ئه‌مڕۆ له‌ مێژوودا

21ی دیسه‌مبه‌ر

رووداوه‌كان:
1832: سه‌ركه‌وتنى سوپاى میسرى به‌ سه‌رۆكایه‌تى ئییبراهیم پاشا به‌سه‌ر سوپاى عوسمانیدا له‌ ناوچه‌ى (قونیه‌).
1879: تۆماس ئه‌دیسۆن گڵۆپى كاره‌بایى داهێنا.
1879: نمایشى یه‌كه‌مىن شانۆگه‌رى هنریك ئیبسن (شه‌وه‌كانى بوكه‌شوشه‌كه‌) له‌ شانۆى پاشایه‌تى له‌ كۆبنهاگن.
1908: كردنه‌وه‌ى زانكۆى ئه‌هلى میسرى كه‌ داده‌نرێت به‌ یه‌كه‌مین زانكۆى عه‌ره‌بى.
1914: ئه‌ڵمانیا یه‌كه‌مین بۆردومانى ئاسمانى ئه‌نجامدا بۆ سه‌ر به‌ریتانیا و ئه‌وه‌ش له‌ میانى جه‌نگى یه‌كه‌مى جیهانى.
1919: ژنه‌ ئه‌مریكى گێره‌شێوێن (ئیما گولدمان) راگوازكرا بۆ روسیا.
1923: شاندێكى رژێمى توركیا داواى له‌ كۆنگره‌ى (لۆزان) كرد كه‌ هه‌رچى داوا هه‌یه‌ له‌سه‌ر كێشه‌ى كورد له‌ كۆنگره‌كه‌دا باس نه‌كرێت.
1937: والت دیزنى یه‌كه‌م فیلمى كاتۆنى درێژى به‌رهه‌م هێنا به‌ ناوى (سنو وایت و حه‌وت كورته‌باڵاكه‌).
1938: ئه‌میرى كوێت شیخ ئه‌حمه‌د جابر سوباح ئه‌نجومه‌نى یاسادانانى هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ دواى شه‌شه‌ مانگ له‌ دروستبوونى و بانگه‌شه‌ى ئه‌نجومه‌نێكى نوێى كرد له‌ 27ى دیسه‌مبه‌ردا.
1945: عێراق بوویه‌ ئه‌ندامى رێكخراوى نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان.
1946: مسته‌فا بارزانى و میر حاج و عیززه‌ت عه‌بدولعه‌زیز و نورى ئه‌حمه‌د ته‌ها سه‌ردانى تارانیانكرد له‌ پێناو گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى ئێران، به‌ڵام هه‌وڵه‌كه‌یان بىَ ئاكام بوو.
1949: دروستبوونى كۆمارى ئه‌ڵمانیاى فیدرال له‌ ئه‌ڵمانیاى خۆرئاوا.
1951: دروستبوونى رێكخراوى وڵاتانى ئه‌مریكى.
1957: دامه‌زراندنى یه‌كه‌مین زانكۆ له‌ مه‌غریب و ئه‌وه‌ش له‌ شارى (ریبات).
1958: هه‌ڵبژاردنى (شارل دیگۆل) به‌ سه‌ركۆمارى فه‌ره‌نسه‌، به‌و شێوه‌یه‌ بوو به‌ یه‌كه‌مین سه‌رۆكى پێنجه‌م كۆمار.
1964: ئه‌نجومه‌نى گشتى به‌ریتانى سزاى له‌سێداره‌دانى لابرد.
1966: كه‌شتى ئاسمانى سۆڤیه‌تى (لونا 31) نیشته‌وه‌ له‌سه‌ر رووى مانگ و ده‌ستى كرد به‌ شیكردنه‌وه‌ى پێكهاته‌كانى.
1968: ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان رۆكێتى (ئه‌پۆلۆ8)ى هه‌ڵدا كه‌ سىَ سه‌رنشینى ئه‌مریكى تێدا بوو بۆ خولگه‌ى ده‌ورى مانگ.
1969: نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان رێكه‌وتننامه‌ى زابڵبوون به‌سه‌ر هه‌موو شێوه‌كانى جیاكارى ره‌گه‌زى ته‌به‌ننى كرد.
1973: به‌ستنى كۆنگره‌ى (جنێڤ) به‌ سه‌رپه‌رشتى نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان و ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان و یه‌كیه‌تى سۆڤیه‌ت و ئاماده‌بوونى میسر و ئه‌رده‌ن و فه‌له‌ستین.
1979: مۆركردنى رێكه‌وتننامه‌یه‌ك كه‌ كۆتایى هێنا به‌ یاخیبوونى رودیسیا له‌ تاجى به‌ریتانى كه‌ 41 ساڵى خایاندبوو.
1986: كردنه‌وه‌ى پرۆژه‌ى به‌نداوى (مه‌ئره‌ب) له‌ لایه‌ن سه‌رۆكى یه‌مه‌ن (عه‌لى عه‌بدوڵا ساڵح) و سه‌رۆكى ده‌وڵه‌تى ئیماراتى عه‌ره‌بى یه‌كگرتوو زاید بن سوڵتان ئالنهه‌یان.
1988: ته‌قینه‌وه‌ى فرِۆكه‌ى  بیونیگ 747 ى سه‌ر به‌ هێڵه‌كانى (بان ئه‌مریكانى جیهانى) له‌سه‌ر شارى لۆكه‌ربى له‌ ئوسكوتله‌نده‌ كه‌ بوویه‌ هۆى گیان له‌ده‌ستدانى 269 كه‌س، كه‌ ناسرابوو به‌ دۆسیه‌ى (لۆكه‌ربى).
1991: 11 كۆمارى سۆڤیه‌تى پێشوو له‌ كازاخستان ریكه‌وتننامه‌یه‌كیان مۆركرد كه‌ كۆتایى یه‌كیه‌تى سۆڤیه‌ت راگه‌یه‌نرا و ئه‌و كۆماره‌ سه‌ربه‌خۆیانه‌ش راگه‌یه‌نرا.
1995: شارى (به‌یت له‌حم) له‌ ژێر ركێفى ئیسرائیله‌وه‌ گواسترایه‌وه‌ بۆ ژێر ركێفى فه‌له‌ستینیه‌كان.
1995: پێكدادانى دوو شه‌مه‌نده‌فه‌ر له‌ (به‌درشین) له‌ میسر كه‌ بووه‌ هۆى مردنى 75 كه‌س و برینداربوونى سه‌دان كه‌س.
1996: ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى توركیا راپۆرتێكى بڵاوكرده‌وه‌ و داواى كۆنترۆڵى منداڵبوونى كوردى كرد، چونكه‌ به‌ پێى ئه‌و راپۆرته‌ ساڵى 2025ز كوردانى توركیا ژماره‌یان له‌ توركى ئه‌و وڵاته‌ زیاتر ده‌بێت.
1996: بنكه‌ى راگه‌یاندنى كوردى له‌ له‌نده‌ن ڤیستیڤاڵى گێرِا بۆ رێزلێنان له‌ مامۆستا ئه‌حمه‌د هه‌ردى.
1996: تا 30 مانگ، یه‌كه‌م ڤیستیڤاڵى ئه‌ده‌بیی گه‌لاوێژ له‌ سلێمانى سازكرا .
1999: گاردى مه‌ده‌نى ئیسپانى شاحینه‌یه‌كیان وه‌ستاند كه‌ 950 كغم ماده‌ى ته‌قینه‌وه‌ى تێدابوو كه‌ ئاماده‌كرابوو بۆ ته‌قاندنه‌وه‌ له‌ لایه‌ن رێكخراوى (ئیتا)ى جیاوه‌بوو.
2000: بۆ هه‌تاهه‌تایه‌ وێستگه‌ى ئه‌تۆمى (چیرنۆبڵ) داخرا.
2004: له‌ هێرشێكدا بۆ سه‌ر بنكه‌ى سه‌ربازى ئه‌مریكى له‌ موسڵ 22 كه‌س كوژران و 60 كه‌سیش برینداربوون.
2008: پڵنگه‌كانى تامیل 60 سه‌ربازى سریلانكایان كوشت.
2008: ئه‌نجومه‌نى سه‌ربازى فه‌رمانرِه‌وا له‌ مۆریتانیا به‌زۆر نیشته‌جێبوونى له‌سه‌ر سه‌رۆكى لابراو (سیدى محه‌مه‌د وه‌له‌د شێخ عه‌بدوڵا) لابرد.
2010: ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق متمانه‌ى به‌خشیه‌ حكومه‌تى نوىَ كه‌ سه‌ره‌ك وه‌زیران نورى مالیكى پێكیهێنابوو دواى ماوه‌یه‌كى درێژ له‌ ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردن، ئیئتیلافى فراكسیۆنه‌ كوردستانیه‌كان سه‌ركۆمار و جێگرى سه‌ره‌ك وه‌زیر و جێگرى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران و 6 وه‌زاره‌تیان به‌ركه‌وت.
2013: سوپاى سودانى 17 ناوچه‌ى ئازادكرد له‌ ده‌ستى یاخیبوان.
2013: یانه‌ى (بایرن میونیخ) له‌ یانه‌ى (ره‌جا)ى وه‌رزشى ده‌باته‌وه‌ له‌ كۆتاییه‌كانى جامى جیهانى یانه‌كانى تۆپى پىَ به‌ ئه‌نجامى دوو گۆڵ به‌رامبه‌ر به‌ هیچ.

له‌دایكبوون:
1118: قه‌دیس تۆماس بیكیت، ئه‌سقه‌فى كانتربرى.
1401: مازاچو، نیگاركێشى ئیتالى.
1804: بینجامین دزرائیلى، سه‌ره‌ك وه‌زیرانى شانشینى یه‌كگرتوو.
1858: یوتشین، مۆسیك ژه‌نى ناودارى ئیتالى، له‌ رۆماى پایته‌ختى ئیتالیا.
1890: هرمان مۆله‌ر، پزیشكى ئه‌مریكى و وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبڵى پزیشكى ساڵى 1946ز.
1910: عه‌لى ئه‌حمه‌د باكسیر، نوسه‌رى میسرى.
1914: عه‌بدولكه‌ریم قاسم، سه‌ره‌ك وه‌زیرانى عێراق.
1917: هاینریش بول، رۆماننوس و ئه‌دیبى ئه‌ڵمانى و وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبڵى ئه‌ده‌بى ساڵى 1972ز.
1918: د. كورت فالهایم، نۆهه‌م سه‌رۆكى نه‌مسا و چواره‌م ئه‌میندارى گشتى نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان.
1937: جین فۆندا، ژنه‌ ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1940: فرانك زابا، گۆرانیبێژى ئه‌مریكى.
1942: ئه‌ندازیار.هو جینتاو، سه‌رۆك كۆمارى چینى میللى.
1948: سامۆئیل جاكسۆن، ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1949: رائید. تۆماس سانكارا، سه‌رۆكى پێنجه‌مى بۆركینا فاسو.
1951: نه‌جلا فه‌تحى، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.
1952: هانى شاكر، گۆرانیبێژ و ئه‌كته‌رى میسرى.
1957: راى رومانو، ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.
1967: میخائیل ساكاشفیلى، سه‌رۆكى سێیه‌مى جۆرجیا.
1969: جولى دلبى، ژنه‌ ئه‌كته‌رى فه‌ره‌نسى.
1970: ئه‌حمه‌د بهجا، یاریزانى تۆپى پێى مه‌غریبى.
1972: بسینه‌ رشوان، ژنه‌ ئه‌كته‌رى میسرى.
1981: كریستیان زاكاردۆ، یاریزانى تۆپى پێى ئیتالى.
1983: ریما فه‌زاله‌،ژنه‌ ئه‌كته‌رى كوێتى.
1984: جاكسۆن راسبون، ئه‌كته‌رى ئه‌مریكى.

وه‌فات:
72: توما، یه‌كێك له‌ په‌یامبه‌رانى دوانزه‌هه‌مى مه‌سیح.
1375: جیوفانى بوكاچیو، نوسه‌رى ئیتالى.
1920: محه‌مه‌د عه‌بدوڵا حه‌سان، سه‌ركرده‌ى نیشتمانى سۆمالى.
1937: فرانك بیلینجز كیلوج، پارێزه‌ر و سیاسه‌تمه‌دارى ئه‌مریكى و وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبلى ئاشتى ساڵى 1929ز.
1940: فره‌نسیس سكوت فیتزجیرالد، نوسه‌رى ئه‌مریكى.
1945: جۆرج ئیس باتون، سه‌ركرده‌ى سه‌ربازى ئه‌مریكى.
1988: نیكۆلاس تینبرگن، زاناى ره‌فتارى ئاژه‌ڵان و زانستى باڵنده‌كان، هۆڵه‌ندى، وه‌رگرى خه‌ڵاتى نۆبڵى پزیشكى ساڵى 1973ز.
1993: ئه‌میر سه‌عد بن عه‌بدولعه‌زیز ئال سعود، سه‌رۆكى ئه‌نجومه‌نى خێزانى پاشایه‌تى سعودیه‌.
2006: رابر موراد نیازۆڤ، یه‌كه‌م سه‌رۆكى توركمه‌نستان.
2010: ئینزو بیرزوت، یاریزان و راهێنه‌رى تۆپى پێى ئیتالى.
2011: ئیفیگینى روداكۆڤ، یاریزان و راهێنه‌رى تۆپى پێى ئۆكرانى.

جه‌ژن و بۆنه‌كان:
رۆژى تۆرِه‌وشه‌، ئه‌وه‌ش بۆ یادكردنه‌وه‌ى سه‌رهه‌ڵدانى بۆ یه‌كه‌مین جار له‌ ساڵى 1913ز له‌ رۆژنامه‌ى (نیویۆرك ورلد).
شه‌وى یه‌ڵدا، واته‌ دواى ئه‌م شه‌وه‌ ئیتر شه‌و وورده‌ وورده‌ كورتتر ده‌بێته‌وه‌ و رۆژ درێژتر ده‌بێت.

PUKmedia   حسێن هه‌ڵه‌بجه‌یى