ته‌سبیح له‌نێوان نه‌ریت و پێویستیدا

جوانیی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌یه‌

به‌پێی بۆچوونه‌ مێژووییه‌كان، به‌كارهێنانی ته‌زبیح ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ سه‌رده‌می ‏مه‌سیحیه‌ت، بۆ ناوهێنانی خواو كاری ئایینی كه‌به‌زۆری له‌جۆری شوشه‌ بووه‌و له‌لایه‌ن ‏قه‌شه‌كانی نیسترۆن بۆ وتنی ئه‌وراد به‌كارهێنراوه‌، هه‌روه‌ها كاسۆلیكه‌كانیش به‌هه‌مان ‏مه‌به‌ست به‌كاریانهێناوه‌، به‌ڵام پڕۆتستانته‌كان به‌هیچ شێوه‌یه‌ك به‌كاریان نه‌هێناوه‌، ته‌نانه‌ت ‏رووبه‌ڕووشی بوونه‌ته‌وه‌و به‌دژی مه‌سیحییه‌ت زانیویانه‌. ‏

هه‌ر به‌گوێره‌ی به‌ڵگه‌نامه‌ مێژووییه‌كان، ته‌سبیح له‌مه‌سیحییه‌كانه‌وه‌ گواستراوه‌ته‌وه‌ بۆ ناو ‏موسوڵمانان، كاتێك موسڵمانه‌كان له‌سه‌ردانه‌ بازرگانییه‌كاندا به‌رچاویان كه‌وتووه‌‌و ‏هێناویانه‌ بۆ ناوچه‌كانی خۆیان، به‌ڵام چیرۆكێك له‌ناو موسڵماناندا هه‌یه‌ كه‌ گوایه‌ له‌كاتی ‏خۆیدا پێغه‌مبه‌ر محه‌مه‌د (د.خ) به‌زه‌هرای كچی وتووه‌ له‌دوای نوێژ 34 جار سوبحانه‌ڵڵا ‏بكه‌، ئه‌ویش 34 نۆكی سه‌وزی هێناوه‌و به‌یه‌كه‌وه‌ به‌ستویه‌تییه‌وه‌و سوبحانه‌ڵڵای ‏پێكردووه‌، دواتر به‌شێك له‌موسڵمانان له‌‌و به‌ردانه‌ی له‌سه‌ر گۆڕی ئیمام حه‌مزه‌دا هه‌بووه‌، ‏ته‌زبیحیان دروستكردووه‌. ‏



جۆره‌كانی ته‌زبیح ‏
چوار جۆر ته‌زبیحی باو له‌رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا هه‌یه‌‌و هه‌ریه‌كه‌یان له‌كاتی خۆیدا ‏به‌مه‌به‌ستێك به‌كارهێنراون، پێكهاتوون له‌ 25 دانه‌یی كه‌ به‌چواریه‌ك ناسراوه‌و زیاتر ‏له‌دار دروست ده‌كرێت، 34 دانه‌یی كه‌ بۆ سوبحانه‌ڵڵا به‌كارده‌هێنرێت، 100 دانه‌یی ‏كه‌په‌یوه‌ندیی به‌ناوه‌كانی خواوه‌وه‌ هه‌یه‌و زیكری پێده‌كرێت‌و ئێستا باوترین جۆری ‏ته‌زبیحه‌، هه‌زار دانه‌یی كه‌ به‌ته‌زبیحی زیكر ناسراوه‌و شێخ ‌و ده‌روێشه‌كان ‏به‌كاریده‌هێنن، یان هه‌ندێجار ده‌یكه‌نه‌ ملیان. ‏

ته‌زبیح نه‌ك ته‌نها له‌رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا، به‌ڵكو له‌به‌شێكی زۆر له‌وڵاتاندا هه‌یه‌، ‏به‌شێوه‌یه‌ك له‌ئه‌ڵمانیا گرانترینی ده‌ستده‌كه‌وێت‌و له‌چین لایه‌ن بوزی‌و ره‌به‌نه‌كانه‌وه‌ ‏گرنگی زۆری پێده‌درێت، به‌تایبه‌تی ئه‌و جۆره‌ی له‌دار دروستده‌كرێت. ‏
له‌ناو گه‌لی كوردیشدا هه‌ر له‌كۆنه‌وه‌ وه‌كو ناوچه‌‌و نه‌ته‌وه‌كانی تر، به‌زۆری بۆ ‏خواپه‌رستی‌و دینداری به‌كارهێنراوه‌، به‌ڵام ئێستا له‌وانه‌یه‌ ئه‌و بیرۆكه‌یه‌ جیاوازبێت له‌لای ‏ئه‌و گه‌نجانه‌ی خوو ده‌ده‌ن به‌ته‌زبیح.‏

جوانیی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌یه‌ ‏
مه‌ریوان ره‌شید كه‌گه‌نجێكی 21 ساڵه‌، وتی: هیچ زانیارییه‌كم نییه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ‏ته‌زبیح بۆچی به‌كارده‌هێنرێت، به‌ڵام دیمه‌نی ته‌زبیح به‌تایبه‌تی قه‌زوان بۆ سه‌ر جلی ‏كوردی له‌بۆنه‌و ئاهه‌نگه‌ تایبه‌ته‌كاندا زۆرجوانه‌و هه‌ست به‌رێكوپێكی‌و كه‌شخه‌یی ‏ده‌كه‌یت، بۆیه‌ زیاتر وه‌كو حه‌زێك به‌كاری ده‌هێنم.

ئاری مه‌جیدی 27 ساڵیش هه‌مان بۆچوونی هه‌یه‌و پێیوایه‌ كه‌ ته‌زبیح به‌پێی ‏جۆره‌كانی جوانیی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌یه‌، به‌تایبه‌تی له‌كاتی بۆنه‌كاندا ده‌بینیت زۆرترین ‏جار به‌كارده‌هێنرێت، كه‌واته‌ ئه‌مه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌و نه‌ریته‌ی له‌رابردوودا هه‌بووه‌، كاتێك ‏ئاغاو پیاوه‌ كه‌شخه‌كان به‌به‌رده‌وامی ته‌زبیحێكی جوانیان پێبووه‌و سیمای تایبه‌تی ‏ده‌سته‌كانیان پێنیشانداوه‌. ‏

ئه‌وانه‌ی به‌قه‌زوان دروستده‌كرێن
ئه‌حمه‌د میرزا كه‌ریم فرۆشیارێكی ته‌زبیحه‌ له‌لای مزگه‌وتی گه‌وره‌ی كه‌لار رۆژانه‌ ‏داده‌نیشێت‌، له‌باره‌ی بازاڕی كاره‌كه‌یه‌وه‌ وتی: رۆژانه‌ زیاتر له‌ 6 بۆ 8 ته‌زبیح ‏ده‌فرۆشم، به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی به‌قه‌زوان دروستده‌كرێن بازاڕیان زۆربه‌رزه‌ و داواكاری ‏زۆریان له‌سه‌ره‌.
 وتیشی: زیاتر له‌ 3 جۆری ده‌هێنمه‌ بازاڕه‌وه‌، به‌ڵام به‌زۆری خواست ‏له‌سه‌ر جۆری 100 دانه‌كه‌یه‌تی، كه‌ به‌قه‌زوان دروستكراوه‌‌و نرخه‌كه‌شی له‌ 15 هه‌زار ‏دیناره‌وه‌ هه‌یه‌ تا 200 دۆلار، به‌ڵام به‌زۆری خواست له‌سه‌ر نرخه‌ ناوه‌نده‌یه‌كه‌یه‌تی، واته‌ ‏‏45 بۆ 60 هه‌زار دینار، هه‌روه‌ها گرانبه‌هاكان ته‌نها چاوه‌ڕوانی خواستین، گه‌ر داوامان ‏لێبكرێت ئه‌وا پێشه‌كی پاره‌ وه‌رده‌گرین‌و دواتر بۆیان ده‌هێنین.
 ‏
هه‌روه‌ها له‌باره‌ی كاره‌كه‌یه‌وه‌ وتی: ته‌زبیح فرۆشتن كارێكی زۆر خۆشه‌و هیچ ‏كێشه‌یه‌كم له‌گه‌ڵیدا نییه‌، پێموایه‌ ئه‌و جۆره‌ ته‌زبیحانه‌ی له‌كوردستان دروستده‌كرێن، ‏په‌یوه‌ندی به‌مۆركی كلتووریمانه‌وه‌ هه‌یه‌‌و ده‌بێت گرنگی زیاتریان پێبدرێت.‏

كه‌ره‌سته‌ی كورده‌وارییه‌ ‏
هه‌رچه‌ند مێژووی دروستبوونی ته‌زبیح زۆر له‌كورده‌وه‌ دووره‌، به‌ڵام رۆژنامه‌نووسێك ‏پێیوایه‌ ئه‌و جۆره‌ی له‌كوردستان‌ و به‌ده‌ستی پیشه‌وه‌ر یان هونه‌رمه‌ندانی كورد ‏دروستده‌كرێت، مۆركی كوردی پێوه‌یه‌و هیچ خاڵێكی یه‌كسانی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی وڵاتانی ‏تردا به‌تایبه‌ت وڵاتانی عه‌ره‌بی نییه‌، ئه‌ویش له‌و رووه‌ی كه‌ كه‌ره‌سته‌ی دروستكردنی ‏ته‌زبیح له‌كوردستاندا له‌هیچ شوێنێكی تر پێش كورد به‌كارنه‌هێنراوه‌. ‏
هێمن محه‌مه‌دی رۆژنامه‌نووس باس له‌وه‌شده‌كات: ئه‌و جۆره‌ ته‌زبیحه‌ی له‌كوردستان ‏به‌كارده‌هێنرێت، واته‌ قه‌زوان‌و شوشه‌‌و دره‌خت، زۆر جیاوازه‌ له‌وانه‌ی كه‌له‌وڵاتانی تر ‏به‌كارده‌هێنرێن، بۆیه‌ له‌رووی ره‌نگ‌ و توندوتۆڵییه‌كه‌یه‌وه‌ باشتره‌ له‌وانه‌ی تر، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ ‏ده‌رده‌خات كه‌ته‌زبیحی كوردی له‌كوردستاندا تایبه‌ته‌ به‌نه‌ته‌وه‌ی كورد، نه‌ك شێوه‌ی ‏دروستكردنه‌كه‌ی له‌وڵاتێك یان له‌نه‌ته‌وه‌یه‌كی تره‌وه‌ هێنرابێته‌ كوردستان، بۆیه‌ ده‌بێت ‏گرنگی زیاتری پێبدرێت‌و هه‌موو جۆره‌كانی له‌كوردستان دروست بكرێت‌و بتوانرێت ‏له‌شوێنه‌ جیاوازه‌كاندا بازاڕی گه‌وره‌ بۆ كه‌ره‌سته‌ كورده‌وارییه‌كان بكرێته‌وه‌و بكرێته‌ ‏بازاڕێكی گه‌وره‌ی نه‌ته‌وه‌یی. ‏

هه‌ست به‌ته‌واوكاری ده‌كه‌ن
كۆمه‌ڵناسێكیش پێیوایه‌ كه‌ به‌شێك له‌و كه‌سانه‌ی ته‌زبیح به‌كارده‌هێنن، كاریگه‌ری ‏ده‌روونییان له‌سه‌ره‌و خوویان پێوه‌گرتووه‌، به‌تایبه‌تی له‌و روانگه‌یه‌ی ئارامییان ‏پێده‌به‌خشێت‌و هه‌ست به‌بوونی جوانی ده‌كه‌ن، كاتێك له‌پاڵ جله‌ كوردییه‌كانیاندا ‏ته‌زبیحێكیان به‌ده‌سته‌وه‌یه‌.‏
رێواز كه‌ریم ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌كات: جگه‌ له‌وه‌ی بۆ كاری خواپه‌رستی به‌كارده‌هێنرێت‌و ‏زیكری پێده‌كرێت، به‌شێكیشی په‌یوه‌ندی به‌وه‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌وه‌كو كه‌ره‌سته‌یه‌كی كورده‌واری ‏ئه‌ژمار ده‌كرێت‌و ئه‌وانه‌ی به‌كاری ده‌هێنن، به‌گشتی له‌گه‌ڵ جلوبه‌رگی كورده‌واری‌و ‏هه‌روه‌ها بۆنه‌و ئاهه‌نگه‌كاندا به‌كاری ده‌هێنن، له‌و كاته‌دا هه‌ست به‌ته‌واوكاری ده‌كه‌ن‌و ‏زۆریان پێ جوانه‌، بۆیه‌ له‌وكاته‌دا ئاسوده‌ ده‌بن‌و هه‌ست به‌بوونی نوێگه‌ری‌و جوانكاری ‏ده‌كه‌ن.‏
هه‌روه‌ها وتیشی: یه‌كێك له‌خه‌سڵه‌ته‌ باشه‌كانی ته‌زبیح ئه‌وه‌یه‌، كه‌ له‌كاتی ‏بێكاریدا وه‌كو نیمچه‌كارێك ئه‌و تاكه‌ خه‌ریك ده‌كات‌و هاوسه‌نگی به‌مێشكی ده‌دات، ‏به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی چوونه‌ته‌ ته‌مه‌نه‌وه‌. ‏

PUKmedia ئا: سامان یاروه‌یس ‏