riklam

ئەندامێتی ناتۆ چی بەدوای خۆیدا دەهێنێت؟

بیروڕا 05:36 PM - 2022-07-07

فینلاند و سوید دەیانەوێت بچنە ناو ناتۆوە، لێرەدا چۆن كار دەكات و چی لە دوای ئەوە دێت. فینلاند و سوید ئامادەن بە پەیوەستبوون بە ناتۆ كۆتایی بە بێلایەنی دەیان ساڵە بهێنن، كە پەرەسەندنێكی دراماتیك لە ئاسایش و جیۆپۆلیتیكی ئەوروپادا كە بەهۆی لەشكركێشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆكرانیا سەریهەڵداوە.

دوو نەتەوەی باكوور لەمێژ بوو هاوپەیمانی سەربازییان لە دووری یەكتر هێشتبووەوە، تەنانەت لە كاتێكدا بە وریاییەوە چاویان لە ڕووسیا بوو لە ڕۆژهەڵاتیان. بەڵام هێرشی مۆسكۆ بۆ سەر ئۆكرانیا نیگەرانی ئەمنی لە سەرانسەری ناوچەكەدا دووبارە بووەتەوە و سەركردەكانی هەر وڵاتێك ئاماژەیان بە خواستی خۆیان كردووە بۆ پەیوەستبوون بەو بلۆكەوە دوای زیاتر لە 75 ساڵ لە هاوپەیمان نەبوونی سەربازی.

لێرەدا ئەو شتانە دەخەینەڕوو كە پێویستە بزانیت سەبارەت بەوەی چۆن شەڕی ئۆكرانیا بووە هۆی گۆڕانكارییەكە، و چی لە دوای ئەوە دێت.

تا ئێستا چی ڕوویداوە؟

سەركردەكانی فینلاند ڕۆژی پێنجشەممە نیازی خۆیان بۆ پەیوەندیكردن بە ناتۆ ڕاگەیاند، ڕۆژی یەكشەممەش لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا بە ڕەسمی ئەو خواستەیان خستەڕوو.

ماگدالینا ئەندەرسۆن، سەرۆكوەزیرانی سوید ڕۆژی دووشەممەش بەدواداچوونی بۆ كرد و پشتڕاستی كردەوە كە حكومەتەكەی بڕیاریداوە دەست بە پرۆسەی داوای ئەندامێتی لە ناتۆ بكات.

هەنگاوی فینلاند بۆ هەوڵدان بۆ پەیوەستبوون بە هاوپەیمانێتییەكە پێویستی بە دەنگدان لە پەرلەمان هەیە، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی پشتیوانی حكومەتی دەسەڵاتدار، چاوەڕوان دەكرێت ئەو بەربەستە بە ئاسوودەیی تێپەڕێنرێت. لە سوید ڕۆژی دووشەممە لە پەرلەمان مشتومڕ لەسەر ئەم هەنگاوە كرا و پشتیوانییەكی بەرفراوان هەیە بۆ پەیوەندیكردن بە ناتۆ، بەڵام حكومەت پێویستی بە ڕەزامەندی پەرلەمانی نییە بۆ ئەوەی بچێتە پێشەوە.

سانا مارین، سەرۆك وەزیرانی فینلاند وتی: كاتێك سەیری ڕووسیا دەكەین، ئەمڕۆ جۆرێكی زۆر جیاواز لە ڕووسیا دەبینین لەوەی كە تەنها چەند مانگێك لەمەوبەر بینیمان. "هەموو شتێك گۆڕاوە كاتێك ڕووسیا هێرشی كردە سەر ئۆكرانیا. من بە شێوەیەكی شەخسی پێموایە كە ئیتر ناتوانین متمانەمان هەبێت كە داهاتوویەكی ئارام لە تەنیشت ڕووسیادا دەبێت."

مارین وتی: پەیوەندیكردن بە ناتۆ "كردەوەیەكی ئاشتییە [بۆ ئەوەی] جارێكی تر لە داهاتوودا شەڕ لە فینلاند ڕوونەدات".

هاوتا سویدییەكەی، ئەندەرسۆن، وتی: بۆ دەستەبەركردنی سەلامەتی خەڵكی سوید، باشترین ڕێگا بۆ پێشەوە ئەوەیە كە پێكەوە لەگەڵ فینلاند پەیوەندی بە ناتۆ بكەن.

كاتێك پرسیاری لێكرا كە بە تەواوی كەی وڵاتەكە داواكارییەكە ڕادەستی دەكات، ئاماژەی بەوەشكردووە، دەكرێت ئەوە ڕووبدات یان دووشەممە، سێشەممە یان چوارشەممەی ئەم هەفتەیە، ئاماژەی بەوەشكردووە، پێویستە بە هەماهەنگی لەگەڵ فینلاند ئەنجام بدرێت.

ئەم ڕاگەیاندنانە بە پشتیوانی سەركردەكانی نزیكەی هەموو وڵاتانی ناتۆ پێشوازییان لێكرا. ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند "ئەمریكا بە توندی پشتگیری لە داواكاری ناتۆ دەكات لەلایەن سوید یان فینلاندەوە ئەگەر هەڵبژێرن بە فەرمی داواكاری پێشكەش بكەن بۆ هاوپەیمانییەكە. ئێمە ڕێز لە هەر بڕیارێك دەگرین".

دواتر چی دێت؟

ناتۆ ئەو شتەی هەیە كە پێی دەڵێ "سیاسەتی دەرگای كراوە" سەبارەت بە ئەندامانی نوێ، هەر وڵاتێكی ئەوروپی دەتوانێت داوای بەشداریكردن بكات، بە مەرجێك هەندێك پێوەر بەدی بهێنێت و هەموو ئەندامانی ئێستا ڕازی بن.

وڵاتێك لە ڕووی تەكنیكییەوە "داواكاری" ناكات بۆ بەشداریكردن؛ لە مادەی 10ی پەیماننامەی دامەزرێنەریدا هاتووە كە، كاتێك نەتەوەیەك ئارەزووی خۆی دەربڕی، وڵاتانی ئەندامی ئێستا "دەتوانن بە ڕێككەوتنی كۆدەنگی، هەر دەوڵەتێكی دیكەی ئەوروپی كە لە دۆخێكدا بن بۆ پێشخستنی بنەماكانی ئەم پەیماننامەیە، بانگهێشت بكەن  بۆ پەیوەستبوون".

دیپلۆماتكارانی ناتۆ بە ڕۆیتەرزیان ڕاگەیاندووە كە پەسەندكردنی ئەندامانی نوێ دەتوانێت ساڵێكی بخایەنێت، چونكە دەبێت ئەنجومەنی یاسادانانی هەر 30 ئەندامەكەی ئێستا پەسەندی داواكاری نوێ بكەن.

هەردوو فینلاند و سوید لە ئێستاوە زۆرێك لە مەرجەكانی ئەندامێتی بەدی دێنن، كە بریتین لە هەبوونی سیستەمێكی سیاسی دیموكراسی كارا لەسەر بنەمای ئابووری بازاڕ، مامەڵەكردنی دادپەروەرانە لەگەڵ دانیشتوانی كەمینەكان، پابەندبوون بە چارەسەركردنی ناكۆكییەكان بە شێوەیەكی ئاشتیانە، توانا و ئامادەیی بۆ بەشداریكردنی سەربازی لە ئۆپەراسیۆنەكانی ناتۆ، و پابەندبوون بە پەیوەندی و دامەزراوە مەدەنی-سەربازییە دیموكراتییەكانەوە.

لەوانەیە پرۆسەكە بێبەربەست نەبێت؛ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا رایگەیاند: بەشێوەیەكی ئەرێنی سەیری هەردوو وڵات ناكات كە پەیوەندی بە ناتۆوە بكەن، تۆمەتباریان كرد بە نیشتەجێكردنی "ڕێكخراوە تیرۆریستییەكانی" كورد.

ساولی نینیستۆ سەرۆكی فینلاند ڕۆژی یەكشەممە بە كەناڵی سی ئێن ئێنی ڕاگەیاندووە كە "سەری لێ شێواوە" بەو لێدوانانە و ئیدیعای كرد كە ئەردۆغان لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنی نێوان ئەو دوو سەركردەیە مانگێك لەمەوبەر زۆر زیاتر وەریگرتووە بۆ ئەو بیرۆكەیە.

نینیستۆ وتی: پێموایە ئەوەی ئێستا پێویستمانە وەڵامێكی زۆر ڕوونە، من ئامادەم لەگەڵ سەرۆك ئەردۆغان گفتوگۆیەكی نوێ لەسەر ئەو كێشانە بكەم كە ئەو وروژاندویانە.

بەڵام ینس ستۆڵتنبێرگ سكرتێری گشتیی ناتۆ هەوڵیدا نیگەرانییەكان لەبارەی هەڵوێستی توركیا كەم بكاتەوە و وتی: ئەو وڵاتە "ڕوونی كردووەتەوە كە مەبەستیان ڕێگریكردن نییە لە ئەندامێتی". هەروەها بلینكن وتی "زۆر دڵنیایە كە دەگەینە كۆدەنگی".

لەم نێوەندەدا، هەردوو وڵات دەبێت پشت بە هاوپەیمان و هاوبەشەكانی ئێستایان ببەستن بۆ گەرەنتی ئەمنی، نەك مادەی پێنجەم ئەو بڕگەیەی كە دەڵێت: هێرشكردنە سەر یەك نەتەوەی ناتۆ هێرشێكە دژی هەمووان، كە وەڵامێكی بەكۆمەڵ لەو بابەتەدا دەستپێدەكات پێشهات.

سوید و فینلاند دڵنیایی پشتگیریان لە ئەمریكا و ئەڵمانیا وەرگرتووە ئەگەر كەوتنە بەر هێرش، لە كاتێكدا بۆریس جۆنسن سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا هەفتەی ڕابردوو ڕێككەوتنی ئاسایشی هاوبەشی لەگەڵ هاوتا فینلەندی و سویدییەكانی ئیمزا كرد.

ئەندامێتی ناتۆ چی بەدوای خۆیدا دەهێنێت؟

هۆكاری پەیوەست بوونی زۆربەی وڵاتان بۆ ناتۆ دەگەڕێتەوە بۆ مادەی پێنجەمی پەیمانی باكووری ئەتڵەسی كە تێیدا هاتووە هەموو ئیمزاكاران هێرشكردنە سەر یەكێك بە هێرش بۆ سەر هەمووان دەزانن.

مادەی پێنجەم لە دوای دامەزراندنی ناتۆ لە ساڵی 1949 وەك دژە كێشێك بۆ یەكێتی سۆڤیەت، بەردی بناغەی هاوپەیمانییەكە بووە.

خاڵی پەیماننامەكە و بە تایبەتی مادەی پێنجەم، ئەوە بوو كە سۆڤیەتەكان لە هێرشكردنە سەر ئەو لیبڕاڵ دیموكراسیانەی كە هێزی سەربازییان نەبوو. مادەی پێنجەم گەرەنتی ئەوە دەكات كە سەرچاوەكانی تەواوی هاوپەیمانییەكە  لەنێویاندا سوپای بەرفراوانی ئەمریكا  دەتوانرێت بەكاربهێنرێت بۆ پاراستنی هەر نەتەوەیەكی ئەندام، وەك وڵاتانی بچووك كە بەبێ هاوپەیمانەكانیان بێ بەرگری دەبن. بۆ نموونە ئایسلەندا هیچ سوپایەكی وەستاو نییە.

كارل بیلدت، سەرۆكی پێشووی سوید بە كەناڵی سی ئێن ئێنی راگەیاندووە، نابینێت بنكەی سەربازیی گەورەی نوێ لە هیچ كام لەو وڵاتانەدا دروست بكرێت ئەگەر پەیوەندی بە ناتۆوە بكەن. ئاماژەی بەوەشكردووە، پێدەچێت پەیوەستبوون بەو هاوپەیمانییە بە مانای مەشق و پلانی سەربازیی هاوبەشی زیاتر بێت لە نێوان فینلاند و سوید و 30ئەندامی ئێستای ناتۆ. هەروەها هێزەكانی سوید و فینلەندا دەتوانن بەشداری لە ئۆپەراسیۆنەكانی دیكەی ناتۆ بكەن لە سەرانسەری جیهاندا، وەك ئەو ئۆپەراسیۆنانەی كە لە وڵاتانی باڵتیكدا ئەنجام دەدرێن، كە چەندین بنكە سەربازی فرەنەتەوەیان تێدایە.

بیڵت دەڵێت: ئامادەكاری بۆ ڕووداوە مەترسیدارەكان دەكرێت وەك بەشێك لە ڕێگریكردن لە هەر سەرگەرمییەك كە ڕەنگە ڕووسەكان بیری لێبكەنەوە. گۆڕانكاری ڕاستەقینە تا ڕادەیەك سنووردار دەبێت.

بۆچی تا ئێستا فینلاند و سوید نەچوونەتە پاڵ ناتۆ؟

لە كاتێكدا وڵاتانی دیكەی باكووری وەك نەرویج، دانیمارك و ئایسلەندا ئەندامی ڕەسەنی هاوپەیمانییەكە بوون، سوید و فینلاند بە هۆكاری مێژوویی و جیۆپۆلیتیك نەچوونە پاڵ ئەو پەیمانە.

هەردوو فینلاند كە لە ساڵی 1917دوای شۆڕشی بەلشەفی سەربەخۆیی خۆیان لە ڕووسیا ڕاگەیاند، هەروەها سوید لە سەردەمی جەنگی سارددا هەڵوێستی بێلایەنی سیاسەتی دەرەوەیان گرتەبەر و ئامادە نەبوون لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەت یان ئەمریكادا هاوتەریب بن.

سیاسەتی بێلایەنی سوید دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای ساڵانی 1800، كە ئەو وڵاتە بە چەسپاوی لە ململانێكانی ئەوروپا دوور كەوتەوە. پاشاكەی گوستاڤی چواردەهەم بە فەرمی ئەو پێگە بێلایەنەی لە ساڵی 1834دا گرتەبەر، بەپێی ناتۆ، و سوید سیاسەتی "ناجەنگاوی"ی لە كاتی جەنگی جیهانی دووەمدا ڕاگەیاند ڕێگەی بە سەربازانی نازی دا بە خاكەكەیدا تێپەڕن بۆ ناو فینلاند، لە هەمان كاتدا پەنابەرانی جوولەكەشی قبوڵ كرد.

سوید دوای كۆتاییهاتنی جەنگ هەڵبژارد بۆ پاراستنی پێگەی بێلایەنی خۆی.

بێلایەنی فینلاند لە مێژوودا سەلماندی قورستر بووە، چونكە سنوورێكی بەرفراوانی لەگەڵ زلهێزێكی تاكڕەودا هاوبەش بووە.

سابیری سەندیكا

PUKmedia 

زۆرترین خوێنراو

هەواڵەکان دەنێرین بۆ مۆبایلەکانتان

ئەپڵیکەیشنی

app دابەزێنە

Play store app store app
The News In Your Pocket