چه‌ند خاڵێكی گرنگ و هه‌نووكه‌یی ‌

.

سه‌میر هه‌ورامی

سیاسه‌ت وه‌ك داهێنان وایه‌، ئه‌گه‌ر گه‌مه‌ی سیاسی كه‌سێك یاخود لایه‌نێك یاخود حكومه‌تێك سه‌ركه‌وتوو نه‌بێت ئه‌وا هه‌رگیز داهێنانه‌كه‌ی سه‌ركه‌وتوو نابێت و شكست ده‌خوات، له‌هه‌مان كاتدا گرنگترین هه‌نگاو له‌ به‌ڕێوه‌بردنی سیاسه‌تی وڵات دیاری كردنی ئامانجه‌كانه‌ و دواتر به‌دیهێنانیان.
بێ گومان ره‌وشی ئێستای هه‌رێمی كوردستان و عیراق و ناوچه‌كه‌ش به‌گشتی پێویستی هه‌م به‌ پێداچوونه‌وه‌یه‌كی ورد و هه‌م به‌ هه‌ڵوه‌سته‌ وه‌رگرتنه‌، له‌به‌ر دۆزینه‌وه‌ی میكانیزمێكی گونجاو له‌گه‌ڵ واقعی ئێستا بگونجێت و ئاماده‌كارییه‌ك بۆ هه‌ر ئه‌گه‌رێكی نه‌خوازراو.

ئاساییه‌ هه‌رێمی كوردستان تێوه‌گلابێت هه‌م له‌شه‌ری دژ به‌تیرۆریستانی داعش و هه‌م له‌ كێشمه‌كێشی سیاسی ناوچه‌كه‌، كه‌ تا راده‌یه‌كی زۆر ململانێی وڵاته‌ گه‌وره‌كان و زلهێزه‌كان له‌م ناوچه‌یه‌ ره‌نگ ئه‌داته‌وه‌ هه‌م وه‌ك گرژی سیاسی و هه‌م وه‌ك ناكۆكی نه‌ته‌وه‌یی و تائیفی، بۆیه‌ سه‌ركردایه‌تی كورد، ده‌بوایه‌ پێشتر، هه‌وڵێكی نه‌ته‌وه‌یی بنه‌ڕه‌تی بدابا و دیوارێكی به‌رگری له‌سه‌ر بنمای به‌رژه‌وه‌ندی گه‌لی كورد هه‌ڵچنیبایه‌.

ئایا داعش پانتایی شیعی ئێران ڕاده‌گرێت؟ ئه‌گه‌ر بێت و بڵێین سیاسه‌تی ئه‌مریكا وایه‌ له‌ناوچه‌كه‌، واته‌ ئه‌مریكا ده‌توانێت به‌ته‌واوه‌تی گروپی تیرۆریستانی داعش بنبر بكات به‌ڵام ئه‌و وا بیر ده‌كاته‌وه‌ كه‌ ئه‌و گروپه‌ بونه‌ته‌ له‌مپه‌رێك له‌به‌ر ده‌م پانتایی شیعی ئێران له‌م ناوچه‌یه‌ و به‌تایبه‌ت له‌ عیراق و سوریا، بۆیه‌ به‌ته‌واوه‌تی شه‌ری خۆیان له‌گه‌ڵ داعش ناكه‌ن و بنبریان ناكه‌ن. ئێمه‌ له‌و كاته‌دا ده‌بێت چی بكه‌ین؟ یاخود هه‌رێمی كوردستان چ هه‌نگاوێك بنێت ده‌بێته‌ مایه‌ی خێر بۆ هاووڵاتیان؟ دوای كه‌وتنه‌ ناو ئه‌و گێژه‌لوكه‌یه‌ی كه‌ ناوچه‌كه‌ی گرتۆته‌وه‌ به‌ هه‌رێمی كوردستانیشه‌وه‌ چی پێویسته‌ له‌سه‌ر كورد بیكات، ته‌نها له‌م كاته‌دا:

له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆی كوردستان و عیراق:

یه‌كه‌م: دروستكردنی به‌ره‌یه‌ك یاخود ئه‌نجومه‌نێكی كوردستانی باڵا به‌سه‌رپه‌رشتی سه‌رۆكی حیزب و لایه‌نه‌ كوردستانییه‌كان به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ ئه‌و ئه‌نجومه‌نه‌ بتوانێت بڕیار له‌سه‌ر هه‌موو مه‌سه‌له‌ گرنگ و چاره‌نووسازه‌كان بدات.
دووه‌م: ئیمزا كردنی رێكه‌وتنێكی ستراتیجی له‌ لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی باڵای كوردستان كه‌ ته‌نها خاڵ و دۆسیه‌ هه‌ستیار و نه‌ته‌وایه‌تییه‌كان له‌خۆ بگرێت و چۆنییه‌تی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدراڵدا، ئه‌م رێكه‌وتنه‌ له‌سه‌ر ئاستی حیزب نه‌بێت، وه‌ك پاكێجێكی نه‌ته‌وه‌یی دابرێژرێت و كار به‌ برگه‌ و ناوه‌رۆكه‌كه‌ی بكرێت له‌گفتوگۆكاندا له‌گه‌ل حكومه‌تی به‌غدا. ده‌بێت هاوئاهه‌نگییه‌كی ته‌واو هه‌بێت له‌ نێوان لایه‌نه‌ سیاسیه‌كان بۆ به‌دی هێنانی ئامانجه‌ نه‌ته‌وایه‌تی و گرنگه‌كان، ده‌بێت هیچ ئیختلافێك نه‌بێت له‌م مه‌سه‌لانه‌، هاوئاهه‌نگی راستی بناغه‌یه‌كی سه‌ركه‌وتوو بنیات ده‌نێت وداهێنان له‌ سیاسه‌تی نه‌ته‌وایه‌تیش ده‌كات.

سێهه‌م: زیاتر به‌دامه‌زراوه‌ كردنی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و هه‌وڵدان بۆ سه‌رخستنی له‌هه‌موو بواره‌كاندا، ئه‌كتیڤ كردنی رۆڵی په‌رله‌مان به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ هه‌موو پرۆژه‌ یاساكان وه‌ها دیراسه‌ بكرێن كه‌ له‌ ئاست به‌رژه‌وه‌ندی گشتی بێت و ئیجامعی له‌سه‌ر بێت.

چواره‌م: رێكخستنی په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فدراڵی عیراق له‌سه‌ر بنه‌مای دیاری كردنی هێڵه‌ سوره‌كان وه‌ك جێبه‌جێ كردنی ماده‌ 140 ده‌ستوری عیراق و بودجه‌ و موچه‌ و هێزی پێشمه‌رگه‌ و دۆسیه‌ی نه‌وت و ئه‌و بابه‌تانه‌ی بونه‌ته‌ مایه‌ی ناكۆكی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا.
پێنجه‌م: ئه‌گه‌ر بۆ ماوه‌یه‌كی كاتیش بێت و له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی گشتی خه‌ڵكی كوردستان، یه‌ك خستنه‌وه‌ی خیتابی سیاسی له‌كاتی چونه‌ ناو كێشمه‌كێشی سیاسه‌ت، ته‌نانه‌ت له‌ دۆسیه‌ی نه‌وت.

شه‌شه‌م: له‌هه‌مووی گرنگتر چۆنییه‌تی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ دۆسیه‌ی تیرۆر و به‌رنگاربونه‌وه‌ی تیرۆریستانی داعش كه‌بونه‌ته‌ هه‌ره‌شه‌یه‌ك بۆ كوردستان و عیراق و ناوچه‌كه‌ و جیهانیش. پێویسته‌ له‌م قۆناغه‌دا زیاتر له‌هه‌موو كات گرنگی بدرێت به‌ پێشمه‌رگه‌ و پلانێكی ئه‌منی سه‌ربازی تۆكمه‌ هه‌بێت كه‌ بتوانێت مه‌ترسیه‌كانی تیرۆریستان بنبر بكات یاخود هیچ نه‌بێت له‌ ئاستێكدا رایبگرێت. ئه‌وه‌ش پێویستی با ئابوورییه‌كی به‌هێز هه‌یه‌ كه‌ ده‌كرێت جگه‌ له‌ پشت به‌ستن به‌ تواناو داهاتی ناوخۆ ده‌كریت پشت به‌ حكومه‌تی فیدراڵ و وڵاتانی جیهانیش سودیان لێ وه‌ربگیرێت، به‌مه‌به‌ستی پڕ چه‌ككردنی پێشمه‌رگه‌ تا بگاته‌ ئاستی هێزیكی پرۆفیشناڵ له‌رووی خاوه‌ندارێتی چه‌كه‌وه‌.

حه‌وته‌م: یه‌كخستنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌ به‌ته‌واوه‌تی جێبه‌جی بكرێت به‌زوترین كات..

له‌سه‌ر ئاستی ده‌ره‌كی و جیهانی:

دوای خوڵقاندنی ره‌وشێكی نوێ له‌ ناوچه‌كه‌ و به‌تایبه‌بی له‌ عیراق و سوریا و هاوكاری كردنی هه‌رێمی كوردستان له‌لایه‌ن زۆرێك له‌ وڵاته‌ گه‌وره‌كانی جیهان بۆ رووبه‌رووبونه‌وه‌ی تیرۆریستانی داعش، ئه‌خوازیت سه‌ركردایه‌تی كورد ئه‌م چه‌ند خاڵه‌ هه‌نوكه‌ییه‌ جێبه‌جێ بكات:
یه‌كه‌م: رێكخستنی په‌یوه‌ندییه‌ ده‌ره‌كییه‌كان هه‌رێمی كوردستان وزیاتر هه‌واڵدان بۆ فراوانكردنیان به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌و وڵاتانه‌ی ئاوڕیان له‌ كورد داوه‌ته‌وه‌ له‌كاتی ته‌نگانه‌دا.

دووه‌م: رێكخستنی كه‌ناڵێكی هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ ئه‌و وڵاتانه‌ی ده‌توانرێت سود له‌ئه‌زمونی سه‌ربازییان وه‌ربگیرێت به‌جۆرێك كه‌ بتوانن چه‌ك بده‌نه‌ هێزی پێشمه‌رگه‌ كوردستان.

سێهه‌م: ریكخستنی باشتری په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسی به‌تایبه‌ت توركیا به‌حوكمی ئه‌وه‌ی هه‌م به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی ئابووری به‌هێزمان له‌گه‌ڵیاندا هه‌یه‌ و هه‌م وه‌ك وڵاتێكی گرنگ له‌ هاوكێشه‌ سیاسییه‌ ئیقلیمی و جیهانییه‌كانیشه‌.

چواره‌م: هه‌وڵدان به‌ره‌خساندی بوار بۆ وڵاتانی جیهان بۆ كردنه‌وه‌ی  بالوێزخانه‌ و نوسینگه‌كانیان له‌ كوردستان، به‌هه‌مان شێوه‌ش كردنه‌وه‌ی نوسینگه‌ یا نوێنه‌رایه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ زۆربه‌ی وڵاتان، ئه‌مه‌ش دواجار ده‌بێته‌ هۆكارێك بۆ پته‌وكردنی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان وڵاتانی جیهان له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستان.

له‌كۆتاییشدا، پێم وایه‌، هۆكاری سه‌ره‌كی سه‌ركه‌وتن له‌ ژیانی سیاسییدا «توانای دیاری كردنی ئامانجه‌كانه‌ و دواتر گه‌ڕان به‌دوای چۆنییه‌تی به‌دیهێنانی ئه‌و ئامانجانه‌یه‌».