ئەمڕۆ لەمێژوودا

سێبتەمبەر مانگی نۆهەمی ساڵە بە پێی ساڵنامەی گریگۆری، و لە عیراق و شام پێی دەوترێت (ئەیلول) و مەغریب (شتەنبەر) و لە تونس و جەزائیر (سێبتەمبەر)، ژمارەی رۆژەكانی (30) رۆژە، سەرچاوەی ناوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ زمانی لاتینی و بە مانای (مانگی حەوتەم) دێت ( لە سێبتەم  septem: حەوت)ەوە هاتوو، رۆمانە كۆنەكان مانگەكانی ساڵیان لە مانگی (مارس)ەوە ژماردووە پێش زیادكردنی هەردوو مانگی ینایەر و فبرایەر بۆ ساڵنامەی گریگۆری.

1 سێبتەمبەر [ئەیلول]
رووداوەكان:

410: شاری باتنە نزیك زێی فورات لە باكوری كوردستان هەموو ساڵێك لەم رۆژەدا دەكرایەوە بە رووی بازرگانان لەگەڵ دەوڵەتی فارس.
1535: دەریاوانی فەرەنسی جاك كارتییە گەشتە ناوچەی (هوشیلاجا)، كە شاری (مۆنتریال) پایتەختی كەنەدەی تێدا بنیاتنا.
1715: لویس دۆقی ئەنجو فەرمانڕەوایی فەرەنسەی گرتە دەست لە ژێر ناوی لویسی پانزەهەم و ئەوەش دوای وەفاتی مەلیك لویسی چواردەهەم.
1892: دەرچوونی یەكەمین ژمارەی گۆڤاری (الهلال)ی رۆشنبیری.
1920: بۆ یەكەمجار لوبنان هاتە بوون كە بریتی بوو لەو ناوچانەی لە ژێر ركێفی ئینتیدابی فەرەنسیدا بوون، و ئەوەش دوای هەڵوەشانەوەی دەوڵەتی عوسمانی، ئەو وڵاتە بریتیبوو لە شاخی لوبنان و پاشان تەرابلوس و بەعلەبەك و هرمل و باشووری پێوەلكا و هەمووی ناونرا دەوڵەتی لوبنانی گەورە.
1921: كردنەوەی یەكەم قوتابخانەی حكومی لە (عەینكاوە) ی سەر بە پارێزگای هەولێر، لە لایەن مەتران (ئیستفان جیری) سەرۆكی ئەسقەفەكانی پارێزگای كەركوك.
1923: زەمینلەرزە لە شاری (تۆكیۆ) و (یۆكۆهاما) كە بووە هۆی وەفاتی 150000 كەس و دەربەدەربوونی زیاتر لە ملیۆنێك كەس.
1939: ئەڵمانیا هێرشیكردە سەر پۆڵەندە و ئاگری جەنگی دووەمی جیهانی هەڵگیرساند.
1969: موعەمەر قەزافی هەستا بە كۆدەتایەكی سەربازی سپی بۆ سەر مەلیك محەمەد ئیدریسی سنەوسی و دەسەڵاتی گرتەدەست لە لیبیا و دواتر ناسرا بە شۆڕشی فاتیح لە سێبتەمبەر.
1971: راگەیاندنی رەسمی دروستبوونی یەكێتی كۆمارەكانی عەرەبی كە بریتی بوو لە میسر و لیبیا و سوریا، بەڵام ئەو یەكێتیە شكڵی بوو و هیچ رۆڵێكی نەبوو.
1971: راگەیاندنی سەربەخۆیی قەتەر.
1983: هێزە ئاسمانیەكانی سۆڤیەت فڕۆكەی نەفەرهەڵگری (بیونیگ 747)ی سەر بە كۆریای باشووری خستە خوارەوە و بووە هۆی كوژرانی 269 سەرنشین.
1985: بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی هەولێر لە كاتی بەعسدا بە بڕیاری (2279) ، 200 قوتابخانەی گوندەكانی هەولێر لە قەزا و ناحیە و گوندەكان داخست.
1985: دۆزینەوەی داروپەردوی كەشتی (تایتانیك) كە لە ناوجەرگەی زەریای ئەتڵەسی نوقم بووبوو و ئەوەش دوای 73 ساڵ لە نوقمبوونی.
1991: ئاوارە كوردەكانی پاكستان بەمەبەستی باشكردنی گوزەرانیان لەبەردەم بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكاندا خۆپیشاندانیان سازدا.
1991: ویلایەتە یەكگرتووەكان دانینا بە ئیستونیا و لاتیفیا و لیتوانیا وەك دەوڵەتی سەربەخۆ.
1992: داننان بە دەستوری سلۆفاكی كە چووە بواری جێبەجێكردنەوە لە 1ی ینایەری 1993ز.
1994: كوژرانی هۆزانەوان (بەكر عەلی)  لە خۆپیشانداندا، دژ بە بڕیاری پارێزگاری سلێمانی بۆ تێكدانی خانووی زیادەڕەو، ئەندامی یەكیەتی بێكارانی كوردستان بوو.
1995: دەرچوونی یەكەمین ژمارەی رۆژنامەی (رەسەن) لە دهۆك.
1995: دامەزراندنی كۆمەڵەی ئەكادیمیای كوردستان لە شاری هەولێر.
1996: رۆژی ئاشتی لە كوردستان.
1996: سوتانی كتێبخانەی د. نوری تاڵەبانی لە هەولێر.
*1998: گۆڕینەوەی دیلەكانی نێوان یەكێتی و پارتی لە ئەنجامی شەڕی ناوخۆ.
1999: زۆرینەی ئاوارە دەربەدەرەكانی یوگوسلافیا لە ئەنجامی شەڕی ناوخۆدا گەڕانەوە زێدی خۆیان.
2000: دامەزراندنی كۆمەڵەی خوێنبەخشانی كوردستان.
2000: سەرۆكی 12 دەوڵەتی سەر بە ئەمریكای باشوور داوای یەكگرتنی كیشوەری ئەمریكای لاتین دەكەن و بە ئاواتی ئەوەوەن لە ساڵی 2002ز ئەم كارە بە ئاكام بگات.
: دەرچوونی بڕیاری (129) ی حكومەتی هەرێم لەبارەی هاندانی وەبەرهێنان لە هەرێم.
2004: یاخیبوانی چیچان 1200  قوتابیان لە ناو قوتابخانەیەك لە (بیسلان) لە روسیا دەستبەسەر كرد.
2008: گەردەلوولی گوستاڤ گەشتە كەنداوی مەكسیك.
2009: ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی عیراقی (عمار الحكیم)ی هەڵبژارد بە سەرۆك دوای باوكی (عبدالعزیز الحكیم).
2010: وەزیری كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوەكانی هەرێمی كوردستانی عیراق رایگەیاند كە 50 ملیۆن دۆلار تەرخانكراوە بۆ 2000 خانوو بۆ كەسوكاری شەهیدان لە سنووری چەمچەماڵ.
2010: دەستپێكی هودنەی راستەوخۆی نێوان ئیسرائیلیەكان و فەلەستینیەكان دوای چەندین ساڵ لە پچڕانی، لە ویلایەتە یەكگرتووەكان بە ئامادەبوونی سەرۆكی دەسەڵاتی نیشتمانی فەلەستینی (مەحمود عەباس) و سەرەك وەزیرانی ئیسرائیلی (بنیامین ناتنیاهۆ) و هەرسێ سەرۆكی ئەمریكی باراك ئۆباما و سەرۆكی میسری (محەمەد حوسنی موبارەك) و مەلیكی ئەردەن (عەبدوڵای دووەمی كوڕی حسێن).
لەدایكبوون:
1859: سەعد زەغلول، سەرەك وەزیرانی میسر لە گوندی (ئیبانە)ی رۆژئاوای میسر.
1877: فرانسیس ئەستون، زانای كیمیای بەریتانی و وەرگری خەڵاتی نۆبڵی كیمیای ساڵی 1922ز.
1921: گیرهارد فینلاند، گۆرانیبێژی ئەڵمانی.
1928: ئەحمەد الوائلی، شاعیر و زانای ئاینی شیعی عیراقی.
1933: ئان ریچاردز، ژنە سیاسەتمەداری ئەمریكی.
1935: ئیهاب نافیع، ئەكتەر و فڕۆكەوانی سەربازی میسری.
1939: لەیلا توملن، ژنە ئەكتەری ئەمریكی.
1941: تونی فەرەنجیە، ژنە سیاسەتمەداری لوبنانی.
1945: مستەفا بابل، رۆماننوسی توركی.
1946: روە موهیون، سەرۆكی كۆریای باشوور.
1950: فیل ماكجراو، نوسەر و دەرونزانی ئەمریكی.
1952: هالە سەرحان، ژنە راگەیاندكاری میسری.
1955: سەفوەت شەوادفی، زانا و بانگخوازی ئیسلامی میسری.
1956: ئەیمەن زەیدان، ئەكتەری سوری.
1957: نەسیمە زاهیر، ژنە ئەكتەری سوری.
1958: كریم المحروس، سیاسەتمەداری بەحرەینی.
1962: رود خولیت، یاریزان و راهێنەری تۆپی پێی هۆڵەندی.
 1962: تونی كاسكارینۆ، یاریزانی تۆپی پێی ئیرلەندی.
1968: محەمەد عەتا، كەسایەتی میسری و بە پێی لێكۆڵینەوەكانی نوسینگەی لێكۆڵینەوەكانی فیدرالی ئەو یەكێك بوو لە ئەنجامدەرانی هێرشەكانی 11ی سێبتەمبەری ساڵی 2001ز.
1969: هنینگ بیرگ، یاریزان و راهێنەری تۆپی پێی نەرویجی.
1971: دیف ویتنبرگ، ئەكتەری ئەمریكی.
1971: هاكان شوكور، یاریزانی تۆپی پێی توركی.
1975: لونا الشبل، ژنە راگەیاندكاری سوری.
1977: دیڤید ئەلبیلدا، یاریزانی تۆپی پێی ئیسپانی.
1978: مەروە محەمەد، ژنە ئەكتەر و راگەیاندكاری سعودی.
1979: كەرەم جابر، زۆرانبازی میسری.
1980: كریس ریگوت، یاریزانی تۆپی پێی ئینگلیزی.
1980: سامی ئەدجی، یاریزانی تۆپی پێی غانی.
1983: خۆسیە ئەنتۆنیۆ رییس، یاریزانی تۆپی پێی ئیسپانی.
1989: دانییل ستوریدج، یاریزانی تۆپی پێی ئینگلیزی.

وەفات:
870: ئیمامی بوخاری، یەكێك لە بەناوبانگترینی زانایانی فەرموودە و دانەری كتێبی (سەحیحی بوخاری).
1557: جاك كارتییە، دەریاوان و دۆزەرەوەی فەرەنسی.
1648: مارین میرسین، زانای بیركاری فەرەنسی.
1715: مەلیك لویسی چواردەهەم، مەلیكی فەرەنسە.
1967: ئیلسی كوخ، ژنە پاسەوانی بەندیخانەی نازیەكان و بكوژی بەندكراوە جولەكەكان و دوژمنانی نازیەكان.
1970: فرانسوا موریاك، نوسەری فەرنسی و وەرگری خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبی ساڵی 1952ز.
1981: ئەلبرت شبیر، ئەندازیاری تەلارسازی و سیاسەتمەداری ئەڵمانی و بەڕێوەبەری بەرهەمهێنانی چەكی ئەڵمانیای نازی لە میانی جەنگی دووەمی جیهانی.
1988: لویس ئەلفاریز، زانای  فیزیای ئەمریكی و وەرگری خەڵاتی نۆبڵی فیزیای ساڵی 1968ز.
1994: بەكر عەلی، هۆزانەوان، لە پارێزگای سلێمانی، ئەندامی یەكیەتی بێكارانی كوردستان.
2004: شێخ ئەحمەد كفتارۆ، موفتی سوریا.
2007: فیلیام سچرویف، یاریزانی تۆپی پێی سلۆفاكی.
2011: كەمال سەلیبی، مێژوونوسی لوبنانی.
 
جەژن و بۆنەكان:
رۆژی ئاشتی جیهانی.
جەژنی سەربەخۆیی لە ئۆزبەكستان.
رۆژی دەستوور لە سلۆفاكیا.
رۆژی زانیاری لە روسیا.
رۆژی مامۆستا لە سەنگافورە.

 PUKmedia ئا.. حسێن هەڵەبجەیی