riklam

گرنگیی داننان بەكانتــۆنەكانی رۆژئاڤادا ‌

kurdistani 02:12 PM - 2014-10-20
 جەمال ئارێز‌

جەمال ئارێز‌

مشتومڕی ساڵی رابردووی لایەنە سیاسییەكانی باشووری كوردستان سەبارەت بەهۆكارەكانی داننان یان دان نەنان بەكانتۆنەكانی رۆژئاڤا، چەندین قسە‌و دەستەواژەی سیاسی‌و یاسایی‌و دەستووریی بەشوێن خۆیدا هێنا، وەك ئەوەی لەمیدیاكانی باشووری كوردستانەوە بووینە شایەتی ئەو مشتومڕانە، بەڵام خۆشبەختانە دواجار پەرلەمانی كوردستان وەك چەتری كۆكەرەوەی زۆربەی حزبە سیاسییەكانی كوردستان بەزۆرینەی دەنگ بڕیاریدا دان بەو كانتۆنانەدا بنرێت‌و بەپێی بڕیارەكەش وەك سەرۆكی فراكسیۆنەكان ئاماژەیان پێكرد، پەرلەمان حكومەتی هەرێمی كوردستانی پابەندكردووە بەبڕیارەكەوە تا جێبەجێی بكات.
دانپێدانانی كانتۆنەكان ئەگەرچی رەسمییەت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی وەرناگرێت، بەڵام لانیكەم دەبێتە پاڵپشتییەكی نەتەوەیی‌و كوردستانیانی خۆرئاڤا بەوە دڵخۆش دەكات، كە ئەگەر لەسەر ئاستی جیهان‌و ناوچەكە‌و خودی دەوڵەتی ئێستا یان ئایندەی سوریاشەوە دانی پێدانەنرێت، ئەوا بڕیاری دانپێدانان لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە وەك قەوارەیەكی نەتەوەیی دەستووریی لەعیراق، پاڵپشتییەكی مەعنەوییە‌و دەتوانن بینای ئایندەیەكی باشتری لەسەر بكەن.
نموونەی ئەو دانپێدانانە نەتەوەییەش لەزۆر شوێن‌و ناوچەی دیكە هەیە، وەك دانپێدانانی فەلەستین وەك قەوارەو دەوڵەت لەلایەن وڵاتانی عەرەبییەوە، ئەگەرچی نە ئیسرائیل‌و نە كۆمەڵی نێودەوڵەتی-ش بەڕەسمی وەك دەوڵەت مامەڵەی لەگەڵدا ناكەن، یان دانپێدانانی توركیا بەبەشە توركییەكەی باكووری قوبرسدا كە لەساڵی 1974-ەوە بەهێزی سەربازیی داگیریكردو لەساڵی 1983-ەشەوە بەڕەسمی وەك دەوڵەت تاكلایەنە دانی پێدا ناوە. راستە ئێمە توانای توركیامان نییە نە لەڕووی سیاسی‌و نە لەڕووی سەربازیی‌و نە لەڕووی ئەوەوە كە بۆخۆمان دانپێدانراوبین وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ‌و نە لەهاوپەیمانێتییەكی گەورەی سەربازیی وەك ناتۆشدا ئەندامین، بەڵام لەڕووی نەتەوەییەوە نابێت خۆمان لەتوركەكان بەكەمتر بزانین‌و دەبێت تەنیا بەدانپێدانانەكەی پەرلەمانەوە نەوەستین‌و لانیكەم ئاڵوگۆڕی بازرگانی‌و پەیوەندیی كەلتوورییان لەگەڵدا دابمەزرێنین‌و لەڕووی دیپلۆماسیشەوە هەوڵ بدەین كە خەڵكانی دیكەو لایەنی دیكەش دانیان پێدا بنێن‌و مامەڵەیان لەگەڵدا بكەن، بەتایبەتی كە ئەمڕۆ رۆژئاڤا‌و بەتایبەتیش كانتۆنی كۆبانێ لەجیهاندا بووەته‌ رەمزی مقاوەمەت‌و بەرپەرچدانەوەی رەشترین‌و دڕندەترین گرووپی تیرۆریستی لەسەرتاسەری جیهاندا‌و ئەو كانتۆنە لەچەند رۆژی رابردوودا لەلێواری كارساتێكی مرۆییدا بوو.
ئەگەر پاساوەكانی دانپێدانەنان تا هەنوكە ئەوەبووبن گوایە ئێمە بۆخۆمان قەوارەیەكی (فیدراڵی یان ئۆتۆنۆمین لەچوارچێوەی عیراقدا) ئەوە نموونەی لەوجۆرەش هەیە لەدەوروبەری خۆمان هەر سەبارەت بەبەشە توركییەكەی باكووری دوورگەی قوبرس، بۆنموونە ئەو كانتۆنە تورك نشینە بەهۆی هەوڵە دیپلۆماسییەكانی توركیاوە چەندین دیداری سیاسیی رەسمییان بۆ رێكخراوە وەك دیداری محەمەد عەلی تەڵعەتی سەرۆكی پێشووی كانتۆنەكە لەگەڵ كۆندۆلیزا رایس-ی وەزیری پێشووتری دەرەوەی ئەمریكا، جاك سترۆ وەزیری پێشووتری دەرەوەی بەریتانیا، پەروێز موشەڕەف-ی سەرۆكی پێشووی پاكستان، هەروەك رێكخستنی دیداری دەروێش ئۆغڵو-ی سەرۆكی ئێستا‌و بان كی مون-ی سكرتێری گشتیی نەتەوەیەكگرتووەكان، ئەمە جگە لەوەی رێكخراوی گۆنگرەی ئیسلامی-ش وەك ئەندامی چاودێر لە رێكخراوەكەدا حساب بۆ باكووری قوبرس دەكات.
لەلایەكی دیكەشەوە كۆماری نەخچەوان-ی ئۆتۆنۆم لەسنووری ئازەربایجان لەڕووی سۆزی نەتەوەییەوە دانی بەبەشە توركییەكەی قوبرسدا ناوە، بەڵام دەوڵەتی ئازەربایجان بۆخۆی خۆی دوورەپەرێزگرتووە لەو دانپێدانانە، بەپاساوی بوونی كێشەی ناگۆرنۆكەرەباغ، بەڵام دژی دانپێدانانەكەی كۆماری نەخچەوانیش نەوەستاوەتەوەو سزای نەداوە بەوەی كە پێشێلی نەزمی گشتیی دەوڵەتی كردووە.
یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان هەر لەسەرەتای شۆڕشی ئاشتیانەی سوریاوە، پشتگیرو پشتیوانێكی مەعنەویی گەورە بووە بۆ كوردستانیانی رۆژئاڤا‌و حزبە سیاسییەكانی‌و هەمیشە پێیوابووە، كە دەبێت كورد لەو وڵاتە ئەجێندای خۆی‌و كێشەی ناسنامەی نەتەوەیی خۆی تێكەڵ بەئەجێندای گرووپەكانی دیكەی سوریا نەكات لەو شوێنانەدا نەبێت كە كێشەكان هاوبەشن، جگە لەوەش شۆڕشی سوریا لەدەستپێكردنییەوە كەوت ژێر هەژموونی رووداوەكانی «بەهاری عەرەبی»یەوە كە ئەو شۆڕشانە لەهیچ كام لەوڵاتەكانی دیكەش نەیانتوانی ببنە بەدیهێنەری لانیكەمی خواستە دیموكراسی‌و مەدەنییەكان، بەڵكو لەهەموو ئەو وڵاتانەدا هێزە سەلەفییە ئیسلامییەكان باڵادەستبوون، كە جگە لەوەی ئەجێندایەكی روونیان بۆ كێشەی نەتەوەو پێكهاتە ئایینیە جیاجیاكان نەبوو، ئەجێندایەكی روونیشیان بۆ ئایندەی دیموكراسی‌و هاوبەشیی نیشتمانی لەو وڵاتانەدا نەبوو. ئەم تێكەڵ نەكردنی ئەجێندایەش رەنگدانەوەیەكی باشی بەسەر دووركەوتنەوەی ناوچە كوردستانییەكانی رۆژئاڤا لێكەوتەوە لەو وێرانكاریی‌و كوشتارەی كە بەشی هەرەزۆری ئەو وڵاتەی گرتەوە‌و ئارامی‌و ئاسایشی ئەو ناوچانە هەر لەسەرەتای توندبوونەوەی دۆخی سوریاوە بووە مایەی ئەوەی كە بەشێكی زۆر لەپێكهاتە‌و كەمایەتییەكانی ئەو وڵاتە پەنا بەرن بۆ ئەو ناوچانە، ئەوەش وای دەخواست كە چەند ئەنجومەنێكی خۆ بەڕێوەبردن‌و چەند دەستەیەك لەو ناوچانە دروستبكرێت بۆ ئیدارەدانی دۆسێ ئەمنی‌و شارەوانی‌و كارگێڕییەكان‌و رێكحستنی ژیان‌و كاروباری دانیشتووانەكەی.
بێگومان ئەو كانتۆن‌و ئیدارە خۆسەرییانەی رۆژئاڤا بێ سەرئێشە دەرنەچوون، بەڵكو بەشێك لەوڵاتانی ئیقلیمی‌و تەنانەت رژێمی ئەسەدیش بێ بەریی نەبوو لەدروستكردنی سەرئێشەی لاوەكی بۆیان‌و دوورخستنەوەی بەڕێوەبەرانی كانتۆنەكان لەهەموو كۆڕو كۆبوونەوە نێودەوڵەتی‌و ئیقلیمییەكانی تایبەت بەدۆخی سوریا‌و بگرە پشتیوانیی سیاسیی‌و سەربازیی هێزە تیرۆریست‌و شۆڤێنییەكانیان کرد بۆ رێگری کردن لە بەرەوپێشچوونی زیاتری ئەو كانتۆنانە، بۆیە ی.ن.ك ئەوەشی دەزانی‌و ئێستاش دەزانێت كە پێشكەوتنی دۆخی كورد لەهەركام لەپارچەكانی كوردستان بێ نەیارو دوژمن نابێت، بەڵام بارتەقای ئەو دوژمنایەتییەش دەبێ لەلایەن خودی كوردی پارچەكانی دیكەوە پشتگیریی‌و پشتیوانیی سیاسی‌و مادی‌و مەعنە‌وی‌و دیپلۆماسیی بكرێت، وەك هاوپشتییەكی نەتەوەیی، بەتایبەتیش لەلایەن هەرێمی باشووری كوردستانەوە كە ئەمڕۆ واقعێكی تا رادەیەك یاسایی‌و دەستووریی بۆخۆی مسۆگەركردووە، ئەگەر توانای پشتگیریی مادیشی نەبێت، خۆ لایەنە مەعنەوییەكە بۆ كوردستانیانی رۆژئاڤا مایەی پێزانین دەبێت. بۆیه‌ کاتێک ی.ن.ک دانی به‌و کانتۆنانه‌دا نا، هێشتا دۆخی رۆژئاڤا به‌و جۆره‌ ئاڵۆز نه‌ببوو، به‌ڵام مخابن لایه‌نه‌کانی دیکه‌ سه‌ره‌تا ده‌رکی مه‌ترسییه‌کانیان وه‌کخۆی نه‌کردبوو، بۆیه‌ به‌دره‌نگێکه‌وه‌ دوای تێکچوونی دۆخه‌که‌و گه‌وره‌بوونی مه‌ترسییه‌کان دانیان به‌و کانتۆنانه‌دا نا.

جەمال ئارێز‌

ئەمانەش ببینە

زۆرترین خوێنراو

هەواڵەکان دەنێرین بۆ مۆبایلەکانتان

ئەپڵیکەیشنی

app دابەزێنە

Play store app store app
The News In Your Pocket