هاوپه‌یمانێتییه‌ك به‌ده‌ر له‌ئێران‌و توركیا! ‌

پارێزەر ئەحمەد فاتیح محەمەد‌

رێکار دژ به‌داعش؛ هاوپه‌یمانێتییه‌ك به‌ده‌ر له‌ئێران‌و توركیا! ‌

باراك ئۆباما سه‌رۆكی وڵاته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا، ستراتیژی ئیداره‌ی خۆی بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی داعش راگه‌یاند، ئه‌م ستراتیژه‌ نوێیه‌ی ئۆباما پشت به‌لایه‌نی سیاسی و رۆشنبیری و سه‌ربازی و دارایی ده‌به‌ستێت. جۆن كیری وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا سه‌ردانی وڵاتانی سعودیه‌ و عیراق و ئیماراتی كردووه‌، بۆئه‌وه‌ی بتوانێت پایه‌كانی ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ نوێیه‌ دابڕێژێت. ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ نوێیه‌ كه‌زۆرینه‌ی وڵاتانی زلهێزی وه‌ك به‌ریتانیا و فه‌ره‌نساو ئه‌ڵمانیا ... تاد، تیایدا به‌شدارن و پشتیوانی ئه‌مریكا ده‌كه‌ن، به‌ڵام له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێمایه‌تی وێڕای ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تانی كه‌نداو و هه‌روه‌ها میسریش له‌خۆده‌گرێت، به‌ڵام به‌ده‌ره‌ له‌ئێران و توركیا. ئێران و توركیا وه‌ك ده‌زانین دوو وڵاتی هه‌رێمایه‌تی گه‌وره‌ن له‌ناوچه‌كه‌دا و خاوه‌نی نفوزی سیاسی و هه‌واڵگری گه‌وره‌ن له‌عیراق و له‌سوریاش. به‌ڵام كاتێك وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا ده‌ڵێت (كۆماری ئیسلامیی ئێران له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌دایه‌، توركیای ئه‌ندامی ناتۆ ئاماده‌نییه‌ بێته‌ نێو ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌وه‌) ئه‌مه‌ ره‌هه‌ندی قوڵی خۆی هه‌یه‌. به‌ڵێ خودی ئه‌مریكا له‌ئێستا به‌لایه‌وه‌ په‌سه‌ند نییه‌ ئێران له‌م هاوپه‌یمانێتییه‌دا بێت، بێگومان ئه‌مه‌ش له‌لایه‌ك به‌هۆی ئه‌وه‌ی سعودیه‌ و ئیمارات و قه‌ته‌ر ناكۆكییان له‌گه‌ڵ ئێران هه‌یه‌، هه‌روه‌ها ئێران ده‌وڵه‌تێكی شیعه‌ مه‌زهه‌به‌ و داعش رێكخراوێكی تیرۆریستی سوننه‌یه‌، بۆیه‌ ئه‌مریكا خوێندنه‌وه‌ی بۆئه‌م جه‌نگه‌ هه‌یه‌، ئه‌مه‌ش به‌وه‌ی ده‌بێت پشت به‌وڵاتانی سوننه‌ مه‌زهه‌ب ببه‌ستێت، به‌و وڵاتانه‌ جه‌نگی داعش بكات، بیرمان نه‌چێت هه‌مان ته‌كتیك له‌زۆنی سوننه‌نشینی عیراق و به‌تایبه‌تی له‌ئه‌نبار و فه‌للوجه‌، له‌لایه‌ن سه‌حوه‌كانی عیراق دژ به‌ڕێكخراوه‌ی قاعیده‌ی تیرۆریستی ئه‌نجامدرا، سه‌ركه‌وتنیان ئه‌نجامدا. له‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ ئه‌مریكا ئامانجی ئه‌وه‌یه‌ شه‌ڕ له‌عیراق دژ به‌داعش جیاوازه‌ له‌شه‌ڕی داعش له‌سوریا، راسته‌ سه‌رچاوه‌ی داعش له‌سوریایه‌ و له‌وێوه‌ هاتوونه‌ته‌ نێو خاكی عیراق، به‌ڵام بێگومان ئامانجه‌كان له‌سوریا و له‌عیراق جیاوازن. چونكه‌ ئه‌گه‌ر هێرشی ئاسمانی وڵاته‌ یه‌كگرتووه‌كان بۆ سه‌ر داعش له‌عیراق، پڕچه‌ككردنی هێزی پێشمه‌رگه‌ و سوپای عیراق، بۆئه‌وه‌ بێت عیراق به‌رده‌وام بێت، به‌ڵام له‌سوریا لێدانی داعش بۆئه‌وه‌نیه‌ ده‌سه‌ڵاتی به‌شار ئه‌سه‌د به‌هێزتربێت، چونكه‌ لاوازبوون و تێكشكاندنی داعش له‌سوریا مانای به‌هێزبوونی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌سه‌ده‌، ئه‌مه‌ش ئه‌و ئامانجه‌یه‌ كه‌ ئێران ده‌یخوازێت. چونكه‌ ئه‌وه‌ سێ ساڵه‌ وڵاتانی كه‌نداو پشتیوانی سوپای ئازادی سوریا ده‌كه‌ن بۆئه‌وه‌ی ئه‌سه‌د بڕووخێت، ئێستاش نایانه‌وێت له‌سه‌رده‌ستی ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ شه‌رعییه‌ت به‌ده‌سه‌ڵاتی ئه‌سه‌د بده‌نه‌وه‌، بۆیه‌ كۆماری ئیسلامیی ئێران له‌ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌دایه‌. سه‌باره‌ت به‌توركیا به‌ئاشكرا رایگه‌یاندووه‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ناچێته‌ نێو ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌وه‌ بۆ لێدانی داعش، تێڕوانینی توركیا ئه‌وه‌یه‌:
چۆن بچێته‌ به‌ره‌یه‌كه‌وه‌ كه‌ خۆی له‌ڕێكخراوی تیرۆریستی داعش ده‌بینێته‌وه‌ دژی مالكی شیعه‌ مه‌زهه‌ب جه‌نگی به‌رپاكردووه‌. چونكه‌ وای ده‌بینێت ده‌ره‌نجامه‌كانی ئه‌م جه‌نگه‌ نه‌زانراوه‌، ئه‌مه‌ش له‌ڕووی سیاسی و ئابووری كاریگه‌ری له‌سه‌ر ره‌وشی توركیا و پارتی دادو گه‌شه‌پێدان جێده‌هێڵێت، هه‌روه‌ها پڕۆژه‌ی دادو گه‌شه‌پێدان پڕۆژه‌یه‌كی ئیسلامی میانڕه‌وی هه‌رێمایه‌تی له‌خۆده‌گرێت، بۆیه‌ تێڕوانینی توركیا به‌و شێوه‌یه‌یه‌ ئه‌مه‌ ته‌ڵه‌یه‌ك بێت بۆ ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ی 12 ساڵ زیاتره‌، ئه‌ردۆگان و داود ئۆغڵو سیاسه‌تی بۆ داده‌ڕێژن. هه‌روه‌ها له‌ڕوویه‌كی تره‌وه‌ توركیا به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ی به‌لاوه‌ په‌سه‌ند نییه‌، وه‌ك ده‌زانین ئه‌مریكا ده‌یه‌وێت هێزی پێشمه‌رگه‌ پڕچه‌ك و پڕمه‌شق پێبكات، (پ ك ك) له‌لیستی تیرۆر بێته‌ ده‌ره‌وه‌، چونكه‌ ئه‌م رێكخراوه‌ شانبه‌شانی پێشمه‌رگه‌ دژی داعش له‌به‌ره‌یه‌كدابوون، هه‌موو ئه‌مانه‌ به‌هه‌ڕه‌شه‌و مه‌ترسی ده‌زانێت بۆ سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی خۆی. به‌ڵام له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌م ئاماژانه‌دا، ده‌كرێت بڵێین توركیا له‌ڕووی هه‌واڵگرییه‌وه‌ به‌رده‌وام له‌گه‌ڵ ناتۆ كاری له‌سه‌ر كۆنترۆڵكردنی سنوور و ده‌روازه‌و فڕۆكه‌خانه‌كان كردووه‌، رێگر بووه‌ له‌وه‌ی تیرۆریستان بچنه‌ سوریا، به‌ڵام راپۆرته‌ هه‌واڵگرییه‌كانی رۆژئاوا باس له‌وه‌ ده‌كه‌ن 1500 توركی له‌ناو رێكخراوی تیرۆریستی داعشن، هه‌رچه‌نده‌ حكومه‌تی توركیا ئه‌م لێپرسراوێتییه‌ی نه‌گرته‌ ئه‌ستۆ. ده‌كرێت بڵێین له‌ 11ی سێبته‌مبه‌ری 2001 ه‌وه‌ تائێستا جه‌نگ دژ به‌تیرۆر كۆتایی نه‌هاتووه‌، قسه‌كه‌ی جۆرج بوش سه‌رۆكی پێشووی ئه‌مریكا راست ده‌رچوو كه‌ وتی (سه‌ده‌ی 21 سه‌ده‌ی جه‌نگه‌ به‌رده‌وامه‌كانه‌). كۆتا ئه‌وه‌یه‌ ئه‌گه‌ر توركیا خۆی ئاره‌زوومه‌ندی ئه‌وبێت له‌و هاوپه‌یمانێتییه‌دا نه‌بێت، ئه‌ی ئایا ئێران كه‌پێگه‌یه‌كی سیاسی و ئابووری و ئایینی گه‌وره‌ی له‌عیراق هه‌یه‌، چۆن ده‌كرێت ئه‌م وڵاته‌ له‌ده‌ره‌وه‌ی حساباته‌ سیاسییه‌كان بێت، چونكه‌ فاكتی سیاسی ئه‌مڕۆ ده‌ڵێت ئێران ئه‌گه‌ر له‌ناو ئه‌و هاوپه‌یمانێتییه‌دا جێگای نه‌بێت، به‌ڵام له‌پراكتیكدا ئاماژه‌و ره‌هه‌نده‌كان پێچه‌وانه‌ ده‌بێته‌وه‌.

پارێزەر ئەحمەد فاتیح محەمەد‌