێزانی (یورك) سه‌ركه‌وتن تیایدا.
1817: ئیسپانیا و ئیتاڵیا په‌یماننامه‌ی قه‌ده‌غه‌كردنی بازرگانیكردنی كۆیله‌یان مۆركرد.
1846: دۆزینه‌وه‌ی هه‌ساره‌ی (نبتون) له‌ مه‌رسه‌دی فه‌له‌كی له‌ (به‌رلین) ئه‌وه‌ش به‌ فه‌زلی تێبینیه‌كانی فه‌له‌كناس ئوربان لوفیری.
1856: ده‌ستپێكی یه‌كه‌مین هێڵی ئاسنینی شه‌مه‌نده‌فه‌ر له‌ میسر له‌ نێوان قاهیره‌ و ئه‌سكه‌نده‌ریه‌.
1880: ونبوونی له‌ ناكاوی پیاوێك به‌ ناوی (ده‌یویلدینگ) به‌ به‌رچاوی ژن و هه‌ردوو منداڵه‌كه‌ی و پیاوێكی تر، به‌ شێوه‌یه‌كی سه‌رسوڕهێنه‌ر.
1925: سكرتێری گشتی كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان نامه‌یه‌كی ئاراسته‌ی دادگای نێوده‌وڵه‌تی كرد به‌ مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد و ویلایه‌تی موسڵ.
1928: یوگوسلافیا كشایه‌وه‌ له‌ په‌یمانی وارسو كه‌ یه‌كیه‌تی سۆڤیه‌ت رێبه‌رایه‌تی ده‌كرد.
1932: شانشینی نه‌جد و حیجاز بوو به‌ شانشینی عه‌ره‌بی سعودیه‌ و له‌سه‌ر ده‌ستی مه‌لیك عه‌بدولعه‌زیز ئال سعود.
1948: دروستكردنی حكومه‌تی گشتی فه‌له‌ستینی، به‌ سه‌رۆكایه‌تی رحمد حلمی عبدالباقی.
 1973: سه‌رۆكی پێشووی ئه‌رجه‌نتین (خوان بیرون) گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ ئه‌رجه‌نتین دوای 18 ساڵ مانه‌وه‌ی له‌ شوێنی دورخراوه‌.
1983: كوژرانی 111 كه‌س به‌هۆی تێكشكانی فڕۆكه‌یه‌كی سه‌ر به‌ كۆمپانیای فڕۆكه‌وانی كه‌نداو له‌ ئه‌بوو زه‌بی.
1986: باڵیۆزی میسری دانراو له‌ ئیسرائیل (محه‌مه‌د بسیونی) به‌ڵنامه‌كانی پێشكه‌ش به‌ سه‌رۆكی ئیسرائیلی (حاییم هرتسوغ) كرد.
1992: كۆمه‌ڵه‌ی گشتی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان یه‌یكه‌تی یوگوسلافی نوێی له‌ ئه‌ندامیه‌تی ده‌ركرد.
1997: چه‌كداره‌كانی جه‌زائیر 280 كه‌سیان كوشت و سه‌دان كه‌سیشیان بریندار كرد له‌ دوروبه‌ری جه‌زائیری پایته‌خت.
1997: دادگای (خه‌به‌ر)ی شه‌رعی له‌ سعودیه‌ حوكمی دا به‌سه‌ر دوو ژنه‌ په‌رستاره‌ ئینگلیزیه‌كه‌ (دیبورا باری) و (لوسیل ماكلوجلان) یه‌كه‌میان به‌ له‌سێداره‌دان و دووه‌میشیان به‌ به‌ندكردن بۆ ماوه‌ی 8 ساڵ و لێدانی 500 شه‌لاق و ئه‌وه‌ش به‌ تۆمه‌تی كوشتنی هاوڕێ په‌رستاره‌كه‌یان (ئیفون جیلفورد) كه‌ ئوسترالی بوو، حوكمه‌كه‌ هه‌ڵوه‌شایه‌وه‌ دوای پێدانی باجێك به‌ بڕی 1،2 ملیۆن دۆلار بۆ خوشكی كوژراوه‌كه‌.
1999: ده‌ستپێكردنی یه‌كه‌مین كۆنگره‌ی كۆمه‌ڵه‌ی ئه‌كادیمیانی كوردستان.
2001:  23-24/9 یادی قه‌تڵوعامكردنی قه‌تڵوعامه‌كه‌ی گوندی خێڵی حه‌مه‌.
2004: كۆنگره‌ی شه‌شه‌می (كۆمه‌ڵه‌ی نوسه‌رانی ئیسلامی كوردستان) به‌سترا.
2007: ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له‌ سه‌ر داوا و پیشنیاری لیستی هاوپه‌یمانی كوردستان یاسای ژماره‌ 42ی ساڵی 1968ز ی حیزبی به‌عسی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ كه‌ تایبه‌ت بوو به‌ ته‌عریبكردنی شاری كه‌ركوك.
2010: له‌ هه‌رێمی كوردستان سولفه‌ی عه‌قاری گونده‌كان ده‌ستیپێكرد.
2007: هه‌ڵبژاردنی یاسو فوكودا به‌ سه‌رۆكی حیزبی لیبرالی دیموكراتی یابانی و به‌و شێوه‌یه‌ بوو به‌ سه‌ره‌ك وه‌زیرانی یابان.
2009: مه‌لیكی سعودیه‌ عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌بدولعه‌زیزی ئال سعود زانكۆی (مه‌لیك عه‌بدوڵا بۆ زانسته‌كان و ته‌كنه‌لۆژیا) كرده‌وه‌ به‌ ئاماده‌بوونی ژماره‌یه‌ك له‌ سه‌رۆكه‌كانی وڵاتانی جیهان.
2011: سه‌رۆكی ده‌سه‌ڵاتی نیشتمانی  فه‌له‌ستینی (مه‌حمود عه‌باس) داوای ئه‌ندامێتی ته‌واوی ده‌وڵه‌تی فه‌له‌ستینی كرد له‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان.
2014: هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی به‌ سه‌رۆكایه‌تی ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان و ده‌ستپێكی كرده‌ی سه‌ربازی دژی رێكخراوی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی له‌ عێراق و شام داعش.

له‌دایكبوون..
480 پ.ز: یوربیدیس، شاعیر و شانۆكاری گریكی.
63 پ.ز: ئۆگه‌ستس قه‌یسه‌ر، ئیمبراتۆری ئیمبراتۆریه‌تی رۆمانی.
1215: ئیمبراتۆر قوبلای خان، ئیمبراتۆری مه‌غۆلی.
1740: ژنه‌ ئیمبراتۆر غو- ساكوراماچی، ئیمبراتۆری 117 هه‌می یابانی.
1791: یوهان ئینكی، فه‌له‌كناسی ئه‌ڵمانی.
1819: هیبولیت فیزو، زانای فیزیای فه‌ره‌نسی.
1869: ماری مالون، یه‌كه‌م كه‌س كه‌ نه‌خۆشی تای تیفی له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان بڵاوكرده‌وه‌.
1880: جون بوید، پسپۆڕی خۆراك و فیزیۆلۆجی ئوسكوتله‌ندی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی ساڵی 1949ز.
1890: فریدریك باولوس، عه‌سكه‌رتاری ئه‌ڵمانی.
1901: یاروسلاف سیفرت، ئه‌دیب و شاعیری چیكۆسلۆفاكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئه‌ده‌بی ساڵی 1984ز.
1905: خاتوو (گریتا گاریۆ)، ئه‌كته‌ری سینه‌مایی له‌ ستۆكهۆلمی پایته‌ختی سوێد.
1915: كیلفورد شال، زانای فیزیای ئه‌مریكی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی فیزیای ساڵی 1994ز.
1916: ئه‌لدو مورو، سه‌ره‌ك وه‌زیرانی ئیتاڵیا.
1920: عوفادیا یوسف، حاخامی ئیسرائیلی.
1923: محه‌مه‌د حه‌سه‌نین هه‌یكه‌ل، رۆژنامه‌نوسی میسری.
1930: ری چارلز، گۆرانیبێژی ئه‌مریكی.
1940: سه‌ید حیجاب، شاعیری میسری.
1943: خۆلیۆ ئیجلسیاس، گۆرانیبێژی ئیسپانی.
1943: ئه‌نتۆنیۆ تابوكی، نوسه‌ری ئیتاڵی.
1945: ئیجور ئیفانوف، سیاسه‌تمه‌داری روسی.
193: جان قه‌هوه‌چی، سه‌ركرده‌ی سوپای لوبنانی.
1956: پاولۆ روسی، یاریزانی تۆپی پێی ئیتالی.
1967: فجر السعید، ژنه‌ نوسه‌ری كوێتی.
1967: ماساشی ناكایاما، یاریزانی تۆپی پێی یابانی.
1969: یان سشوبارك، یاریزانی تۆپی پێی چیكی.
1972: بیار ئه‌مین جومه‌یل، سیاسه‌تمه‌داری لوبنانی.
1977: سۆزان ته‌میم، ژنه‌ گۆرانیبێژی لوبنانی.
1981: نتالی هورله‌ر، ژنه‌ گۆرانیبێژی ئه‌ڵمانی.
1985: حسێن كه‌عبی، یاریزانی تۆپی پێی ئێرانی.

وه‌فات..
1241: سنوری سترلسون، سه‌ركرده‌ی سه‌ربازی و مێژوونوس و شاعیر و ره‌خنه‌گر و رۆماننوسی ئایسله‌ندی.
1835: فینشینسو بیلینی، دانه‌ری ئۆپرای ئیتالی.
1877: ئوربان لوفیری، زانای بیركاری فه‌ره‌نسی.
1929: ریچارد سیگموندی، زانای كیمیای نه‌مساوی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1925ز.
1939: سیگمۆند فرۆید، ده‌رونزانی نه‌مساوی.
1968: قه‌دیس (بادری بیو)، قه‌دیسی ئیتالی كاسۆلیكی.
1972: ئامال زاید، ژنه‌ ئه‌كته‌ری میسری.
1973: بابلۆ نیرۆدا، شاعیر و ئه‌دیب له‌ چیلی و وه‌رگری خه‌ڵاتی نۆبڵی ئه‌ده‌ب.
1973: مه‌لا مسته‌فای عاسی، شاعیری كورد.
1979: ئه‌بو ئه‌علای مه‌ودودی، زانای گه‌وره‌ی ئیسلام.
2006: مالكۆلم ئارنۆلد، مۆسیقاری ئینگلیزی.
2009: ئارتگلر عوسمان، گه‌وره‌ترین نه‌وه‌ی سوڵتانی عوسمانی عه‌بدولحه‌میدی دووه‌م.

جه‌ژن و بۆنه‌كان..
ناوه‌ندبوونی پایزی واته‌ شه‌و و رۆژ له‌ پایزدا وه‌ك یه‌ك ده‌بن له‌ كاتدا.
رۆژی نیشتمانی له‌ شانشینی عه‌ره‌بستانی سعودی.

PUKmedia ئا/ حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی