مام له شام

عه‌لی شه‌مدین

كورد لە نێوان بەرداشی هەردوو باڵی بەعسی سوریا و عیراقدا

عه‌لی شه‌مدین

هاتنی مام جەلال بۆ شام لە ناوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوودا، وێستگەیەكی مێژوویی و سەرەكی ئەوی پێكهێنا، ئەو بەهەموو توانا و وزەی خۆیەوە هەوڵی كرانەوەی بەڕووی جیهانی دەرەوە دا، بەتایبەتیش جیهانی عەرەبی، لەبەر بڕوای تەواوی بۆ گواستنەوەی دۆزی نەتەوەكەی لە بازنەی ناوخۆیییەوە، هەرچەند گرنگ و شورایەكی ئاسنینە بۆ بەرەدەوامی بەرگری و خەبات، بۆ نێو بازنەی دەرەوە»جیهانی و عەرەبی» بەمەبەستی راكێشانی سۆزی دەرەوە بەلای دۆزی رەوای گەلەكەیدا.

دروستكردنی تۆڕێكی فراوانی پەیوەندیی دەرەكی

هەر لەو میانەیەدا مام جەلال توانی تۆڕێكی پەیوەندیی چارەنووسساز و فراوان دروست بكات، كە جێ پەنجەی قووڵی بەسەر ئایندەی دۆزی كوردەوە بەجێهێشت، دیداری مام جەلالیش بۆ یەكەمجار لەگەڵ عەبدولناسردا لە 22/2/1963، كە ئەوكات ئەستێرەی درەوشاوەبوو ببو بە سیمبولێكی نەتەوەیی و نوێنەرایەتی هیوای گەلانی عەرەبی دەكرد، بۆ بەدەستهێنانی یەكێتی و یەكگرتن، جووڵەیەكی گەورەبوو بوو، دۆزی  كوردی هێنایە بەرباس لەناو جیهانی عەرەبدا، مام جەلال سەركەوتووش بوو لە راكێشانی سەرەنجی عەبدولناسر و متمانەی ئەو بەلای دۆزی گەلەكەیدا، ئەوەش بەروونی لەنێو دێڕەكانی نامەكەی عەبدولناسر كە بۆ موشیر كەمال عامری نارد لە 23/2/1963دا دەخوێنرێتەوە، عەبدولناسر  لە هەمان نامەدا وا وەسفی ئەندامانی وەفدی عیراق دەكات: «ژمارەیەك گەنجن و پێویستیان بە پاڵپشتی و رێنمایی هەیە، چونكە زۆر شەكەت و هیلاكن، بە جۆرێك ئەلسەعدی لە یەكەم دانیشتنی ئێمە لەگەڵیاندا خەوی لێكەوت».

عەلی ساڵح سەعدیش، كە لەو دانیشتنەدا لەگەڵ عەبدولناسر خەوی لێدەكەوێت، سەرۆكی وەفدی عیراق و ئەمینداری حزبی بەعس و جێگیری سەرۆك وەزیران و وەزیری ناوخۆیی ئەوكاتی عیراق بوو.

پێشكەوتنی پەیوەندییەكان

ئەو پەیوەندییانە بە جۆرێك پێشكەوتنیان بەخۆوە بینی، تا رادەی ئەوەی داوا لەعەبدولناسر بكرێت، كە نێوەندگیری لەنێوان حكومەتی عیراق و سەركردایەتی بزووتنەوەی كورد لە كوردستانی عیراق بكات، بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكی ئاشتیانە بۆ مەسەلەی كورد لە عیراقدا، ئەوەی زیاتریش گرنگی ئەم دیدارانە دەردەخات، ئەوەیە، مام جەلال یاریزانی سەرەكی نێو وەفدەكەی عیراق بوو،  نوێنەرایەتی گەل و دۆزی نەتەوەكەشی تیایاندا دەكرد، مام جەلال لەمیانەی بەشداری لەدیدارەكاندا، سەركەوتوبوو لە بەدەستهێنانی متمانەی سەركردایەتی حزبەكەی و  هەروەها متمانەی نوێنەرانی حزبەكە كە لە كۆنگرەی كۆیەی 18-22/3/1963 كۆبوونەوە.

 گفتوگۆ و دانیشتنەكانیش لەگەڵ عەبدولناسر، گەیشتنە ترۆپك، كاتێك مام جەلال یاداشتێکی بە ناوی گەلی كوردەوە پێشكەش بە عەبدولناسر كرد لە 17/4/1963، پێش گفتوگۆكانی یەكگرتنی سێینە كە لە قاهیرە دواتر بەسترا، یاداشتەکەش بووە جێی رەزامەندی عەبدولناسر و پاڵپشتی ئەو لە مەسەلەی كورد، هەرچەند كێشە بۆ سەركەوتنی گفتوگۆكان لەو بارەیەوە  دروستبوو و گەیاندییە رێگەیەكی داخراو، بەهۆی سووربوونی بەعس لە سوریا و عیراق دوای سەركەوتنیان لەگرتنە دەسەڵات و وەستانیان بەرامبەر بە رەوتی ناسرییەكان، دوای سەركەوتنی كودەتایان لە عیراق لە 8/2/1963 و لە سوریا لە 8/3/1963، لەو ململانێیەشدا دۆزی كورد بازنەی لاوازبوو، بەعسیش هەرزوو كەوتە وێزەی كورد و شەڕی دژبە كوردستان دەستپێكرد، ئەوەش سیاسەت و هەوڵەكانی هەموو لایەنەكانی تێكدا بۆ چارەسەركردنی مەسەلەی كورد.

یاداشتەكەی مام جەلال

لەكاتێكدا كە یاداشتەکەی مام جەلال لەلایەن عەبدولناسرەوە پاڵپشتی لێكرا، تالیب شەبیبی وەزیری دەرەوەی ئەوکاتی عیراق لە حزبی بەعس، لە كتێبی «مراجعات فی ژاكرە گالب شبیب»، هەڵوێستێكی  جیاواز لەوەی عەبدولناسر نیشان دەدات، سەبارەت بەو یاداشتە و گومان لە ناوەڕۆكەكەی دەكات و دەڵێت: یاداشتەكە ناڕاستەوخۆ كاری دەكرد بۆ پێكهێنانی قەوارەیەکی كوردی، كە زیانی بە دۆزی كورد دەگەیاند و لەمپەڕی دەخستە بەردەم، بەبێ ئەوەی هیچ لە ئاواتەكانیشی بەدیبهێنێت، لەبەرئەوە سروشتیش بوو ئەگەر هیچ بەرژەوەندیی عەرەبیشی تێدانەبوایە، ئەمە چ جای ئەوەی رێگری لەعیراق دەكرد بۆ جووڵەی تەندروستانە و گێڕانی رۆڵێكی گەورە و باش،  ئێمە ئەوەمان بۆ عەبدولناسر باس دەكرد هەركاتێك بیویستایە وەكو نێوەندگیر قسەمان لەو بارەیەوە لەگەڵدا بكات».

بەوەش دەردەكەوێت، بەعسییەكان تەنها بەوە نەوەستان، گومان سەبارەت بە یاداشتەكە دروست بكەن، بەڵكو بەردەوام هەوڵیان دەدا، كێشەی بۆ دروست بكەن  و هەركاتێك چاویان بە عەبدولناسر بكەوتایە، ئەم جیاوازیی هەڵوێستە لە نێوان عەبدولناسر و بەعسی سوریا و عیراق دەردەكەوت، لەسەر دۆزی كورد بەتایبەتیش لە عیراق، ئەوەش دواجار وایكرد هەردوو گەلی كورد و عەرەب باجێكی قورس بدەن.

هەڵوێستی شۆڤێنی یەكگرتووی نێوان هەردوو سەركردایەتی قوتڕی حزبی بەعس كە بەئاگر و ئاسن دەسەڵاتیان بەڕێوەدەبرد، بەشێوەیەكی روون و ئاشكرا لە هەڵوێستی یەكگرتوویان دژبە گەلی كورد و مەسەلە رەوا نەتەوەییەكەی دەركەوت، ئەو هەڵوێستەش بە قێزەوەنترین شێوە لە ناردنی لیوایەكی سەربازی سوپای سوریا لە سەرەتاكانی تشرینی یەكەمی 1963 بۆ شەڕی كورد لە عیراق دەركەوت، كە لیوای یەرموك بوو بە سەركردایەتی ئەفسەری سوری فەهد ئەلشاعر، كە هاتە ناو كوردستانی عیراق بەمەبەستی بەشداریكردن لەگەڵ سوپای عیراقدا لە سەركوتكردنی شۆڕشی كوردستان.

 هەوڵی لەناوبردنی تەواوەتی شۆڕشی كوردیش لەسەر داوای عەبدولسەلام عارف، دەركەوت، كە داوای لە سەربازەكانی سوریا كرد، لەكاتی دیداری لەگەڵیاندا لە ناوچەكانی شەڕ لە دهۆك و زاخۆ، وەكو مونزیر موسڵی ئەفسەری ئەمنی سوریا لە كتێبی «بەعس و كورد»و لەسەر زاری عەبدولسەلام عارف دەیگێڕێتەوە: برایان بەناوی گەلی عەرەبەوە بەخێرهاتنتان دەكەم و پێتان دەڵێم متمانەم پێتانە كە خیانەتكار و لادەر و جوداخوازەكان لەناو دەبەن و بە سەركەوتوویی دەگەڕێنەوە بۆ ناوچەكانتان».

داوایەكی دوژمنكارانە دژ بەكورد

لەبەرامبەردا دكتۆر جەمال ئەتاسی سیاسیی ناسڕی، لە پێشەكییەكەیدا بۆ كتێبەكەی مونزیر موسڵی «عەرەب و كورد» و  وەكو وەڵامێك بۆ ئەو جۆرە داواكارییە دوژمنكارییانە بۆ لەناوبردنی گەلی كورد، كە پێشتر و ئێستاش لەژیر دروشمی جیاجیادا بۆ بەدیهێنانی یەكیتی عەرەب دەڵێت: هیچ یەكیتی یان یەكگرتنێك لە نێوان سوریا و عیراقدا بەدینەهات و هەردوو رژێمی بەعسیش لە عیراق و سوریا، نەیتوانی تەنها خاڵە گومركییەكانی نێوانیشیان لادەن و یەك بخەن، ئەوەی توانیان بیكەن، بۆ یەكێتییە درۆیینەكەیان، ئەو لیوا سەربازییە بوو كە حكومەتی سوریا رەوانەی عیراقی كرد بە سەركرایەتی فەهد ئەلشاعر و ناوئ فەوجی یەرموكی لێنرا، بۆئەوەی لەپاڵ سوپای عیراقدا دژبە یاخیبوونی كورد لە باكوری عیراق شەڕ بكات».

لەو چوارچێوەیەدا و بۆ كەمكردنەوەی ناكۆكیی جەوهەری هەڵوێستی هەردوولایان، جەمال ئەتاسی لە كتێبی عەرەب و كورددا دەڵێت: ئەو لەسەردانێكدا بۆ بەغدا دوای كودەتای بەعسییەكان لە عیراق، عەلی ساڵح سەعدی ئەمینداری قوتری حزبی بەعس كە جێگری سەرۆكی حكومەتیش بوو ئەوكات، بەرەو قاهیرە دەچوو بەمەبەستی ئامادەبوونی ئاهەنگەكانی یەكگرتن لە 22/2/1963، ئەتاسی دەبینێ و لێی دەپرسێ: «ئێوە بەنیازی چین بەرامبەر بە كورد و دۆزەكەی لەعیراق؟» و سەعدیش وەڵامی دەداتەوە: «لێتان ناشارمەوە كە پێش شۆڕش، چاومان بە سەركردەكانی بزووتنەوەی كورد كەوتووە، بۆئەوەی جووڵەنەكردنی ئەوان زامن بكەین، لەكاتی كودەتاكەماندا و هەروەها بۆئەوەی پاڵپشتمان بن لە شۆڕشەكەماندا، بەڵینیشمان پێدان ئاواتی ئەوان بەدیبهێنین لە خودموختاریدا، سووریشین لەسەر بەدیهێنانی هەندێك لە داواكارییەكانیان، ئەگەر رازی بوون ئەگەر رازیش نەبوون، ئەوا ئامادەكاریمان كردووە، بۆ لەناوبردنی یاخیبوونەكەیان و كۆتاییهێنان پێیان لە ماوەی دوو یا سێ هەفتەدا». 

جیاوازیی هەڵوێستی ناسڕی و بەعسییەكان

بەمە جیاوازی هەڵوێستی  رەوتی «ناسڕی و بەعسییەكان» بەرامبەر بە مەسەلەی كورد دەردەكەوێت و ئەتاسی وا وەڵامی سەعدی دەداتەوە: «بەدیهێنانی هەندێك داواكاری بەس نییە و چارەسەری مەسەلەی كورد ناكات، بڕوای ئەوەی دەتوانن شۆڕشەكەشیان لەناوبەرن، ئەوە هەڵەیەكی تەواوە، من بەئەستەمی دەبینم نەك لە چەند هەفتەیەك، بەڵكو دوای چەند نەوەیەكیش بتوانن ئەوە بكەن، ئەم جۆرە لە بیركردنەوە جێی دڵخۆشیی و دڵنەوایی نییە..»، ئەتاسی بەردەوام دەبێت لە قسەكانی و دەڵێت سەعدی بەڵێنی پێدام و وتی: «خێر دەبێت»، دواتر بەرەو قاهیرە كەوتەڕێ، پێش ئەوەی بگەڕێتەوە بەغدا، جارێكی تر شەڕ دژی كورد راگەیەنرا و باقی ئەندامانی وەفدی كوردییش كە لەبەغدا بوون دەستگیركران و مام جەلالیش ناچاربوو گەشتی گەڕانەوەی بۆ بەغدا هەڵبوەشێنێتەوە، لەبری ئەوە لە قاهیرەوە بچێت بۆ فەرەنسا و لەوێشەوە و لەرێگەی تارانەوە بگەڕێتەوە بۆ كوردستان، بەوەش كورد كەوتە نێوان بەرداشی هەردوو باڵەكەی حزبی بەعس لە سوریا و عیراق.

PUKMEDIA