گه‌نج و دیداری یه‌كێتی

گه‌نجێتی، له‌ پێناسه‌یه‌كی زۆر گشتیدا، سه‌رده‌مێكی ژیانه‌ له‌ نێوان منداڵی و پێگه‌یشتویی و تێگه‌یشتوییدا، به‌ كاتێكی تاقیكردنه‌وه‌ی ڕۆڵ و ناسنامه‌ وه‌سف ده‌كرێت، هێشتا به‌تاڵه‌ له‌ بارگرانی نۆرمه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان و پابه‌ندییه‌ گشتیه‌كانی ژیان، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌ هێواشی گه‌نجه‌كان ئاماده‌ ده‌كات بۆ ژیانیان وه‌ك ئه‌ندامی ته‌واوی كۆمه‌ڵی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ ماوه‌ی ئه‌م پرۆسه‌ی یه‌كگرتنه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌دا گه‌نجان خۆیان له‌ سیسته‌مێكی كۆمه‌ڵایه‌تی ئاڵۆزدا ده‌بینێته‌وه‌ كه‌ پێكهاتوون له‌ توخمه‌كانی وه‌ك نه‌ریت و مێژوو و خواسته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان و هیواكان و ئاسۆكانی داهاتووی تاكه‌كه‌سی، كه‌ هه‌موو ئه‌مانه‌ ده‌بێت له‌ وێنه‌یه‌كی هاوسۆزدا یه‌كبخه‌ن هه‌نگاو به‌هه‌نگاو ده‌بێت ڕۆڵی كۆمه‌ڵایه‌تی نوێ به‌ده‌ستبهێنن و مه‌ودای نمایشه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانیان درێژ بكه‌نه‌وه‌ ئه‌م گوزه‌ره‌ بۆ ناو كۆمه‌ڵگه‌ له‌لایه‌ن نۆرم و داواكاری جۆراوجۆری پێناسه‌كراوی كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه‌ ڕێنموویی ده‌كرێت كه‌ خزمه‌تی به‌ كاركرده‌ دووباره‌ به‌رهه‌مهێنراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ ده‌كات، له‌ كاتێكدا هه‌لومه‌رجی تێكه‌ڵبوونی ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی چوارچێوه‌یه‌ك بۆ كۆمه‌ڵایه‌تیكردنی سیاسی هاوڵاتیانی داهاتوو داده‌نێت.

له‌ ڕاستیدا هیچ ستانداردێكی جیهانی له‌ پێناسه‌كردنی گه‌نجاندا نییه‌، چونكه‌ ئاشكرایه‌ سیستمی ژیاری له‌ كۆمه‌ڵێك بۆ كۆمه‌ڵێكی تر جیاوازه‌ بۆیه‌ به‌م پێیه‌ش بێت پێناسه‌و ناساندنه‌كانیش جیاواز ده‌بن، هه‌ندێك كه‌س ده‌ڵێن گه‌نجێتی له‌ چوارچێوه‌یه‌كی زه‌مه‌نیی دیاریكراو زیاتر له‌ دۆخی مێشكدایه‌ هه‌رچۆنێك بێت ، گه‌نجێتی باشترین تێگه‌یشتنه‌ وه‌ك سه‌رده‌مێكی گواستنه‌وه‌ له‌ وابه‌سته‌یی منداڵی بۆ سه‌ربه‌خۆیی پێگه‌یشتوو. له‌ 'سیاسه‌تی نه‌ته‌وه‌یی گه‌نجان، مه‌ودای ته‌مه‌نی تایبه‌تی گه‌نجان 18-35 ساڵه‌ بۆ چالاكیه‌كان له‌سه‌ر ئاستی نه‌ته‌وه‌یی یان له‌ ئه‌گه‌ری جێبه‌جێكردنی به‌رنامه‌ی گه‌نجانی كۆمه‌ڵگه‌ی ناوخۆیی، مه‌ودای ته‌مه‌نی گه‌نجان له‌ لایه‌ن یونسكۆوه‌ وه‌ك ته‌مه‌نی نێوان 15-35 ساڵ تێگه‌یشتووه‌ له‌ تێگه‌یشتنی تایبه‌تی مندا، 'گه‌نجان' واته‌ ئێستا و نه‌وه‌ی داهاتووی نه‌ته‌وه‌یه‌ك. بۆ من گه‌نجان وشه‌ی هاوده‌می هێز و ئازایه‌تی و داهێنان و پێشكه‌وتن و هیوا و ئاوات و هه‌ڵوێست وه‌رگرتنه‌ له‌ دژی دڕنده‌یی و ناعه‌داله‌تی و گۆڕانكاری نه‌رێنی.

یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان له‌سه‌ره‌تاكانی دامه‌زراندنیه‌وه‌ كۆمه‌ڵێك گه‌نج له‌ده‌وری هه‌ڵگیرساندنی شۆرش و دواتر له‌ناو خه‌باتی ڕزگاری نیشتیمانیدا به‌چه‌ندین خه‌باتی پێشمه‌رگایه‌تی و رێكخستنه‌ نهێنییه‌كاندا ده‌وری كاریگه‌رو به‌هێز ده‌بینن بۆ سه‌رخستنی ئه‌و په‌یامه‌ی كه‌ یه‌كێتی له‌ شۆڕشی نوێ خاوه‌ندارییه‌تی ده‌كرد، دواتر به‌هه‌وڵ و هیمه‌تی هه‌ڤاڵی به‌ڕێزمان جه‌نابی مام جه‌لال كه‌ زۆر پاڵپشت و پشتیوانی گه‌نجان بوو، ئه‌و پشتیوانی و پاڵپشتیه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ تێگه‌یشتن و دونیا بینینه‌ فراوانه‌كه‌ی، هه‌روه‌ها سه‌رده‌می گه‌نجێ و لاوێیتی خۆشی كه‌ پر بووه‌ له‌ وزه‌و توانای سه‌رسورهێنه‌ر بۆ خزمه‌تكردنی به‌ دۆزی كورد به‌تایبه‌تیش له‌ رێگای كاری ڕێخراوییه‌وه‌ هه‌میش له‌هه‌وڵی گه‌یاندن و ناساندنی ئه‌و په‌یامه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌دا بووه‌، ئه‌و زه‌مه‌ن و سه‌رده‌مه‌ كه‌س توانای ئه‌وه‌ی نه‌بوو بتوانێت هه‌ڵگری ئه‌و كه‌سایه‌تییه‌ به‌هێزه‌ بێت به‌رامبه‌ر ڕژێمه‌كانی عێراق.

دوای ئاشبه‌تاڵ و به‌ دروستی له‌ كۆتایی به‌هاری حه‌فتا و پێنج، كۆمه‌ڵێ تر له‌و گه‌نجانه‌ی بڕوایان به‌ شكست و هه‌ره‌س نه‌بوو یه‌كێتی نیشتیمانیان به‌ جیاوزی و فره‌ باڵی پێكهێنا ، ئه‌م حیزبه‌ تا ڕاپه‌ڕین توانی ببێته‌ حێزبێك ڕێبه‌رایه‌تی نیگه‌رانی چالاكی سیاسی بكات و ڕاپه‌ڕینیش بوه‌ سه‌رمایه‌یه‌كی گه‌وره‌ سه‌روه‌ریه‌كی مێژویی ئێستاشی له‌ گه‌ڵ بێت له‌و خه‌رمانه‌ی ئه‌و سه‌روه‌ریه‌ ژیانی سیاسی خۆی درێژه‌ پێ ئه‌دات.

بۆیه‌ ده‌بێت ئێمه‌ وه‌كو یه‌كێتی چه‌نده‌ له‌رابردودا شانازیمان تۆمار كردوه‌، به‌هه‌مان ئه‌ندازه‌ پێشه‌نگی شانازییه‌كانی رچه‌شكاندنی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ش بین، بۆئه‌وه‌ی یه‌كێتی له‌سه‌رده‌می رابردوه‌وه‌ بگوازینه‌وه‌ بۆ سه‌رده‌می ئێستا. چونكه‌ فه‌لسه‌فه‌ی سه‌ركه‌وتنی یه‌كێتی له‌نوێبونه‌وه‌و پێشكه‌وتندایه‌.

پرسی گه‌نجان, كه‌ پرسێكی گرنگ و به‌بایه‌خی كۆمه‌ڵگایه‌ تا ئێستا وه‌ك پێویست نه‌خراوه‌ته‌ ڕوو و گرنگی پێویستی پێنه‌دراوه‌ و كه‌مته‌ر خه‌می له‌به‌رامبه‌ر كراوه‌, نێوه‌نده‌ لێكۆڵینه‌وه‌كانی هه‌رێمی كوردستانیش ڕه‌نگه‌ به‌به‌ر ئه‌م كه‌مته‌ر خه‌مییه‌ بكه‌ون كه‌ له‌ زانكۆ و نێوه‌نده‌ ئاڕاسته‌كراوه‌كانی تر پێك دێن. وێڕای ئه‌وه‌ی حكومه‌ت لایه‌نی یه‌كه‌می به‌رپرسه‌ بۆ به‌ده‌مه‌وه‌ بوونی ئه‌م پرسه‌ به‌ڵام گه‌نجان حكومه‌تی هه‌رێم به‌ كه‌مته‌ر خه‌م ده‌بینن و له‌ به‌شێكی قسه‌كانیاندا پێیان وایه‌ كار له‌ كه‌رتی تایبه‌ت كه‌ تا ئاستێك ڕێژه‌كه‌ی كه‌مه‌ هی پشت پێبه‌ستن نییه‌ و له‌ داهاتوو ڕه‌نگه‌ كاره‌كانیان له‌ده‌ست بده‌ن.

كۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌مڕۆی گه‌نجان هیوای سبه‌ینێیه‌ كه‌ نه‌ك هه‌ر په‌روه‌رده‌ و په‌روه‌رده‌ ده‌بێت، به‌ڵكو ڕۆشنبیرێكی باش ده‌بێت، كه‌ وڵاته‌كه‌مان ده‌توانێت پشت به‌ چی ببه‌ستێت بۆ هێلانه‌كردنی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی باشتر بۆ ژیان. چونكه‌ زۆر جار گه‌نجان به‌ نوێنه‌رایه‌تی داهاتوو داده‌نرێن كه‌ بیرۆكه‌ و وزه‌یه‌كی نوێ ده‌هێنن بۆ زیادكردنی ئه‌و حه‌وزی زانیاریه‌ی كه‌ ئێستا هه‌یه‌. من له‌و باوه‌ڕه‌دام كه‌ ته‌نیا له‌ ته‌مه‌نی 15 بۆ 25 ساڵیدا مانای ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌ ئه‌و كه‌سه‌ ئه‌ستێره‌یه‌كی هه‌ڵساوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ بێت، گه‌نجێك ده‌بێت ئه‌و پریشكه‌ شۆڕشگێڕانه‌یه‌ی له‌ناویدا هه‌بێت چونكه‌ ته‌نیا ده‌توانن به‌ جێبه‌جێكردنی مه‌عریفه‌ی ئه‌زموون.

ئایا لاوانی كۆمه‌ڵگه‌ سه‌ر به‌ گروپێكی ته‌مه‌ن یان پۆلێكی دیاریكراون؟ ئایا ئه‌وانه‌نه‌خۆشن یان به‌ستراون؟ ئایا ئه‌وان ره‌وش یان پشته‌وه‌ن؟ باشه‌، هیچكام له‌ وه‌ڵامه‌كانی ئه‌م پرسیارانه‌ ناتوانن مانای ڕه‌سه‌نی 'گه‌نجان' پاساو بهێنن. هۆكاری پشته‌وه‌ی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ گه‌نجێتی زیاتر هێزێكی ڕۆحییه‌، ده‌سه‌ڵاتێك كه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی هه‌ر سنوورێك تێده‌په‌ڕێت. ئه‌وه‌ هێزێكه‌ كه‌ خه‌ڵك له‌ دژی ناعه‌داله‌تی تێده‌كۆشن و خه‌ون ببینن و خه‌ونه‌كه‌ بسه‌پێنن به‌ واقیعه‌وه‌.

بۆیه‌ دیدادری یه‌كێتی هه‌نگاوێكی گرینگه‌ تاوه‌كو له‌نزیكه‌وه‌ گه‌نجان و لاوان بتوانن به‌رنامه‌و تێڕوانینی خۆیان بخه‌نه‌ڕوو بۆ باشتركردنی ئاینده‌ی گه‌نجه‌كانمان، وه‌ ئومێدبه‌خشیشه‌ ئه‌و هه‌وڵ و هه‌نگاوه‌ برای به‌ڕێزمان كاك قوباد سه‌رپه‌رشتی دیداره‌كه‌یه‌، كه‌ دیدو تێڕوانی جه‌نابیان بۆ ئه‌م پرسه‌ هه‌میشه‌ له‌پێشینه‌ی كاره‌كانیه‌وه‌ بووه‌،وه‌ تواناو هه‌وڵه‌كانی خۆشی كه‌ به‌بێ ماندوبوون و هیلاكی له‌خه‌می سه‌رخستنی پرۆسه‌ی حوكمداری و سیاسی هه‌رێمدایه‌، ئه‌م حه‌روكییه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ جه‌نابی مامی باوك، كه‌هه‌رگیز بۆ ساتێكێش بۆ میله‌ته‌كه‌یان هه‌ست به‌ هیلاكی ناكه‌ن.

هونه‌ر عدنان
لێپرسراوی بۆردی گه‌نجانی(ی.ن.ك)