چه‌ند زانیارییه‌ك سه‌باره‌ت به‌ خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی

خه‌ڵاتی نۆبڵ

خه‌ڵاتی نۆبڵ یه‌كێكه‌ له‌به‌ناوبانگترین خه‌ڵاته‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان له‌جیهاندا، ئه‌م خه‌ڵاته‌ شه‌ش جۆری هه‌یه‌و ساڵانه‌ ده‌درێت به‌و كه‌سایه‌تی یان دامه‌زراوانه‌ی رۆڵێكی به‌رچاویان هه‌بووه‌ له‌و شه‌ش بواره‌دا، هه‌روه‌ها خه‌ڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی به‌ناوباگترین جۆری خه‌ڵاتی نۆبڵه‌.

ئه‌مانه‌ی خواره‌وه‌ چه‌ند زانیارییه‌كی سه‌رنجڕاكێشن سه‌باره‌ت به‌ به‌ناوبانگترین خه‌ڵاتی نۆبڵ:

1.له‌ساڵی 1901ه‌وه‌ كه‌ تێیدا یه‌كه‌م خه‌ڵاتی نۆبڵ دراوه‌ تائێستا، 94 خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی دراوه‌.

2.ئه‌م خه‌ڵاته‌ له‌ 19ساڵدا نه‌دراوه‌ به‌هیچ كه‌س و دامه‌زراوه‌یه‌ك له‌وانه‌ ساڵه‌كانی ( 1914-1916، 1918، 1923، 1924، 1928، 1932، 1939-1943، 1948، 1955-1956، 1966-1967، 1972).

3. له‌و 94 خه‌ڵاته‌ 64یان دراوه‌ به‌ یه‌ك براوه‌، 28 یشیان دراوه‌ به‌ دوو براوه‌و دوانه‌كه‌ی تریشیان دراوه‌ به‌ سێ براوه‌ به‌ هاوبه‌شی.

4. خه‌ڵاته‌كانی نۆبڵی ئاشتی تائێستا دراون به‌ 126 براوه‌ كه‌ ئه‌وانیش 101 كه‌س و 25 رێكخراون.

5. تێكڕای ناوه‌ندیی ته‌مه‌نی براوه‌كانی ئه‌م خه‌ڵاته‌ له‌ساڵی 1901ه‌وه‌ بۆ 2012 ، 62 ساڵه‌.

6. تائێستا گه‌نجترین براوه‌ی خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی، ژنێكی یه‌مه‌نییه‌ به‌ناوی ته‌وه‌كول كه‌رمان كه‌ براوه‌ی خه‌ڵاتی 2011یه‌، كه‌رمان له‌وكاته‌دا ته‌مه‌نی ته‌نها 32 ساڵ بوو.

7. له‌و 101 كه‌سه‌ی تائێستا ئه‌م خه‌ڵاته‌یان بردۆته‌وه‌، به‌ته‌مه‌نترینیان جۆزێف رۆتبلات-ه‌ كه‌ له‌كاتی بردنه‌وه‌ی خه‌ڵاتی ساڵی 1995دا ته‌مه‌نی 87 ساڵ بوو.

8. له‌و 101 كه‌سه‌ی تائێستا ئه‌م خه‌ڵاته‌یان بردۆته‌وه‌، 15یان ژنن، یه‌كه‌م ژنیان ناوی بێرسا ڤۆن سه‌تنه‌ر-ه‌ كه‌ خه‌ڵاتی ساڵی 1905ی بردۆته‌وه‌.
9. لیژنه‌ی نێوده‌وڵه‌تی خاچی سور، سێ جار خه‌ڵاته‌كه‌ی بردۆته‌وه‌ ساڵه‌كانی (1917، 1944، 1963) ئه‌مه‌ش زۆرترین خه‌ڵاتی نۆبڵه‌ كه‌ ته‌نها یه‌ك براوه‌ بردبێتییه‌وه‌.

10. تائێستا یه‌ك براوه‌ی ئه‌م خه‌ڵاته‌، خه‌ڵاته‌كه‌ی ره‌تكردۆته‌وه‌ كه‌ ئه‌ویش لی دوك سوو-ه‌ كه‌ شۆڕشگێڕێكی ڤێتنامییه‌، سوو خه‌ڵاتی ساڵی 1973ی به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ هێنری كیسنجه‌ر وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی پێشوتری ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا به‌ده‌ستهێنا به‌ڵام ره‌تیكرده‌وه‌.

11. تائێستا سێ براوه‌ی ئه‌م خه‌ڵاته‌ هه‌ن كه‌ له‌كاتی بردنه‌وه‌ی خه‌ڵاته‌كه‌ له‌زینداندا بوون.

PUKmedia     و/  والی شێخ عه‌لی
سه‌رچاوه‌/ nobelprize.org